ΘΡΗΣΚΕΙΟΛΟΓΙΑ

ΕΙΔΩΛΟΛΑΤΡΙΑ

ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΕΙΔΩΛΟΛΑΤΡΙΑ

Η λατρεία του Βάαλ

Ειδωλολατρία είναι η λατρεία των ξύλινων, λίθινων και μεταλλικών ειδώλων, στα οποία αποδίνεται πίστη και θεωρούνται ως ανώτερες θεϊκές δυνάμεις. Με δυο λόγια είναι η πίστη στα είδωλα και η θεοποίησή τους. Κατά το Χριστιανισμό ως Ειδωλολατρία κρίνεται η απόδοση λατρείας σε οποιοδήποτε κτιστό αντικείμενο, το οποίο είναι δημιούργημα του ακτίστου και αιωνίου Θεού.

Κατά τη μακρόχρονη πορεία του ανθρώπου, η λατρεία των ειδώλων πήρε τη μορφή της αστρολατρίας, της ανθρωπολατρίας, της λατρείας ιερών ζώων, ανθρώπων, αυτοκρατόρων, αγαθών ή κακών πνευμάτων, στα οποία αποδίδονταν υπερφυσικές ιδιότητες.

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ

Η Ειδωλολατρία στην πρωτόγονη μορφή της αποτελούσε λατρεία των φυσικών φαινομένων, καθώς ο άνθρωπος αδυνατώντας να επικρατήσει των στοιχείων της φύσεως, προσπαθούσε με διάφορους τρόπους να κατευνάσει και να εξευμενίσει τα στοιχεία αυτά. Με την πάροδο των ετών όμως η Ειδωλολατρία έγινε ένα πιο εκλεπτυσμένο φαινόμενο, υιοθετώντας σταδιακά σύμβολα (τοτέμ), τα οποία δηλώνουν τη δύναμη της θεότητας ή την ίδια τη θεότητα.

Κατά την παλαιολιθική εποχή, ανακαλύπτουμε εικονικές παραστάσεις θεοτήτων σε σπήλαια, ενώ αργότερα ανακύπτουν οι αγαλμάτινες μορφές, αρχικά με ζωώδη εμφάνιση και στη συνεχεία με ανθρώπινη. Ο πρώτος λαός, ιστορικά, ο οποίος απέρριψε το φαινόμενο αυτό ήταν Εβραίοι. Κατά την περίοδο της εμφάνισης του Χριστιανισμού, τόσο ο Χριστιανισμός, όσο και ο Εβραϊσμός αντιτέθηκαν στη λατρεία των ειδώλων.

ΟΙ ΔΥΟ ΜΟΡΦΕΣ ΤΗΣ ΕΙΔΩΛΟΛΑΤΡΙΑΣ

Α) ΦΕΤΙΧΙΣΜΟΣ

Οι βασικές μορφές της Ειδωλολατρίας είναι ο φετιχισμός και η πολυθεΐα. Ο φετιχισμός είναι η πιο πρωτόγονη μορφή Ειδωλολατρίας. Οι οπαδοί του φαντάζονται ότι μέσα σε πολλά αντικείμενα υπάρχει μαγική δύναμη (στις πέτρες, τα χόρτα, τα κόκαλα, τις τρίχες, τα δέντρα κ.λπ.). Τα αντικείμενα αυτά ή τα κρεμούν επάνω τους σαν φυλαχτά ή τα τοποθετούν στις καλύβες και τα τιμούν προσφέροντας τροφές και ποτά, για να διώξουν τις αρρώστιες και τα ατυχήματα ή να φέρνουν εκπλήρωση των πόθων. Εξάλλου τα ζώα, τα βουνά, τα ποτάμια, οι λίμνες, οι θάλασσες, ο Ήλιος και η Σελήνη λατρεύονται ως κατοικίες πνευμάτων. Η μαγεία είναι το κύριο στοιχείο του φετιχισμού. Μ' αυτήν, που αποτελεί την ουσία της λατρείας τους, οι φετιχιστές πιστεύουν πως οι θεοί τους χορηγούν υγεία, πλούτο, γνώση και καθετί που με τις φυσικές τους δυνάμεις δεν μπορούν να αποκτήσουν.

Β) ΠΟΛΥΘΕΪΣΜΟΣ

Η πολυθεΐα παριστάνει τις θεότητες με προσωπική μορφή. Έχουμε προσωποποίηση των φυσικών δυνάμεων και ιδανικών προτύπων. Στην ελληνική μυθολογία π.χ. εμφανίζονται πολλές θεϊκές μορφές που έχουν ποικίλες σχέσεις και μεταξύ τους, αλλά και με τους ανθρώπους. Γύρω από τις σχέσεις αυτές πλέκονται άπειροι μύθοι. Ο Δίας είναι ο φωτεινός ουρανός, η ουράνια δύναμη που εκδηλώνεται κυρίως με τον κεραυνό, το ιδανικό πρότυπο άρχοντα. Ο Απόλλων είναι ο Ήλιος, αλλά και η προσωποποίηση των καλών τεχνών. Ανάλογη με την ιδέα που είχαν για τους θεούς ήταν και η λατρεία. Οι θεοί όχι μόνο δεν τους προφύλαγαν από τη διαφθορά και το έγκλημα, αλλά πολλές φορές τους έσπρωχναν σ' αυτά, γι' αυτό αναζητούσαν τη θεϊκή εύνοια όχι μόνο με αναίμακτες, αλλά και με αιματηρές θυσίες ζώων, πολλές φορές μάλιστα και ανθρώπων. Στη Χαναάν και τις γειτονικές χώρες, οι ανθρωποθυσίες στο θεό Μολόχ ήταν ο κανόνας.

Γ) Η ΑΝΘΡΩΠΟΜΟΡΦΙΚΗ ΚΑΙ Η ΙΔΕΑΤΗ ΕΙΔΩΛΟΛΑΤΡΙΑ

Η πιο εξευγενισμένη ειδωλολατρία είναι η ανθρωπομορφική ειδωλολατρία και ιδιαίτερα η ιδεατή ειδωλολατρία. Στις κατηγορίες αυτές μπορεί να ενταχθεί η εξελιγμένη αρχαιοελληνική θρησκεία, τουλάχιστον όπως τη βίωσαν οι διανοούμενοι, οι φιλόσοφοι και οι μορφωμένοι προγονοί μας. Αντίθετα οι αμαθείς μάζες και οι αμόρφωτοι χωρικοί βίωναν την πιο πρωτόγονη μορφή της.

ΤΑ ΑΙΤΙΑ ΤΗΣ ΕΙΔΩΛΟΛΑΤΡΙΑΣ

Κατά τον Μέγα Αθανάσιο το είδωλο δεν είναι αυτό που προέχει και εν συνεχεία διαβρώνει την ανθρώπινη ύπαρξη, αλλά η ανθρώπινη ύπαρξη διαμένοντας για πολύ καιρό μακριά της χάριτος και εμμένοντας στην κακία επινοεί τα είδωλα. Τα είδωλα άλλωστε δεν προκαλούν το κακό ή δεν προσβάλλουν τον Θεό, καθότι είναι ανύπαρκτα. Το κακό είναι αυτό που επινοεί τα είδωλα και ως εκ τούτου η Ειδωλολατρία αποτελεί βαριά ασθένεια της ανθρώπινης φύσης. Ο άνθρωπος δηλαδή επινοεί τα είδωλα, εξ αιτίας της παραμονής του σε μια φαντασματική και εκμηδενιστική κατάσταση, όπου ενώπιον της, έχει ανάγκη από στηρίγματα και παρηγοριά.

Ο άνθρωπος τελικά υπό την επήρεια των μηδενιστικών και φθοροποιών δαιμονικών δυνάμεων τείνει προς τον αφανισμό της προσωπικής ελευθερίας. Γενικά είναι τόσος ο σκοτισμός του ανθρώπινου μυαλού, ώστε να γίνονται και τα πιο ασύλληπτα εγκλήματα, με την ψευδαίσθηση προσφοράς λατρείας και σεβασμού.

Η ΕΙΔΩΛΟΛΑΤΡΙΑ ΣΤΗΝ ΑΓΙΑ ΓΡΑΦΗ

Το χρυσό μοσχάρι
που λάτρευαν οι Ισραηλίτες στην έρημο

Η ειδωλολατρία από την άποψη της χριστιανικής διδασκαλίας είναι η χειρότερη συνέπεια της πτώσεως του ανθρωπίνου γένους. Είναι η κυριότερη έκφραση αποστασίας του ανθρώπου από το Θεό. Ο άνθρωπος, σκοτισμένος από τις συνεχείς πτώσεις του, λησμόνησε τον αληθινό θεό και τον υποκατέστησε, σταδιακά, με είδωλα του περιβάλλοντος του (ζώα, δένδρα, ποταμούς, λίθους, άστρα, φυσικά φαινόμενα, κοσμικές δυνάμεις, κ.λπ.). Παράλληλα συνεπαρμένοι από την πνευματική και ηθική τους σκοτοδίνη, έπλεξαν «γραώδεις μύθους» για τους ψεύτικους Θεούς τους. Έτσι προέκυψαν, με την πάροδο του χρόνου, οι διάφορες ειδωλολατρικές θρησκείες.

Οι μεταπτωτικοί άνθρωποι κατά τον απόστολο Παύλο "ήλλαξαν την δόξαν του αφθάρτου Θεού εν ομοιώματι εικόνος φθαρτού ανθρώπου και πετεινών και τετραπόδων και ερπετών... Μετήλλαξαν την αλήθειαν του Θεού εν τω ψεύδει και εσεβάσθησαν και ελάτρευσαν τη κτίσει παρά τον κτίσαντα" (Προς Ρωμαίους 1,23-25) και "Ενώ έλεγαν ότι είναι σοφοί, είναι μωροί. Και άλλαξαν τη δόξα του άφθαρτου Θεού σε ομοίωμα εικόνας φθαρτού ανθρώπου και πουλιών και τετραπόδων και ερπετών" (Προς Ρωμαίους 1,22-23).
Οι εντολές απαγορεύουν τη λατρεία των ειδώλων και των εικόνων. Η Αγία Γραφή αναφέρει: "Μην έχεις άλλους θεούς εκτός από μένα. Μην κάνεις για τον εαυτό σου είδωλο μήτε ομοίωμα κάποιου από όσα είναι στον ουρανό επάνω ή όσα είναι στη γη κάτω ή όσα είναι στα νερά κάτω από τη γη. Μην τα προσκυνήσεις μήτε να τα λατρέψεις, επειδή εγώ ο Κύριος ο Θεός σου είμαι Θεός ζηλότυπος που ανταποδίδω τις αμαρτίες των πατέρων επάνω στα παιδιά μέχρι τρίτης και τέταρτης γενιάς εκείνων που με μισούν και κάνω έλεος σε χιλιάδες γενεές εκείνων που με αγαπούν και τηρούν τα προστάγματά μου" (Έξοδος 20,3-6).

Η χριστιανική πίστη καταδικάζει όχι μόνο την παραδοσιακή Ειδωλολατρία του παρελθόνοτος, αλλά και κάθε μορφή συγκαλυμμένης Ειδωλολατρίας (θεοποίηση του χρήματος, των ανθρώπων, των πρόσκαιρων αγαθών και οτιδήποτε αποτελεί περιφρόνηση του θείου θελήματος) .

ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΣΤΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΤΗΣ ΕΙΔΩΛΟΛΑΤΡΙΑΣ

Τα ερεθίσματα που οδηγούν τον άνθρωπο στην Ειδωλολατρία προκύπτουν μέσα από την καθημερινή εμπειρία του ανθρώπου. Ο εξωτερικός φυσικός κόσμος από τη μία είναι εχθρικός και κλειστός και προβάλει διαρκώς απειλές στην σφαίρα της ανθρώπινης δραστηριότητας, με αποτέλεσμα η προσκύνηση των ειδώλων, αφανής ή εμφανής, ορατή ή αδιόρατη, να μην είναι τίποτε περισσότερο από μια απεγνωσμένη προσπάθεια εξευμενίσεως των εξωτερικών δυνάμεων και απειλών, και ταυτόχρονα μια προσπάθεια ευόδωσης των πρακτικών σκοπών της ζωής.

Στην εσωτερική και προσωπική σφαίρα, αποτελεί τη συσπείρωση στο Εγώ, η οποία με τη σειρά της οδηγεί στην απομάκρυνση από την κατά φύση κοινωνική ζωή. Ο άνθρωπος τελικά ενώπιον του φόβου του αφανισμού, στην εσωτερική και εξωτερική πραγματικότητα αναπτύσσει την Ειδωλολατρία, πολλές φορές δίχως ο ίδιος να το αντιλαμβάνεται. Γι αυτό και ο σημερινός άνθρωπος, ταυτίζεται άλλοτε με ιδεολογίες και άλλοτε θεοποιεί το Εγώ, ως μοναδική λύση κάθε είδους απειλών. Εξού και η σύγχρονη Ειδωλολατρία έχει την πλέον εκλεπτυσμένη μορφή, αφού αφενός η θρησκεία των ιδεολογιών αποτελεί το αδιόρατο είδωλο εκατομμυρίων ανθρώπων, αφετέρου αναμφισβήτητα ο άνθρωπος σήμερα πιο πολύ από ποτέ, έχει αποθεώσει τον εαυτό του και τις δυνατότητες του. Έπαυσε δηλαδή να λατρεύει τα είδωλα ή να εκμαιεύει μέσω μαγικών ενεργειών τη θεία εύνοια, αλλά υπέκυψε στη δουλεία του Εγώ και των κτιστών δημιουργημάτων της ανθρώπινης διανόησης.

Η ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΙΔΩΛΟΛΑΤΡΙΑ

Στη σύγχρονη εποχή η Ειδωλολατρία εμφανίζεται με νέα πρόσωπα, καθώς με την πρόοδο της ζωής οι συνθήκες μεταβλήθηκαν. Αφενός η έλευση του Χριστιανισμού που αποειδωλοποίησε την κτιστή πραγματικότητα και αφετέρου τα σύγχρονα ρεύματα, όπως η διάσπαση του ορθού και πρακτικού λόγου του Καντ, του διαφωτισμού και της φυσικής θεολογίας, αλλά και του σύγχρονου αθεϊσμού, η προσκύνηση των ειδώλων με τη μορφή που την περιγράψαμε έπαψε.

Τα αρχικά κίνητρα όμως της Ειδωλολατρίας παραμένουν ως σήμερα και έτσι αυτή παραμένει μασκαρεμένη και αδιόρατη γύρω από σύγχρονες μορφές. Γι αυτό κατά τους Πατέρες της Εκκλησίας, ειδωλολάτρης είναι κάθε άνθρωπος ο οποίος δεν λατρεύει τον αληθινό Θεό. Έτσι είναι δυνατόν οι άνθρωποι σήμερα να κρύβονται πίσω από ιδεολογίες, που αντικαθιστούν την παλαιά χοντροκομμένη Ειδωλολατρία, τη στιγμή που η ίδια είναι ικανή να ακουμπήσει ακόμα και το σώμα των πιστών τη αληθινής Εκκλησίας, καθώς όταν οι άνθρωποι δεν έχουν ξεπεράσει την προσκόλλησή τους με τα ανθρώπινα και περατά υποκείμενα, χάνουν την ελευθερία τους, τελικώς διαστρέφοντας το κατ' εικόνα του αληθινού Τριαδικού Θεού.

Κατά την ερμηνεία του Νίκου Ματσούκα στο έργο του Μάξιμου, η Ειδωλολατρία δεν είναι μόνο η ταύτιση της θεότητας ή μίας θεότητας με μία φυσική περιοχή, αλλά η απώλεια της θεότητας και η προσκόλληση σε οποιαδήποτε κτιστή εξάρτηση. Ο Θεός έτσι γίνεται κάτι το φυσικό, το αντικειμενικό, το ατομικό.