|
ΠΑΛΑΙΑ ΔΙΑΘΗΚΗ |
|||||||||||||||
|
|
|||||||||||||||
|
ΑΣΜΑ ΑΣΜΑΤΩΝ: ΟΝΟΜΑΣΙΑ - ΚΑΝΟΝΑΣ
Το «Άσμα Ασμάτων» είναι ένα από τα βιβλία του κανόνα της Παλαιάς Διαθήκης. Στον Παλαιστινό (Ιουδαϊκό) Κανόνα συγκαταλέγεται μεταξύ των βιβλίων που ονομάζονται «Αγιόγραφα», κατέχει την πρώτη θέση μεταξύ των πέντε μεγιλλόθ και διαβάζεται στη γιορτή του Πάσχα. Στον αντίστοιχο Αλεξανδρινό (Ελληνικό) Κανόνα εντάσσεται στη συλλογή των Ποιητικών ή Διδακτικών βιβλίων της Παλαιάς Διαθήκης, μετά το βιβλίο του Εκκλησιαστή. Το βιβλίο στη Μετάφραση των Εβδομήκοντα (Ο') επιγράφεται κατά πιστή απόδοση του εβραϊκού κειμένου «Άσμα Ασμάτων», ενώ στο εβραϊκό κείμενο σημαίνει το πιο όμορφο τραγούδι, το απόσταγμα των υψηλών ασμάτων. Ο τίτλος του βιβλίου δικαιώνεται απόλυτα απ' το περιεχόμενό του. Η κανονικότητα του «Άσματος Ασμάτων» αμφισβητήθηκε για πολύ καιρό απ' τους Ιουδαίους, μέχρις ότου κατά τη σύνοδο της Ιάμνειας αναγνωρίστηκε τελικά ότι καλώς κατέχει τη θέση του στον Παλαιστινό Κανόνα. Η αρχαία Εκκλησία αναγνώρισε το βιβλίο ως κανονικό και δέχτηκε τον αλληγορικό του χαρακτήρα. Τα εβραϊκά χειρόγραφα έχουν αρκετές γραμματικές και ορθογραφικές διαφορές μεταξύ τους και η εξομάλυνση του κειμένου δεν είναι εύκολη, γιατί η ελληνική Μετάφραση των Ο' δεν μας βοηθάει πάντοτε για την αποκατάστασή του.
ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ ΚΑΙ ΧΡΟΝΟΛΟΓΗΣΗ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ
Αν και φαίνεται καθαρά ότι το θέμα του βιβλίου είναι η αγάπη και η ατμόσφαιρα του έργου είναι η ίδια σ' όλα τα μέρη του, εντούτοις δεν υπάρχει μεταξύ των ερευνητών ομοφωνία για την ενότητά του. Αν δεχτούμε ότι το έργο έχει ενότητα, τότε στα οκτώ κεφάλαιά του περιγράφονται με διαλογικό πάντοτε τρόπο, ζωηρές και πολλές φορές τολμηρές εικόνες και σε λυρική γλώσσα ανυπέρβλητη, η γέννηση (1,1-5,1) και η τελείωση (5,2-8,14) της αγάπης. Στην περίπτωση αυτή τα κύρια πρόσωπα του διαλόγου είναι δύο, ο βασιλιάς Σολομών και η νέα Σουλαμίτιδα. Αν δεχτούμε όμως ότι παρά την ενότητα του θέματος το έργο απαρτίζεται από έξι ή και περισσότερα, μερικοί ερευνητές τα ανεβάζουν σε τριάντα, λυρικού χαρακτήρα ανεξάρτητα τραγούδια, τότε πρόκειται για μια ανθολογία ερωτικών ή γαμήλιων τραγουδιών στα οποία υμνείται σε ποικίλους τόνους και από κάθε πλευρά η ωραιότητα της δυνατής αγάπης. Η ιουδαϊκή και η αρχαία χριστιανική παράδοση, με κριτήρια την επιγραφή «άσμα ασμάτων, ο εστίν τω Σαλωμών», τη μνεία του Σολομώντα (1,5. 3,11. 8,12) και τα σημεία εκείνα, στα οποία το υποκείμενο του λόγου είναι ο Σολομών, απέδιδαν το έργο στο σοφό βασιλιά του Ισραήλ (Γ' Βασ. 5,12). Ότι μερικά απ' τα άσματα του έργου είναι δυνατό να κατάγονται απ' την εποχή του Σολομώντα είναι πολύ πιθανό, το βιβλίο όμως στην παρούσα μορφή του έχει μεταγενέστερη προέλευση. Η γλωσσική του ιδιομορφία, η ύπαρξη αραμαϊσμών (1,12. 2.7), περσικών (παράδεισος) και ελληνικών (φορείον) λέξεων κλπ. προσδιορίζουν ασφαλώς τη χρονολόγηση της τελικής σύνθεσης του έργου, που αναμφισβήτητα έγινε κατά τους μεταιχμαλωσιακούς χρόνους και σε εποχή πολύ κοντά στο τέλος της περσικής περιόδου. Η εποχή των Διαδόχων και μάλιστα ο 3ος π.Χ. αιώνας θεωρείται ως η περίοδος, που γράφτηκε το Άσμα Ασμάτων. Ενδεικτικά σημειώνουμε ότι το βιβλίο περί το 200 π.Χ. είχε κανονική ισχύ.
Ο ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ
Όπως έχει σήμερα το βιβλίο «Άσμα Ασμάτων» αποτελείται από μερικά άσματα με κοινό θέμα την αγάπη. Λεπτομερέστερη διερεύνηση της φύσης της αγάπης αυτής, των ηρώων των ποιημάτων και του χαρακτήρα του έργου οδήγησε την έρευνα σε δύο βασικά θέσεις, ανάλογα με την απάντηση που δίνεται στο πρόβλημα της ενότητας του βιβλίου. 1. Το έργο, αν και έχει πολύ λυρισμό, στο σύνολό του έχει χαρακτήρα δράματος με πρόσωπα, χορό, διάλογο και δράση, που εκτυλίσσεται κατά το πλείστο στα βασιλικά ανάκτορα της Ιερουσαλήμ ή σε κάποια πύλη της πόλης. Η άποψη αυτή διατυπώνεται σε διάφορες μορφές, με κυριότερη εκείνη που δέχεται ότι στο έργο εκφράζεται η αγάπη του Σολομώντα προς τη Σουλαμίτιδα και αντίστροφα. Έτσι τα κύρια επεισόδια του δράματος εξελίσσονται κατά την εξής σειρά· μνηστεία (1,1-3,5), γάμος (3,6-5,1), οικογενειακές δυσκολίες και φυγή του συζύγου (5,2-6,9), αμοιβαία ικανοποίηση (6,10-7,9) και επιστροφή του αγαπημένου (7,10-8,14). Αν δεχτούμε ότι τα κύρια πρόσωπα του έργου είναι τρία, ο Σολομών, η Σουλαμίτιδα και ο αγαπημένος ποιμένας της, η υπόθεση του δράματος εξελίσσεται πάνω στην εξής βασική γραμμή. Σε μια περιοδεία του στη βόρεια Παλαιστίνη ο βασιλιάς συναντά την ωραία Σουλαμίτιδα, την οποία οδηγεί στα βασιλικά ανάκτορα της Ιερουσαλήμ. Εκεί ο Σολομών ελπίζει να κερδίσει την αγάπη της και να την πείσει να ανταλλάξει τη φτωχή καλύβα της με τα πολυτελή ανάκτορα. Παρ' όλο το θαυμασμό και τις κολακείες του βασιλιά, η Σουλαμίτιδα παραμένει πιστή στην αγάπη της και τίποτε δεν είναι ικανό να την κάνει να λησμονήσει τον ποιμένα της. Επιστρέφει στον τόπο της, συναντά τον αγαπημένο της και με θερμά λόγια υμνούν και οι δύο την υπεροχή της γνήσιας αγάπης που δεν έχει τίποτα το κοινό μ' εκείνη, που αγοράζεται με πλούτο και αξιώματα. 2. Το βιβλίο δεν είναι δημιούργημα ενός ποιητή, αλλά αποτελεί σύνθεση ανεξάρτητων τραγουδιών. Δεν πρόκειται δηλαδή για ενιαίο έργο, αλλά για ανθολογία λυρικών ασμάτων με κοσμικό χαρακτήρα, στα οποία υμνείται με πλήθος τολμηρών πολλές φορές εικόνων, πλούσιο λεξιλόγιο και αγνό πάθος η αγάπη που ενώνει δύο πρόσωπα. Προέκταση της εκδοχής αυτής αποτελεί η άποψη, που δέχεται ότι το Άσμα Ασμάτων είναι συλλογή επιθαλαμίων τραγουδιών, τα οποία τραγουδούσαν με ευκαιρία το γάμο (υμέναιοι). Στα άσματα αυτά, όπως άλλωστε συμβαίνει μέχρι σήμερα και στη χώρα μας, εκθειάζονται τα χαρίσματα του γαμπρού και της νύφης. Αν στην περίπτωση αυτή ο νυμφίος του βιβλίου μας ήταν βασιλιάς και μάλιστα ο Σολομών και βασίλισσα η νύφη και μάλιστα η Σουλαμίτιδα ή βοσκός και βοσκοπούλα δεν είναι σαφές.
Ο ΑΛΛΗΓΟΡΙΚΟΣ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ
Αν και ο συλλογέας του υλικού του βιβλίου δεν είχε κατά νου να προσδώσει στα λυρικά ποιήματα του Άσματος Ασμάτων αλληγορική σημασία, οι Ιουδαίοι αρχικά και οι Χριστιανοί ακολούθως θεωρούσαν το έργο ως αλληγορικό. Άλλωστε μόνο με την προϋπόθεση αυτή εξηγείται, γιατί το κατά τα άλλα ιδιόρρυθμο αυτό βιβλίο, στο οποίο δεν μνημονεύεται ο Θεός, ο Νόμος, ο Ναός και η λατρεία του, ούτε διδάσκεται η υποταγή στο Θεό και η τήρηση των εντολών του, έγινε δεκτό και στους δύο Κανόνες. Τι ακριβώς θέλει αλληγορικά να διδάξει ο ποιητής του έργου δεν εξάγεται σαφώς, γι' αυτό και οι απόψεις στο σημείο αυτό δεν συμπίπτουν. Οι Ιουδαίοι δέχονταν την αλληγορία του έργου και στο Ταλμούδ διδάσκεται ότι το Άσμα Ασμάτων είναι η αλληγορική θεώρηση της ιστορίας του Ισραήλ από την Έξοδο μέχρι την έλευση του Μεσσία. Για τους Πατέρες ο Σολομών και η Σουλαμίτιδα συμβολίζουν το Χριστό και την Εκκλησία του. Στην ίδια περίπου γραμμή κινείται σήμερα η έρευνα όταν δέχεται τον αλληγορικό χαρακτήρα του έργου. Γι' αυτήν η αγάπη, που με τόση θέρμη εκφράζεται στα άσματα, είναι τύπος μιας άλλης αγάπης, της αγάπης του Θεού προς τον Ισραήλ, ή της ψυχής προς το Θεό ή ακόμα εικονίζει την αγάπη του νυμφίου Χριστού προς τη νύμφη Εκκλησία του.
ΤΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΚΑΙ Η ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ
Το βιβλίο συνιστά πιθανότατα μια ανθολογία ερωτικών ή γαμήλιων τραγουδιών, στα οποία υμνείται σε ποικίλους τόνους, με ζωηρές και πολλές φορές τολμηρές εικόνες και σε ωραιότατη λυρική γλώσσα ο έρωτας και τα δυνατά συναισθήματα που συνδέονται μ' αυτόν. Η θέση ενός τέτοιου βιβλίου στην Αγία Γραφή προκαλεί συχνά έκπληξη στον αναγνώστη. Παρόλα αυτά ο έρωτας, όπως και όλα τα αγνά συναισθήματα που συνδέουν τους ανθρώπους μεταξύ τους, συνιστούν δώρα του Θεού και από την άποψη αυτή η εξύμνησή τους δεν θα μπορούσε να απουσιάζει από τη Βίβλο.
Το βιβλίο του Άσματος των Ασμάτων περιέχει συνολικά έξι άσματα, το περιεχόμενο των οποίων μπορεί να συνοψιστεί ως εξής. Πρώτο άσμα (1,1-2,7). Συνάντηση νυμφίου και νύφης. Περιγραφή με τρυφερά λόγια των χαρισμάτων του ενός από τον άλλο. Στιχομυθία μεταξύ των θυγατέρων της Ιερουσαλήμ και της νύφης. Δεύτερο άσμα (2,8-3,5). Ο νυμφίος εκθειάζει τα προσόντα της νύφης και η νύφη εκφράζει τη νοσταλγία της για το νυμφίο. Τρίτο άσμα (3,6-5,1). Ο νυμφίος υμνεί την ωραιότητα της νύφης, η νύφη καλεί το νυμφίο και εκείνος προσέρχεται. Τέταρτο άσμα (5,2-6,3). Η νύφη αναμένει με αγωνία την έλευση του νυμφίου, ο οποίος έρχεται για λίγο, αλλά τελικά φεύγει. Εκείνη αποφασίζει να τον βρει στην πόλη, αλλά μάταια τον αναζητά. Περίλυπη η νύφη μονολογεί για τα χαρίσματα του νυμφίου και βεβαιώνει τις θυγατέρες της Ιερουσαλήμ για την αγάπη που τους δένει. Πέμπτο άσμα (6,4-8,7). Ο νυμφίος και οι θυγατέρες της Ιερουσαλήμ θαυμάζουν την ωραιότητα και τη χάρη της νύφης, τη λάμψη των ματιών της, την αγνότητα και γενικά τα σωματικά της προσόντα. Η νύφη προτρέπει το νυμφίο να προσέλθει για να ευφρανθούν και υμνεί το μεγαλείο της αγάπης. Έκτο άσμα (8,8-14). Στιχομυθία μεταξύ της νύφης και των αδελφών της, καθώς επίσης και της νύφης με το νυμφίο.
ΤΟ ΑΣΜΑ ΑΣΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΚΑΙΝΗ ΔΙΑΘΗΚΗ, ΣΤΟΥΣ ΠΑΤΕΡΕΣ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑ
1. Οι συγγραφείς της Καινής Διαθήκης δεν αναφέρονται ρητά στο περιεχόμενο του βιβλίου, ούτε υπάρχει κάποια λεκτική ομοιότητα μεταξύ της Καινής Διαθήκης και του Άσματος Ασμάτων. Παρά ταύτα όμως η ιδέα για την Εκκλησία ως νύμφη Χριστού υποκρύπτεται κατά πάσα πιθανότητα σε ό,τι λέγει ο απόστολος Παύλος για την αγάπη του Χριστού προς την Εκκλησία του στην προς Εφεσίους επιστολή. 2. Από τους πατέρες της αρχαίας Εκκλησίας και τους εκκλησιαστικούς συγγραφείς έγραψαν για το βιβλίο του Άσματος των Ασμάτων οι: α) Ωριγένης, Ομιλίαι εις το Άσμα. Εκλογαί εις τα Άσματα των Ασμάτων. β) Αθανάσιος Αλεξανδρείας, Τεμάχια εκ των είς το Άσμα υπομνημάτων. γ) Γρηγόριος Νύσσης, Εξήγησις ακριβής είς τα Άσματα των Ασμάτων. δ) Κύριλλος Αλεξανδρείας, Αποσπάσματα είς τα Άσματα των Ασμάτων. ε) Θεοδώρητος Κύρου, Ερμηνεία είς το Άσμα των Ασμάτων. 3. Στην Εκκλησία δεν διαβάζεται το Άσμα Ασμάτων κατά τη διάρκεια του λειτουργικού έτους.
|
|||||||||||||||
|
|
