|
ΘΕΜΑΤΑ ΠΑΛΑΙΑΣ ΔΙΑΘΗΚΗΣ |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
ΤΟ ΜΥΣΤΗΡΙΟ ΜΕ ΤΙΣ ΓΕΝΕΑΛΟΓΙΕΣ ΤΗΣ ΓΕΝΕΣΕΩΣ |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΜΕ ΤΙΣ ΓΕΝΕΑΛΟΓΙΕΣ ΤΗΣ ΓΕΝΕΣΕΩΣ ΟΙ ΔΥΟ ΓΕΝΙΕΣ ΑΝΘΡΩΠΩΝ
Το κείμενο αυτό βασίζεται σε αντίστοιχο κείμενο της Ορδόδοξης Ομάδας Δογματικής Έρευνας, αλλά θα το τροποποιήσω λιγάκι επειδή αποδέχομαι ότι οι μεγάλες ηλικίες των απογόνων του Αδάμ είναι κοντά στην πραγματικότητα, όσο κι αν αυτό φαντάζει εξωπραγματικό.
Έχουν γίνει πολλές προσπάθειες για να εξηγήσουν τις μεγάλες ηλικίες των απογόνων του Αδάμ. Άλλοι υπέθεσαν ότι δεν πρόκειται για πραγματικά έτη, αλλά για διαφορετικό τρόπο μέτρησης του χρόνου τότε. Άλλοι ότι τα ονόματα αυτά δεν είναι ονόματα ανθρώπων, αλλά εθνών. Άλλοι πάλι ότι πρόκειται για μύθους, άλλοι ότι πρόκειται για κάποια ειδικά χαρακτηριστικά της ιερής γενιάς των προγόνων του Ιησού Χριστού, άλλοι ότι τα έτη αυτά κάτι συμβολίζουν, και γι' αυτό εμφανίζονται τόσο διογκωμένα. Υπάρχει και η άποψη την οποία αποδέχομαι, ότι οι απόγονοι του Αδάμ επειδή βρίσκονταν κοντά στην εποχή του Παραδείσου ζούσαν περισσότερο. Κι αν τα πολλά χρόνια των απογόνων του Αδάμ μοιάζουν εξωπραγματικά, θα μπορούσαμε να φανταστούμε πόσο θα μπορούσε να ήταν η ηλικία των ανθρώπων στην προπτωτική κατάσταση. Κι αν τα πολλά χρόνια έρχονται σε αντίθεση με τα ευρήματα της αρχαιολογίας, που με επιστημονικές μετρήσεις έχουν αποδείξει ότι οι άνθρωποι τότε όχι μόνο δεν ζούσαν περισσότερο από εμάς σήμερα, αλλά είχαν και ακόμα μικρότερο μέσο όρο ζωής, εδώ θα απαντήσω ότι αυτό συνέβαινε μόνο στους ανθρώπους της εποχής που ζούσαν σε ημιάγρια κατάσταση. Απεναντίας αυτό δεν συνέβαινε στους απογόνους του Αδάμ.
Στο βιβλίο της Γενέσεως, μετά τη δημιουργία του ανθρώπου από το Θεό, γίνεται λόγος για δύο γενιές ανθρώπων. Η γενιά του Σηθ, τους οποίους η Γένεση αποκαλεί "υϊούς του Θεού", οι άνθρωποι δηλαδή που ζούσαν κοντά στο Θεό, και η γενιά του Κάϊν, των ανθρώπων που ζούσαν μακριά από το Θεό και ήταν βουτηγμένοι στην αμαρτία και στην διαφθορά. Κάποια στιγμή, όμως, άρχισαν να παντρεύονται μεταξύ τους, με αποτέλεσμα όλο το ανθρώπινο γένος να απομακρυνθεί πλέον από το Θεό και να χαθεί στην αμαρτία. Ένα από τα αποτελέσματα της ένωσης αυτής ήταν και η γέννηση των Γιγάντων, οι οποίοι επικράτησαν στη γη (Γένεσις 6,1-4). Επειδή, όμως, εδώ το θέμα μας δεν είναι οι Γίγαντες, αλλά οι μεγάλες ηλικίες των ανθρώπων, ο Θεός όταν είδε ότι το κακό και η αμαρτία του ανθρώπινου γένους αυξήθηκε και κυριάρχησε σ' όλη τη γη, τότε πήρε το πνεύμα του από τους ανθρώπους και μειώθηκαν τα χρόνια ζωής των ανθρώπων σε 120 (Γένεσις 6,1-3).
Υπάρχει η υπόθεση ότι οι περισσότεροι άνθρωποι των γενεαλογιών αυτών, έζησαν σε μια εποχή, που η γραφή ήταν άγνωστη. Έτσι, τα ονόματα και οι χρονολογίες μεταδίδονταν από γενιά σε γενιά, προφορικά. Επομένως κάποιοι από αυτούς ξεχάστηκαν και γι' αυτό οφείλεται η διόγκωση των ηλικιών σε αρκετούς από τους προπάτορες. Εδώ θα απαντήσω ότι η ίδια η Γένεση κατά κάποιο τρόπο απαντάει στο πρόβλημα των μεγάλων ηλικιών και πως αυτά με το πέρασμα του χρόνου μειώθηκαν αρκετά, ώστε να μη διαρκεί το κακό αιώνιο. Επομένως όσο υπερβολικές και να είναι οι μεγάλες ηλικίες των προπατόρων, οι πραγματικές τους ηλικίες δεν θα πρέπει ν' απέχουν και πολύ από την πραγματικότητα. Όσοι πάλι θέλουν να υποβιβάσουν το θεόπνευστο κείμενο της Γενέσεως σε "μύθο", σκοντάφτουν σε πλήθος αρχαιολογικών ευρημάτων, που αποδεικνύουν ότι τα γεγονότα που περιγράφονται είναι αληθινά κι όχι μυθοπλασίες.
ΟΙ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΣΤΑ ΚΕΙΜΕΝΑ
Το μυστήριο με τις γενεαλογίες των απογόνων του Αδάμ, επιτείνει το ότι τα δύο βασικά κείμενα της Γενέσεως που διαθέτουμε, η αρχαιότερη Ελληνική μετάφραση των Εβδομήκοντα (Ο΄), και το (νεότερο) Εβραϊκό Μασοριτικό κείμενο, έχουν μεγάλες διαφορές μεταξύ τους. Πιο συγκεκριμένα, οι υπολογισμός των ετών των γενεαλογιών, οδηγεί σε μια διαφορά 1.500 ετών! Κατά τους Ο' ο Αδάμ έζησε πριν από 7.500 χρόνια, ενώ κατά το Μασοριτικό, πριν από 6.000 χρόνια. Βεβαίως πρέπει να πούμε ότι σ' αυτό το θέμα, το κείμενο των Ο΄ είναι σωστότερο. Πριν από 6.000 χρόνια η Μεσοποταμία στην περιοχή του Παραδείσου ήδη κατοικούνταν από πλήθος λαών και πόλεων. Πριν από 7.500 χρόνια όμως, η περιοχή μόλις είχε αρχίσει να σχηματίζεται από τις προσχώσεις των τεσσάρων ποταμών της Εδέμ, και η πρώτη της πόλη (η Εριντού) κατοικήθηκε πριν από 7.400 χρόνια! Αυτό είναι απόλυτα σύμφωνο με την αφήγηση της Γένεσης κατά τους Ο'. Η διαφορά των 1.500 ετών, διαμοιράζεται ως εξής: 500 περίπου χρόνια στην γενεαλογία από Αδάμ ως Νώε, και τα υπόλοιπα κυρίως στη γενεαλογία από Νώε ως Αβραάμ. Στη συνέχεια θα δούμε δύο πίνακες, με τις διαφορές των γενεαλογιών, όπως αυτές παρουσιάζονται στα δύο κείμενα:
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ
Το ότι δεν υπάρχει μια κοινή αναφορά στα αρχαιότερα αυτά κείμενα, μας κάνει επιφυλακτικούς γενικά για τις χρονολογίες αυτές. Αυτό δεν γίνεται από ασέβεια προς το θεόπνευστο κείμενο της Γένεσης, αλλά μια και ο Θεός δεν θέλησε να το διασώσει πέραν αμφιβολίας, σημαίνει ότι δεν το θεώρησε ουσιώδες όπως τα τμήματα που έχουν σχέση με τη σωτηρία μας και τα οποία διατήρησε ακέραια. Αυτό μας δίνει το δικαίωμα να ερευνήσουμε την εγκυρότητα των αναφορών αυτών, για να διαπιστώσουμε τι συμβαίνει με τις παράξενες αυτές χρονολογήσεις. Γιατί σίγουρα κάποιος λόγος υπήρχε που γράφτηκαν όλα αυτά στην Αγία Γραφή, και που διασώθηκαν έστω και έτσι αλλοιωμένα. Κάτι θα έχουν να μας διδάξουν, ακόμα και αν είναι χρονολογικά ανακριβή. Στους παραπάνω πίνακες, παρατηρούμε τα εξής:
Στους αριθμούς αυτούς, σημαντικότερες είναι οι χρονολογήσεις πατρότητας, δηλαδή πόσων ετών έγινε ο καθένας πατέρας του επομένου. Αυτό συμβαίνει, επειδή από εκεί μπορούν να μετρηθούν οι χρονικές αποστάσεις από κάθε πατριάρχη και κάθε περιγραφόμενο γεγονός. Το πότε πέθανε κάποιος είναι μικρότερης σημασίας. Και στους δύο πίνακες, υπάρχει το εξής χαρακτηριστικό: Όσον αφορά τη στήλη με τις ημερομηνίες πατρότητας, το Εβραϊκό κείμενο σε 12 πατριάρχες έχει αφαιρέσει μία εκατοντάδα, και σε άλλους δύο, από 50 έτη σε σύγκριση με το αρχαιότερο Ελληνικό των Ο΄. Εκεί οφείλεται και το συντριπτικό μέρος της διαφοράς των ετών που παρουσιάζουν τα δύο κείμενα. Ίσως κάποιος σκεφτεί, ότι μπορεί οι εκατοντάδες αυτές να προστέθηκαν στο Ελληνικό κείμενο, και οι αριθμοί του Εβραϊκού είναι αυθεντικοί. Σε αυτό φαίνεται να συνηγορεί το ότι ειδικά στο δεύτερο πίνακα, οι ηλικίες πατρότητας είναι στο μεγαλύτερο μέρος τους πιο λογικές από αυτές που εμφανίζονται στο κείμενο των Ο'. Αυτό το λέμε, επειδή τα 30 περίπου έτη που υπάρχουν στους περισσοτέρους πατριάρχες ως έτη πατρότητας, είναι και σήμερα φυσιολογικά και μέσα στη λογική. Και σήμερα, οι περισσότεροι άνδρες γίνονται πατέρες γύρω στα 30, και όχι στα 130 του Ελληνικού κειμένου. Όμως υπάρχουν σοβαροί λόγοι να θεωρήσουμε ως εγκυρότερο το Ελληνικό και οι λόγοι είναι οι εξής:
Α) Το Ελληνικό κείμενο των Ο΄ είναι αρχαιότερο. Β) Η ιστορική έρευνα συμφωνεί απόλυτα με τις αρχαιότερες χρονολογίες των Ο΄, ενώ αποδεικνύει εντελώς εσφαλμένες τις χρονολογήσεις του Μασοριτικού. Γ) Ο Ευαγγελιστής Λουκάς, δείχνει ότι η σωστότερη γενεαλογία είναι του Ελληνικού κειμένου των Ο΄, καθώς παραθέτει από αυτό, στη γενεαλογία του Ιησού Χριστού στο Λουκάς 3,35-38. Εκεί συμπεριλαμβάνει τον Καϊνάν, που όμως δεν υπάρχει στο Εβραϊκό Μασοριτικό κείμενο. Δ) Υπάρχει όμως και ένας τέταρτος λόγος εξ' ίσου σημαντικός, που θα τον δούμε στην επόμενη ενότητα αναλυτικά. Εκεί θα δούμε απόδειξη, ότι το Μασοριτικό είναι που αφαίρεσε τις εκατοντάδες των ετών, και δεν τις πρόσθεσε το Ελληνικό των Ο'.
Εάν παρατηρήσουμε στις γενεαλογίες του 2ου πίνακα και ειδικότερα στις πατρότητες του κειμένου Ο΄, θα δούμε ότι στο σύνολο των 10 πατριαρχών που αναφέρονται οι πατρότητές τους, (από τον Σημ τον γιο του Νώε ως τον Θάρρα τον πατέρα του Αβραάμ), οι 7 (!!!) φαίνεται να έχουν τεκνοποιήσει γύρω στα 130 τους χρόνια: 130, 130, 130, 130, 132, 134, 135. Ας ξεχάσουμε την εξαιρετικά μεγάλη ηλικία τους για τεκνογονία, και ας δούμε μόνο την πιθανότητα: Πόσο πιθανό είναι να έχουν τεκνοποιήσει όλοι αυτοί στη σειρά, από πατέρα σε γιο, γύρω στα 130 χρόνια, και μάλιστα οι 4 από αυτούς ακριβώς στα 130 χρόνια τους; Ακόμα και αν πράγματι αυτή ήταν ηλικία τεκνογονίας, σε μια μακρά ζωή 400 ή 500 ετών, όπως αυτή που δίνεται για τους πατριάρχες αυτούς, πόσο πιθανό είναι να έκαναν τους βασικούς τους απογόνους όλοι στη σειρά, στην ίδια ηλικία; Είναι εμφανές ότι κάτι άλλο συμβαίνει εδώ. Αν υποθέσουμε ότι οι ηλικίες αυτές έχουν κάποιο λόγο που είναι ίδιες ή σχεδόν ίδιες, γιατί οι άλλες τρεις είναι διαφορετικές, Γιατί ο Σημ, ο Θάρρα και ο Ναχώρ, δεν τεκνοποίησαν το βασικό τους απόγονο στην ηλικία γύρω από τα 130 χρόνια; Μήπως αυτοί έχουν μεταξύ τους κάποια άλλη, διαφορετική σχέση; Πράγματι! Ο Σημ, είναι ο πρώτος μετά το βασικό κρίκο, Νώε, και γι' αυτό είναι ο πρώτος στη γενεαλογία. Επίσης ο Θάρρα, είναι ο τελευταίος της γενεαλογίας, ο αμέσως προηγούμενος μετά τον επόμενο βασικό κρίκο της γενεαλογίας, τον Αβραάμ. Όσο για τον Ναχώρ, θα το δούμε στη συνέχεια. Εδώ ας επικεντρωθούμε στον Σημ, τον γιο του Νώε, και στον Θάρρα τον πατέρα του Αβραάμ, οι οποίοι έχουν και άλλο, δεύτερο κοινό χαρακτηριστικό: Και ο ένας και ο άλλος, παρουσιάζουν ακριβώς την ίδια χρονολόγηση και στα δύο κείμενα, και στο Εβραϊκό Μασοριτικό, και στο Ελληνικό των Ο' !!! Τι σημασία έχει αυτό; Αυτό σημαίνει ότι δεν υπήρχε δυνατότητα για παραποίηση των χρονολογιών τους. Ο Σημ και ο Θάρρα, αναφέρονται εκτενέστερα σε άλλα σημεία της Αγίας Γραφής, πέρα από τη σύντομη αυτή αναφορά τους στη γενεαλογία. Έτσι, κάθε αλλαγή των ετών, θα δημιουργούσε προβλήματα στο ιστορικό του Νώε και του Αβραάμ, που αναπτύσσεται λεπτομερώς στα γύρω κεφάλαια. Αν κάποιος ήθελε να "πειράξει" τις χρονολογήσεις χωρίς να γίνει εύκολα αντιληπτός ή χωρίς να δημιουργήσει αντιφάσεις στις γύρω αφηγήσεις, δεν θα το έκανε σε αυτούς τους δύο, αλλά θα το έκανε στους υπόλοιπους 8! Γι' αυτό το λόγο οι χρονολογίες δεν "πειράχτηκαν" ούτε από τους αντιγραφείς του Μασοριτικού Εβραϊκού κειμένου, που άφησαν αυτές τις δύο χρονολογήσεις ίδιες, πειράζοντας όμως όλους τους άλλους ενδιάμεσους του πίνακα. Αν το σκεφτούμε λίγο ακόμα, θα βρούμε όχι μόνο τι συνέβη, αλλά και για ποιο λόγο ο Ναχώρ έχει διαφορετική ηλικία πατρότητας από τους υπολοίπους 7 "πειραγμένους". Αν προσθέσουμε τις ηλικίες πατρότητας των 7 που τεκνοποίησαν γύρω στα 130 έτη, θα βρούμε ένα χρονικό διάστημα 921 ετών. Τώρα, αν προσθέσουμε και την ηλικία πατρότητας του Ναχώρ, που είναι 79 έτη, θα βρούμε ακριβώς 1000 έτη!!!
Είναι φανερό εδώ, ότι κάποιος ρύθμισε τα χρόνια των πατριαρχών αυτών, έτσι ώστε από τον Σημ τον γιο του Νώε, ως τον Θάρρα τον πατέρα του Αβραάμ, να είναι ακριβώς 1000 έτη. Τι έκανε λοιπόν; Πρώτα αφαίρεσε τα 79 χρόνια του Ναχώρ, που σαν παππούς του Αβραάμ ήταν πολύ κοντά του χρονολογικά, άρα ίσως κάποια αλλαγή να επηρέαζε την αφήγηση. Ίσως πάλι να τα άφησε απείραχτα, επειδή λόγω της φθίνουσας μορφής που έχουν τα χρόνια στην αφήγηση, έπρεπε να είναι μικρή η χρονολογία πατρότητας των αμέσων προγόνων του Αβραάμ, καθώς τα 90 χρόνια που απέκτησε ο Αβραάμ τα παιδιά του, θεωρείται κατά την αφήγηση ήδη μεγάλη ηλικία, που μόνο θαυματουργικά ήταν δυνατόν να γίνει. Ο διορθωτής των ηλικιών λοιπόν, άφησε μια "απόσταση ασφαλείας" από τον Αβραάμ και "πείραξε" μόνο τους μακρύτερους προγόνους του Αβραάμ. Αφού λοιπόν αφαίρεσε τον Ναχώρ με τα 79 χρόνια, τα υπόλοιπα 921 τα διαίρεσε με τον αριθμό των 7 ενδιαμέσων κρίκων της γενεαλογίας. Συνεπώς: 921 / 7 = 7 Χ 130 + 11. Έβαλε τους 4 να έχουν ηλικία πατρότητας στα 130 χρόνια, και σε άλλους 3 μοίρασε τα 11 χρόνια που έμεναν. Έτσι προέκυψαν οι ηλικίες πατρότητας που βλέπουμε στον 2ο πίνακα. Αυτό είναι σαφές.
Τώρα όμως, είναι καιρός να πούμε και το λόγο που μας κάνει να είμαστε βέβαιοι ότι το Μασοριτικό είναι αυτό που αφαίρεσε τα 100 έτη από τους πατριάρχες του 2ου πίνακα. Εφ' όσον αποδείξαμε ότι τα έτη πατρότητας γύρω στα 130 χρόνια ήταν στην πραγματικότητα ο μέσος όρος, ώστε να μαζευτούν στο τέλος 1000 χρόνια, δεν είναι δυνατόν να προστέθηκαν εκεί οι εκατοντάδες, γιατί διαφορετικά τα 1000 χρόνια δεν θα βρίσκονταν. Εφ' όσον λοιπόν οι δεκάδες και οι μονάδες των αριθμών παρέμειναν ίδιοι στα δύο κείμενα, το Μασοριτικό ήταν αυτό που έκανε και δεύτερη επέμβαση στο αρχαιότερο κείμενο αφαιρώντας τις εκατοντάδες, (πιθανόν για να κάνει τα έτη μικρότερα και συνεπώς πιο "λογικά"). Έτσι όμως, δημιούργησε πρόβλημα στη σωστή χρονική τοποθέτηση των βασικών κρίκων της γενεαλογίας, παρουσιάζοντας προβλήματα στην αρχαιολογική τους ακρίβεια. Ακόμα όμως και αυτή η δεύτερη επέμβαση στον παππού του Αβραάμ, δεν τόλμησε να αφαιρέσει πολλά, παρά μόνο 50 χρόνια. Τους υπολοίπους δύο, (τον Σημ και τον Θάρρα), τους άφησε απείραχτους.
ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΘΕΟΠΝΕΥΣΤΙΑΣ
Τα παραπάνω συμπεράσματα, ίσως σε κάποιους Προτεστάντες, ή Προτεσταντίζοντες Χριστιανούς, φανεί ότι αμφισβητούν την αξιοπιστία της Παλαιάς Διαθήκης. Η Εκκλησία όμως δεν έχει τέτοια προβλήματα. Για τους Χριστιανούς, "θεόπνευστο" δεν σημαίνει κατ' ανάγκην και "αλάθητο" Ούτε η θεοπνευστία βρίσκεται κατ' ανάγκην σε όλα τα σημεία ενός βιβλίου. Για τους Χριστιανούς, αλάθητος είναι μόνο ο Χριστός, και το διαχρονικό του σώμα, η Εκκλησία, ως σύνολο, σε βάθος χρόνου. Η αλήθεια δεν διαφυλάσσεται στην ανθρωπότητα από οποιοδήποτε άψυχο βιβλίο ή κείμενο, αλλά από το "στύλο και εδραίωμα της αληθείας" την Εκκλησία, το κατοικητήριο του ζωντανού Αγίου Πνεύματος. Αν ο Θεός ήθελε να έχουμε μια Παλαιά Διαθήκη (ή άλλο θεόπνευστο βιβλίο) αλάθητο, δεν θα υπήρχαν διαφορετικά κείμενα, ούτε διαφορετικές μεταφράσεις, ούτε πολλές γλώσσες, ούτε διαφορετικές ερμηνείες. Θα ήταν κάτι, που όλοι θα το κατανοούσαν με τον ίδιο τρόπο, ανεξαρτήτως της γλώσσας που μιλούν. Τα θεόπνευστα κείμενα όμως, δεν έχουν σκοπό να παρουσιάσουν κάτι τέτοιο, αν και είναι αλάθητα στο μεγαλύτερο μέρος τους, και κυρίως στα θέματα της σωτηρίας μας. Και φυσικά η Παλαιά Διαθήκη ως θεόπνευστη, στα θέματα σωτηρίας είναι αλάθητη.
Ο Μωυσής, όταν έγραψε τις γενεαλογίες αυτές, δεν τις έγραψε από μνήμης, ούτε του τις αποκάλυψε ο Θεός όπως έκανε σε άλλα σημεία της Γένεσης. Οι γενεαλογίες αυτές, διαφυλάσσονταν σε γραπτά κείμενα, ως ιστορική κληρονομιά του Ισραήλ, από αρχαιότερες εποχές, από τότε που έγινε δυνατόν να γραφτούν για πρώτη φορά. Το ότι ο Μωυσής αυτά τα αντιγράφει, φαίνεται στη Γένεση 5,1: "Αύτη η βίβλος γενέσεως ανθρώπων..." Έτσι, "η βίβλος" αυτή, διατηρήθηκε ως τον καιρό του Μωυσή από την εποχή που λαός του Θεού ήταν οι απόγονοι του Αδάμ. Η πρόθεση του Θεού, καθώς ενέπνευσε το Μωυσή να καταγράψει αυτές τις γενεαλογίες, ήταν να διαφυλάξει τις πληροφορίες που περιείχαν τα βιβλία αυτά, από τις αρχαιότατες αυτές εποχές, και όχι να μας δώσει ένα αλάθητο χρονολόγιο της ηλικίας του κάθε πατριάρχη ξεχωριστά. Μέσα στις γενεαλογίες αυτές, υπάρχουν πράγματα χρήσιμα, όχι μόνο για να μας δείξουν τη συνέχεια του σχεδίου του Θεού για την έλευση του Ιησού Χριστού, αλλά επίσης και την ιστορικότητα ανθρώπων που έπαιξαν σημαντικό ρόλο στο σχέδιο του Θεού, όπως ο Αδάμ, ο Σηθ, ο Ενώχ, ο Νώε και άλλοι. Και αυτή η ιστορικότητα των βασικών προπατόρων της γενεαλογίας του Ιησού Χριστού, είναι κάτι που αποδεικνύεται αρχαιολογικά, και αυτό είναι για εμάς που έχει σημασία.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
