|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Η ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΤΩΝ ΠΡΟΣΩΝΥΜΙΩΝ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟY ΕΝΟΤΗΤΑ Ε' - (Κ-Ο) |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Η ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΤΩΝ ΠΡΟΣΩΝΥΜΙΩΝ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ
Αμέτρητες είναι οι προσωνυμίες που έχει δώσει ο λαός μας
στην Υπεραγία Θεοτόκο. Είναι τα πολύτιμα μαργαριτάρια που έχει αφιερώσει ο
πιστός και ευσεβής λαός μας στην Αγία και σεπτή μορφή Της. Όλες αυτές οι
προσωνυμίες σφυρηλάτησαν μέσα στο χρόνο το περίτεχνο και ακριβό διάδημα που
της αφιέρωσε η ευσέβεια και η αγάπη των πιστών.
Στον ελληνικό λαό η επωνυμία Παναγία έχει καθιερωθεί ως η
συνηθέστερη επίκληση της Θεοτόκου Μαρίας, που καθιερώθηκε από τον 3ο
αιώνα ως την αγιώτατη από όλους τους αγίους.
Οι ύμνοι που της έχουν αφιερώσει οι πιστοί δεν είναι
τίποτε άλλο παρά μια θαυμάσια συλλογή των προσωνυμιών Της. Ο
Ακάθιστος Ύμνος
και οι Παρακλητικοί Κανόνες το επιβεβαιώνουν. Οι θεολογικές και λαϊκές
προσωνυμίες Της συναγωνίζονται στην ομορφιά του λόγου, στο βάθος των εννοιών
και η μια συμπληρώνει την άλλη. Και όλες μαζί, λόγιες και λαϊκές,
προσφέρονται στη χάρη Της ως πολύτιμο περιδέραιο.
Οι προσωνυμίες αυτές, πέρα από ποιητικές εκφράσεις και
επικλήσεις των πιστών προς την Παναγία μας, δηλώνουν ιδιότητες και χαρακτηρισμούς
της Θεοτόκου, τόπον προέλευσης ή ευρέσεως της θαυματουργού εικόνας, γιορτή
και αλλά πολλά. Έτσι έχουμε προσωνυμίες της Θεοτόκου που δηλώνουν τόπο, φυτά
ή άνθη, θαυματουργικό τρόπο φανέρωσης, τον κτήτορα ή ένα χαρακτηριστικό
γνώρισμα της εικόνας κ.ά. Είναι αδύνατο να αναφερθούν όλες οι προσωνυμίες της Θεοτόκου σε λίγες σελίδες. Η απλή αναγραφή τους θα απαιτούσε πολυσέλιδο βιβλίο. Γι' αυτό σ’ αυτές που ακολουθούν αναφέρονται μόνο οι γνωστότερες από αυτές με σύντομη αναφορά στο ιστορικό τους.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Κ
«Καβουράδαινα»
Προσωνυμία της Θεοτόκου στη Λέρο.
Χτισμένο το 14ο αιώνα, το βυζαντινό εκκλησάκι της Παναγίας
της Καβουράδαινας, πελεκημένο μέσα σε μια βραχώδη σχισμή, όπου σε οδηγούν
αρκετά σκαλοπάτια. Κάποτε, ένας ψαράς που έψαχνε καβούρια, βρήκε εδώ μια
εικόνα της Παναγίας. Μερικοί μάλιστα ισχυρίζονται ότι την βρήκε μαγκωμένη
στις δαγκάνες ενός καβουριού. Έτσι πήρε τ΄ όνομά του το εκκλησάκι.
«Καλαμιώτισσα»
Προσωνυμία της Θεοτόκου στην Ανάφη των Κυκλάδων. Ονομάστηκε έτσι
γιατί το εικόνισμα της βρέθηκε, κατά θαυμαστό τρόπο, πάνω «σ' ένα καλάμι
θρονιασμένο».
Λαϊκή ονομασία της Θεοτόκου σε πολλούς τόπους της πατρίδος μας.
Την ονομασία αυτή την οφείλει στο γεγονός ότι ο ναός της βρίσκεται κτισμένος
κοντά στην καμάρα, στο τόξο, στην αψίδα. Καμάρα ονομάζεται και η μεγάλη
τοξωτή πόρτα. Η καστρόπορτα. Κτιζόταν ο ναός της κοντά στην καστρόπορτα για
να προστατεύει τους κατοικούντες στο κάστρο (πολεμιστές και κατοίκους) από
τις επιθέσεις των εχθρών. Λέγεται και «Καμαριώτισσα».
«Καμπιώτισσα ή Κάμπου»
Προσωνυμία της Θεοτόκου που δηλώνει ότι ο ναός της είναι
κτισμένος στον κάμπο, στην πεδιάδα. Λέγεται σε αντιδιαστολή με την Παναγία
του Βράχου ή του Βουνού και την Παναγία τη Θαλασσινή. Λέγεται και Παναγία του
Κάμπου.
«Κανάλα»
Λαϊκή ονομασία της Παναγίας μας στην Κύθνο των Κυκλάδων. Η
παράδοση λέει, πως στο κανάλι, ανάμεσα Κύθνου και Σερίφου, ψάρευαν ψαράδες
μια καλοκαιριάτικη νύχτα. Όταν ανέσυραν τα δίχτυα τους, έγιναν βαριά «κι ένα
μικρό φως άστραψε στο πρόσωπο της θάλασσας! Φοβήθηκαν και σκέφτηκαν να
φύγουν! Μα γύρισαν. Τράβηξαν τον κόπο τους κι είδαν στο φως του φεγγαριού το
πρόσωπο της Παναγίας, γλυκό και ήρεμο να γαληνεύει τα τρομαγμένα τους
πρόσωπα». Οι ψαράδες αλίευσαν στα δίχτυα τους το εικόνισμα της Παναγίας,
πού, ποιος ξέρει από ποια αιτία, βρέθηκε στη θάλασσα.
«Καρδιώτισσα ή Καρδιανή ή
Καρδιοβαστάζουσα»
Ονομασία της Θεοτόκου στη Μυτιλήνη. Σε αλλά μέρη της πατρίδος μας
λέγεται «Καρδιανή» και «Καρδιώτισσα».
«Καστριώτισσα ή Κάστρου ή Καστριανή»
Προσωνυμία της Θεοτόκου, πού οφείλει την ονομασία της στο ναό
της που βρίσκεται κτισμένος μέσα στο κάστρο. Λέγεται και Παναγία του
«Κάστρου» ή «Καστριανή». Είναι η Παναγία που προστατεύει το κάστρο. Σε πολλά
νησιά λέγεται και «Καστελιώτισσα» από το Καστέλλι = κάστρο. Το Καστέλλι ή
Καστελιώτισσα είναι κατάλοιπο της βενετοκρατίας.
«Κατακεκρυμμένη»
Ονομασία της Παναγίας στο Άργος. Είναι η εφέστιος εικόνα της
πόλης. Η ονομασία οφείλεται στην παλιά κρύπτη, πού είναι σκαμμένη σε καίριο
σημείο του βράχου, μέσα στην οποία έκρυψαν το Άγιο εικόνισμα της Παναγίας.
Από την κρυμμένη στην κρύπτη εικόνα της Παναγίας ονομάστηκε και το μοναστήρι
της Παναγίας στη Λάρισα του Άργους, που είναι ένα μοναστήρι των βράχων,
«Παναγία Κατακεκρυμμένη».
«Καταφυγή»
Προσωνυμία της Θεοτόκου, που δηλώνει την ασφάλεια που
αισθάνονται οι πιστοί όταν καταφεύγουν στην Θεία της Σκέπη. Η Θεοτόκος
είναι το ασφαλές καταφύγιο των πιστών. Σ' αυτήν καταφεύγουν στην χαρά και τον
πόνο. Στους Παρακλητικούς Κανόνες ψάλλουμε «...καταφυγή μου και σκέπη και
αγαλλίαμα» και «Προς τίνα καταφύγω άλλην, Αγνή», «...ελέους πηγή, του κόσμου
καταφύγιον...», «Ως τείχος καταφυγής κεκτήμεθα...» κλπ. Οι πιστοί μετά τον
Θεόν έχουν την Παναγία, είναι η μάνα όλων των ανθρώπων γι' αυτό και ακατάπαυστα
τα χείλη μας ψιθυρίζουν την δέηση «Διάσωσαν, από κινδύνων τους δούλους σου,
Θεοτόκε, ότι πάντες μετά Θεόν εις σε καταφεύγομεν, ως αρρηκτον τείχος και
προστασίαν».
«Καταπολιανή»
Ονομασία της Θεοτόκου στην Πάρο και την Αμοργό. Η ονομασία
οφείλεται στα Κατάπολα της Αμοργού. Πρόκειται για προσωνύμιο, που προήλθε από
το τοπωνύμιο Κατάπολα = Κάτω πόλη ( ;).
«Καψοδεματούσα ή Καψοχεροβαλούσα»
Λαϊκή ονομασία της Παναγίας μας. Η ονομασία οφείλεται στο
γεγονός ότι η Παναγία έκαψε τα δεμάτια αυτών που αλώνιζαν την ήμερα της
γιορτής της. Λέγεται και «Καψοχεροβαλούσα». Η παράδοση απηχεί τον σεβασμό
και την αγάπη των πιστών προς την Παναγία μας και την τήρηση των εορτών της.
«Κεχαριτωμένη»
Προσωνυμία που οφείλεται στον αγγελικό χαιρετισμό του
Ευαγγελισμού: «Χαίρε Κεχαριτωμένη Μαρία ο Κύριος μετά Σου. ευλογημένη συ εν
γυναιξίν» (Λουκ. Α' 28). Πολλοί ύμνοι της εκκλησίας μας αναφέρονται στην
προσωνυμία αυτή της Θεοτόκου.
«Κισσιώτισσα»
Φυτωνυμική προσωνυμία της Θεοτόκου που οφείλεται στο γεγονός ότι
ο ναός της περιβάλλεται η ευρίσκεται εν μέσω πολλών κισσών. Ο κισσός είναι
αναρριχώμενο φυτό.
«Κοσμοσώτηρα»
Προσωνυμία της Θεοτόκου που δηλώνει την Παναγία ότι είναι η
σωτηρία του κόσμου. Η Παναγία μας με τις αδιάλειπτες ικεσίες της προς τον
Υιό και Θεό της, σώζει τον κόσμο.
«Κουμαριώτισσα»
Φυτωνυμική προσωνυμία της Θεοτόκου που οφείλεται στις πολλές
κουμαριές. Ο ναός της είναι κτισμένος σε περιοχή με πολλές κουμαριές.
Προσωνυμία της Παναγίας στην Καστοριά. Η επωνυμία "Κουμπελίδικη ή Γκουμπελίδικη" ανάγεται στους χρόνους της Τουρκοκρατίας και έχει σχέση με τον χαρακτηριστικό ψηλό τρούλλο του ναού, που στα Τουρκικά σημαίνει κουμπές.
Προσωνυμία της Παναγίας μας στην Σκιάθο.
Η αρχική
ονομασία της είναι Εικονίστρια.
Φέρει όμως και την παραπλήσια ονομασία ‘‘Κουνίστρα’’ ή ‘‘Κουνίστρια’’, είτε από αλλοίωση του τοπικού
ιδιώματος, είτε από τα κωνοφόρα δένδρα της περιοχής.
«Κουφή»
Προσωνυμία της Παναγίας στη Σαμοθράκη. Ονομάστηκε έτσι
επειδή είναι ιατρός και προστάτης των κουφών.
«Κρομμυδιώτισσα»
Φυτωνυμική προσωνυμία της Παναγίας που οφείλεται στο γεγονός
ότι ο ναός της είναι κτισμένος σε περιοχή που παράγει πολλά κρεμμύδια.
«Κτητόρισσα»
Προσωνυμία της Θεοτόκου στο Άγιον Όρος (μονή Βατοπεδίου).
Ονομάστηκε έτσι επειδή η ανεύρεση της εικόνας σχετίζεται με την
ανοικοδόμηση της μονής Βατοπαιδίου από τους κτίτορες της μονής. Επειδή το εικόνισμα της Παναγίας ευρίσκεται στο σύνθρονο του ιερού
Βήματος, γι' αυτό λέγεται και «Βηματάρισσα».
«Κυρία» Τιμητική προσωνυμία της Θεοτόκου. Δηλώνει την οικοδέσποινα. Η Παναγία μας είναι η Αφέντρα του κόσμου. Λέγεται και «Κυρά» και σημαίνει το ίδιο πράγμα. Στις προσευχές μας έτσι την αποκαλούμε· «Κυρά Δέσποινα, Κυρά Παναγιά». Η Παναγία μας δεν είναι μόνο η Κυρία του κόσμου αλλά και Κυρία των Αγγέλων. Η προσωνυμία αυτή της Θεοτόκου προήλθε από τον εικονογραφικό τύπο «Κυρία των Αγγέλων» που παρουσιάστηκε κυρίως τον 15ο αϊ. Στην Κρήτη υπάρχουν μοναστήρια (Ακρωτήρι Χανίων) και εκκλησίες (στην πόλη του Ρεθύμνου) μ' αυτό το όνομα. Η προσωνυμία «Κυρία» απαντάται και στον Ακάθιστο Ύμνο: «Χαίρε Μαρία, Κυρία πάντων ημών...». Λέγεται και «Κερά» και «Κιουρά».
«Κυρία των Αγγέλων» Προσωνυμία της Θεοτόκου στην Αθήνα, στην Κρήτη κ.ά., πού οφείλεται στον εικονογραφικό τύπο, που η Θεία της μορφή πλαισιώνεται από αγγέλους. Στην Κρήτη (Ακρωτήρι Χανίων) υπάρχει μοναστήρι αφιερωμένο στην Κυρία των Αγγέλων. Στην Αθήνα η «Παναγία των Αγγέλων» πήρε την προσωνυμία αυτή από το ανθρωπωνύμιο Άγγελος, όνομα που δινόταν σε εξέχουσες και αριστοκρατικές οικογένειες της πόλης. Εδώ πρόκειται για τη γνωστή αθηναϊκή οικογένεια των Βενιζέλων ή των Καρύκη. Και η γνωστή συνοικία της παλιάς Αθήνας «των Αγγέλων» σ' αυτούς οφείλει την ονομασία της.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Λ
«Λαμπηδών»
Προσωνυμία της Παναγίας μας στο Πήλιο. Είναι αυτή που λάμπει,
που απαστράπτει από καθαρότητα. Είναι γνωστό το Μεγαλυνάριο προς την Παναγία
μας: «Την υψηλοτέραν των ουρανών και καθαρωτέραν λαμπηδόνων ηλιακών...». Παράδοση
στο Πήλιο για την ονομασία της Θεοτόκου «Λαμπηδών» αναφέρει σχετικά. «Καράβι
κουρσάρικο, που κινδύνευε κάποτε στο πέλαγος, ο καπετάνιος και οι ναύτες του - αλλόθρησκοι όλοι
- παρακαλούσαν τον Αλλάχ να τους βοηθήσει. Τελικά,
απελπισμένος ο καπετάνιος του καραβιού, προσευχήθηκε προς την Παναγία, τάζοντας
να της χτίσει εκκλησιά, αν τους εξασφάλιζε την σωτηρία. Τότε φάνηκε μια λάμψη
(λαμπηδών), που φανέρωσε ένα μικρό ορμίσκο και βοήθησε τον καπετάνιο να
μανουβράρει το σκάφος και να το αράξει με ασφάλεια. Ο καπετάνιος έριξε μια
κανονιά. Κι εκεί που έπεσε η μπάλα του κανονιού του, δίπλα σε μια ελιά,
έκτισε το μοναστήρι...». Στο Πήλιο επίσης λέγεται και Λαμπινούς ενώ στη Χίο
Λαμπρινούσα.
«Λαμποβίτισσα»
Προσωνυμία της Θεοτόκου, που οφείλει την ονομασία της στον περίφημο
ναό της Παναγίας που βρίσκεται στο Κάτω Λάμποβο της Ηπείρου.
«Λειβαδιώτισσα»
Προσωνυμία της Θεοτόκου στη Χίο, πού οφείλεται στο τοπωνύμιο
«Λιβαδειά».
«Λεμονήτρα»
Προσωνυμία της Παναγίας μας στην Τήνο και τη Μύκονο. Το σωστό
είναι Ελεημονήτρια και σημαίνει αυτήν που ελεεί. Είναι η Ελεήμων, η
Ευσπλαγχνική, η Αγαθοποιός. Οι πιστοί επικαλούνται τις ικεσίες και το έλεος
της Παναγίας μας, γιατί η Κυρία Θεοτόκος είναι η «Ελέους πηγή, του κόσμου
καταφύγιον» και η «Ευσπλαχνίας υπάρχουσα πηγή...». Στη Σύμη των Δωδεκανήσων
λέγεται «Λεμονήτισσα» από το Ελεημονήτισσα, που καμιά σχέση δεν έχει με τα
λεμόνια, παρά μόνο ακουστικά.
«Λεχούσα»
Προσωνυμία της Παναγίας στις Σέρραις. Ονομάστηκε έτσι
επειδή προστατεύει τις λεχώνες.
«Λουβιαρίτισσα ή Λουβιάριτσα»
Προσωνυμία της Παναγίας στη Ρόδο. Ονομάστηκε έτσι
επειδή στα κελιά της έμεναν οι λουβιάρηδες (λεπροί) του νησιού.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Μ
«Μαλεβή»
Προσωνυμία της Παναγίας στην Αρκαδία. Ονομάστηκε έτσι
από το όρος Πάρνων, που λέγεται και Μαλεβός.
«Μαρμαριώτισσα»
Προσωνυμία της Παναγίας στο Χαλάνδρι και γενικότερα στην Αθήνα.
Την προσωνυμία αυτή την προσέλαβε γιατί ο ναός είναι κτισμένος με μεγάλα
ορθογώνια κομμάτια πεντελικού μαρμάρου. Παλαιότερα ο ναός ήταν αρχαίο ταφικό
μνημείο, που οι χριστιανοί το μετασκεύασαν σε χριστιανικό ναό.
«Μεγάλη Παναγιά»
Προσωνυμία της Παναγίας μας στη Μύκονο, την Κρήτη κ.ά., πού
οφείλεται στο μεγάλο μέγεθος που έχει ο ναός της σε σύγκριση με άλλους ναούς
της Παναγίας με μικρές διαστάσεις στην ίδια περιοχή.
«Μεγαλομμάτα ή μεγαλομματούσα»
Προσωνυμία της Θεοτόκου στο Πήλιο και στην Μεγαλόπολη. Η ονομασία
οφείλεται στο γεγονός ότι οι αγιογράφοι που ιστορούν το σεπτό πρόσωπο της
την ζωγραφίζουν με μεγάλους, αμυγδαλωτούς και ωραίους οφθαλμούς. Σε πολλά
μέρη της πατρίδος μας λέγεται και «Μεγαλομματούσα».
«Μεγαλοσπηλαιώτισσα»
Προσωνυμία της Θεοτόκου στην περιοχή των Καλαβρύτων, και
οφείλεται στο γεγονός ότι το ομοίωμα της Υπεραγίας Θεοτόκου καί αειπαρθένου
Μαρίας, βρέθηκε μέσα στο σπήλαιο, που αργότερα, ευσεβείς μοναχοί, έκτισαν
την περιώνυμο μονή του Μεγάλου Σπηλαίου. Σύμφωνα με την παράδοση την
θαυματουργή εικόνα ιστόρησε ο θεηγόρος Απόστολος Λουκάς. Λέγεται και
«Μεγαλοσπηλιώτισσα».
«Μεγαλόχαρη»
Η πιο συνηθισμένη ονομασία της Παναγίας μας στα νησιά των
Κυκλάδων. Κυρίως η Παναγία της Τήνου λέγεται Μεγαλόχαρη. Είναι αυτή που
απολαμβάνει πολλές και μεγάλες τιμές. Αυτή που έχει την χάρη των θαυμάτων.
Και πώς η Παναγία μας να μην έχει το χάρισμα αυτό αφού ο Θεός για την υπακοή
Της και την ταπείνωση Της την τίμησε και την αξίωσε να γίνει μητέρα του
Μονάκριβου γιου Του και Σωτήρα μας, Ιησού Χριστού; Πώς, λοιπόν, να μην είναι
στολισμένη με τη χάρη των ιάσεων;
«Μεσαμπελίτισσα»
Λαϊκή ονομασία της Θεοτόκου, που σημαίνει πως ο ναός της είναι
κτισμένος μέσα σε αμπελώνες. Η ονομασία είναι συνηθισμένη στην Κρήτη, κυρίως
όμως στα Χανιά. Σε πολλά μέρη της πατρίδος μας λέγεται και
«Μεσαμπελιώτισσα».
«Μεσίτρια Χριστιανών»
Ονομασία της Θεοτόκου, που οφείλεται στον ύμνο των Παρακλητικών
Κανόνων «Και σε μεσίτριαν έχω προς τον Φιλάνθρωπον Θεόν...». Η Παναγία μας
πρεσβεύει και μεσιτεύει στον Θεό για όλους τους ανθρώπους. Κι εμείς με
ταπείνωση την παρακαλούμε και την ικετεύουμε να μεσιτεύσει «προς τον
Φιλάνθρωπον Θεόν μη μας ελέγξει τας πράξεις ενώπιον των Αγγέλων».
«Μεσοπαντήτισσα ή Υπαπαντή»
Ονομασία της Παναγίας στην Κρήτη. Προφανώς η ονομασία προήλθε από
την εικονογραφική παράσταση της Υπαπαντής, που στην Κρήτη ονομάζεται
«Παναγία η Υπαπαντή». Όπως είναι γνωστό η γιορτή της Υπαπαντής του Χριστού ,
είναι Δεσποτική.
«Μεσοσπορίτισσα»
Λέγεται και «Μισοσπορίτισσα». Είναι η γιορτή των Εισοδίων της
Θεοτόκου και ως «Μεσοσπορίτισσα» ή «Μισοσπορίτισσα» είναι γνωστή η γιορτή
αυτή σ' όλη την Ελλάδα. Ονομάστηκε έτσι γιατί οι γεωργοί μας μέχρι την εορτή
αυτή (των Εισοδίων) έχουν σπείρει τον μισό προς καλλιέργεια σπόρο ή τα μισά
χωράφια τους.
«Μήτηρ Ζωής»
Υμνολογική ονομασία της Θεοτόκου. Στο απολυτίκιο της ψάλλουμε:
«...μετέστης προς την ζωήν Μήτηρ υπάρχουσα της Ζωής...».
«Μισητική» Επωνυμία της Θεοτόκου στην Κύπρο. Ονομάστηκε έτσι επειδή είναι αυτή που κάνει έναν μοιχό ή μια μοιχαλίδα να καταλάβουν το λάθος τους και να μισήσουν την αμαρτία που κάνουν, ώστε να επανέλθουν πίσω στη συζυγική εστία, στην οικογένειά τους.
Προσωνυμία της Θεοτόκου στην Κόνιτσα της Ηπείρου «Μονή
Μολυβδοσκεπάστου». Η ονομασία οφείλεται στο γεγονός ότι το Καθολικόν της
μονής είναι καλυμμένο, σκεπασμένο με φύλλα μολύβδου.
«Μονομερίτισσα»
Ονομασία της Θεοτόκου στα Μεσόγεια της Αττικής (Κορωπί,
Μαρκόπουλο, Καλύβια Θορικού κ.λπ.). Ονομάστηκε έτσι γιατί, σύμφωνα με την
παράδοση, κτίστηκε μέσα σε μια μέρα από κατοίκους της περιοχής, που σώθηκαν
από το μαχαίρι του Τούρκου.
Συνηθισμένη ονομασία της Θεοτόκου σε όλη την Ελλάδα. Η ονομασία
οφείλεται στον θαυμαστό τρόπο, που το Άγιο της εικόνισμα αναβλύζει μύρο.
Είναι γνωστό στο πανελλήνιο το θαυματουργό εικόνισμα της Παναγίας Μαλεβής
(Τρίπολη) που αενάως αναβλύζει μύρο.
Προσωνυμία της Θεοτόκου στα Κύθηρα. Ονομάστηκε έτσι γιατί το
εικόνισμα της βρέθηκε κατά θαυμαστό τρόπο ανάμεσα σε θάμνους μυρτιάς. Έτσι
οι αγιογράφοι δημιούργησαν νέο εικονογραφικό τύπο της Θεοτόκου της «Παναγίας
Μυρτιδιωτίσσης».
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Ν
«Νεοφανείσα»
Προσωνυμία της Παναγίας στη Σαλαμίνα. Η ονομασία δηλώνει ότι τους
τελευταίους χρόνους φανερώθηκε, δια θαύματος, η εικόνα της Θεοτόκου. Είναι
το γνωστό μοναστήρι της Φανερωμένης στη Σαλαμίνα.
«Νεραντζιώτισσα»
Φυτωνυμική προσωνυμία της Θεοτόκου στην Αττική (Αμαρούσιον). Η
ονομασία της οφείλεται, στην ύπαρξη πολλών δένδρων νεραντζιάς που περιέβαλαν
την Εκκλησία της Θεοτόκου.
Προσωνυμία της Παναγίας στη Χίο. Η ονομασία προέρχεται επειδή η
εικόνα βρίσκεται στη Νέα Μονή της Χίου.
«Νικοποιός»
Προσωνυμία της Θεοτόκου και εφέστιος εικόνα στην
Κωνσταντινούπολη. Η ονομασία οφείλεται στην πίστη που είχαν οι κάτοικοι της
Κωνσταντινουπόλεως στην Υπεραγία Θεοτόκο για την νίκη των βυζαντινών
εναντίον των πολεμίων. Η Παναγία η Νικοποιός ήταν η προστάτιδα του
Βυζαντινού κράτους. Η Παναγία αυτή λέγεται και «Παναγίου της Νίκης» ή
«Παναγία η Νικηφόρος». Στην Κύθνο λέγεται «Παναγία του Νίκους».
«Ντινιούς»
Λαϊκή προσωνυμία της Παναγίας στην Βόρειο Εύβοια. Ντινιούς στην
τουρκική γλώσσα σημαίνει επιστροφή. Σύμφωνα με την τοπική παράδοση, κατά την
περίοδο της τουρκοκρατίας ένας τούρκος κυνηγούσε στην περιοχή της Παναγίας
Ντινιούς έναν Έλληνα με σκοπό να τον φονεύσει. Ο Έλληνας κατόρθωσε και
διέφυγε της προσοχής του Τούρκου και κρύφτηκε, αποκαμωμένος μέσα στο
εκκλησάκι της Παναγίας ελπίζοντας πως η Παναγία θα κάμει το θαύμα Της. Ο
Τούρκος βρήκε τον Έλληνα και τράβηξε την πιστολιά του να τον σκοτώσει.
Φοβισμένος ο Έλληνας πήγε να προστατευτεί πίσω από το εικόνισμα της
Παναγίας. Ο Τούρκος τράβηξε την σκανδάλη του όπλου και η σφαίρα του άπιστου
βρήκε στο μέτωπο την Παναγία και αστραπιαία επέστρεψε πίσω και χτύπησε στο
μέτωπο τον αιμοβόρο Τούρκο και τον σκότωσε. Έτσι από την επιστροφή της
σφαίρας, ονομάστηκε η Παναγία Ντινιούς.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Ξ
«Ξένη»
Προσωνυμία της
Θεοτόκου που δηλώνει ότι το εικόνισμα της ήλθε από ξένη γη, από άλλον τόπο,
από άλλη περιοχή ή πόλη. Είναι γνωστή η προσωνυμία αυτή της Θεοτόκου στην
Τήνο ως «Παναγία Κυρά Ξένη».
«Ξενία»
Προσωνυμία της
Θεοτόκου στη Μαγνησία του Βόλου. Είναι πασίγνωστο το μοναστήρι της «Παναγίας
Ξενίας» στην περιοχή. «Το όνομα «Ξενία» αποδίδεται στην εικόνα της
βρεφοκρατούσσας Παναγίας που η τοπική παράδοση θεωρεί ξένη, ότι ήλθε δηλαδή
από άλλο μοναστήρι». Προφανώς να προέρχεται και από τη λέξη Ξενία που
σημαίνει φιλοξενία, υποδοχή λαμπρή των ξένων, των προσκυνητών. Είναι η
Παναγία η Κυρά, η Αφέντρα, η Οικοδέσποινα που καλοδέχεται τους προσκυνητές
και τους παραθέτει Αβραμιαία φιλοξενία. Είναι η καταδεκτική Παναγία που
καλωσορίζει κάθε ξένο. Είναι η φιλόξενη Παναγία. Οι προσωνυμίες της Θεοτόκου
Ξένη, Ξενία κ.λπ., κατά κανόνα δηλώνουν την με θαυμαστό τρόπο έλευση της
εικόνας από άλλη περιοχή στον τόπο που τώρα την φιλοξενεί, γι' αυτό και η
προσωνυμία Ξένη, Ξενία κ.λπ.
«Ξένων»
Προσωνυμία της
Θεοτόκου που δηλώνει ότι ανήκει σε ξένους. Προφανώς σε πιστούς άλλης
χριστιανικής ομολογίας. Στην Κρήτη και στα Επτάνησα υπάρχουν ναοί της
Παναγίας με την δηλωτική προσωνυμία «Παναγία των Ξένων» προφανώς για να
διακρίνονται από τους ορθόδοξους ναούς αφιερωμένους στην Παναγία που
βρίσκονται στην ίδια περιοχή.
«Ξηροκαμπίτισσα»
Τοπωνυμική προσωνυμία
της Παναγίας, που την προσέλαβε από το τοπωνυμικό Ξηροκάμπι, που είναι χωριό
του νόμου Λακωνίας. Είναι γνωστό το μοναστήρι της Παναγίας της Ζερμπίτσης
(16ος αι.) που βρίσκεται κτισμένο κοντά στο χωριό αυτό. Είναι απίθανο η
ονομασία Ξηροκαμπίτισσα να προήλθε από το τοπωνυμικό Ξηρόκαμπος γιατί τότε
θα λεγόταν Ξηροκαμπιώτισσα και όχι Ξηροκαμπίτισσα. Αν και τα δύο δηλώνουν το
ίδιο πράγμα.
«Ξηροπηγαδιώτισσα»
Τοπωνυμική προσωνυμία της Θεοτόκου που την
προσέλαβε από το τοπωνυμικό Ξηρό πηγάδι. Με το όνομα αυτό υπάρχουν χωριά
στους νομούς Αιτωλοακαρνανίας και Αρκαδίας.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Ο
Από τις πλέον προσφιλείς προσωνυμίες της
Θεοτόκου. Υπάρχει και εικονογραφικός τύπος της Θεοτόκου Οδηγήτριας, ο όποιος
είναι ο πλέον διαδεδομένος. Την προσωνυμία αυτή η Θεοτόκος την προσέλαβε από
το μοναστήρι των Οδηγών της Κωνσταντινούπολης. Η Θεοτόκος όμως είναι και
οδηγός, που μας οδηγεί στη Σωτηρία, που «οδηγεί προς γνώσιν θεϊκήν άπαντας».
Έτσι ψάλλουμε και στον Ακάθιστο 'Ύμνο. χαίρε πύρινε στύλε, οδηγών
τους εν σκότει».
Προσωνυμία της Κυρίας Θεοτόκου στο 'Άγιο 'Όρος
(Μεγίστη Λαύρα). Ονομάστηκε έτσι από τους μοναχούς γιατί σε καιρό πείνας
«Οικονόμησε» με θαυμαστό τρόπο και γέμισε όλα τα δοχεία της μονής με λάδι
και την προμήθευσε με τρόφιμα.
Τοπωνυμική προσωνυμία της
Παναγίας στον Όλυμπο.
Η ονομασία «Παναγία Ολυμπιώτισσα» οφείλεται στο
γεγονός ότι η εικόνα προέρχεται από παλιό μοναστήρι της Καρυάς
Ολύμπου, που
είναι κτισμένο από το 1300. Όταν
διαλύθηκε το μοναστήρι αυτό, η εικόνα μεταφέρθηκε στη μονή της Ελασσόνας.
Δεν γνωρίζουμε την ημερομηνία αυτής της μεταφοράς διότι χάθηκαν τα παλιά
ιστορικά στοιχεία κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας, όπως αναφέρεται σε
χειρόγραφο της μονής. Από το ίδιο χειρόγραφο όμως προκύπτει ότι σύμφωνα με
προφορική παράδοση παλαιότερων πατέρων της μονής η μεταφορά έγινε κατά τους
βυζαντινούς χρόνους.
«Οξεία Αντίληψις»
Ποιητική και λόγια προσωνυμία της Υπεραγίας
Θεοτόκου. Στον Μεγάλο Παρακλητικό Κανόνα αποκαλούμε την Παναγία «οξείαν
αντίληψιν», δηλαδή, γρήγορη βοήθεια, και «...πάντων των εν συμφοραίς ταχινήν
και οξείαν αντίληψιν». Την περίοδο της τουρκοκρατίας διαμορφώθηκε ο
εικονογραφικός τύπος της Θεοτόκου «Η Οξεία Αντίληψις», ως η μόνη δυνάμενη να
βοηθήσει το υπόδουλο γένος των Ελλήνων να ελευθερωθεί. Στην περιοχή της
Αττικοβοιωτίας ο εικονογραφικός αυτός τύπος της Θεοτόκου είναι πολύ
διαδεδομένος.
«Όρος αλατόμητον»
Ποιητική προσωνυμία της Θεοτόκου προερχομένη
από τον στίχο Ακάθιστου Ύμνου «...όρος αλατόμητον, χαίρε βάθος αμέτρητον». Η
Θεοτόκος στην Παλαιά Διαθήκη προτυπώνεται ως όρος αλατόμητον.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
