ΑΡΧΑΙΕΣ ΠΟΛΕΙΣ ΤΗΣ ΑΙΓΥΠΤΟΥ

ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ

Η ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ

Χάρτης της Αιγύπτου

Η Αλεξάνδρεια είναι η δεύτερη πρωτεύουσα της σύγχρονης Αιγύπτου, η οποία ιδρύθηκε το 331 π.Χ. από τον Αλέξανδρο τον Μέγα. Κατά την Αρχαιότητα υπήρξε το σπουδαιότερο λιμάνι και πρωτεύουσα της χώρας  ενώ στην ακμή της αποτελούσε μία από τις επιφανέστερες εστίες πολιτισμού, διάσημη για τη βιβλιοθήκη της.

Βρίσκεται στο δυτικό άκρο του δέλτα του Νείλου, μεταξύ της Μαρεώτιδος λίμνης και της νήσου του Φάρου. Συνδεόταν τεχνητά με ένα είδος γέφυρας, το λεγόμενο Επταστάδιο, που ένωνε το νησί Φάρος με την πόλη δημιουργώντας έτσι τα δύο λιμάνια της: τον Μεγάλο Λιμένα στα ανατολικά και τον Εύνοστο προς τη δύση. Με τον καιρό οι προσχώσεις πλάτυναν το Επταστάδιο τόσο ώστε κατά τους νεότερους χρόνους να κτιστεί εκεί η τουρκική συνοικία της Αλεξάνδρειας και η νήσος Φάρος να γίνει συνέχεια και προέκταση της πόλης στη θάλασσα.

Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑΣ

α) Ελληνιστική εποχή: Η πόλη χτίστηκε το 332 π.Χ., από τον αρχιτέκτονα Δεινοκράτη, στη θέση της αρχαίας αιγυπτιακής πόλης Ρακώτιδας. Ονομάστηκε Αλεξάνδρεια από τον ιδρυτή της, το Μ. Αλέξανδρο, και έγινε πρωτεύουσα του βασιλείου των Πτολεμαίων. Η πόλη άρχισε να ακμάζει, όταν έγινε πρωτεύουσα της Αιγύπτου μετά τον θάνατο του Αλεξάνδρου και κατά τη βασιλεία του Πτολεμαίου Α', γιου του Λάγου και ιδρυτή της δυναστείας των Πτολεμαίων ή Λαγιδών.

Χτίστηκε σύμφωνα με τις τεχνολογικές εξελίξεις της εποχής. Περιβαλλόταν από υψηλό με πύργους τείχος, για να προφυλάγεται από τις επιδρομές. Οι δυο μεγαλύτεροι και κεντρικότεροι δρόμοι είχαν πλάτος εκατό πόδια, και σ' όλο το μήκος τους στοές και από τις δυο πλευρές. Η πόλη χωριζόταν σε πέντε συνοικίες. Το ένα τρίτο της πόλεως καλυπτόταν από τα βασιλικά ανάκτορα, τους βασιλικούς κήπους, τους τάφους του Αλεξάνδρου και των Πτολεμαίων, το μουσείο, τη βιβλιοθήκη, το θέατρο, το ναύσταθμο, και το στρατώνα της βασιλικής φρουράς.

Εξαιτίας της νευραλγικής γεωγραφικής της θέσης έγινε γρήγορα οικονομικό και πολιτιστικό κέντρο, γεγονός που αποδεικνύεται και από τα κτίσματα που έχουν σωθεί. Ήταν το κέντρο της ελληνιστικής τέχνης του 3ου - 1ου π.Χ. αι., που δημιουργήθηκε από την αφομοίωση των ελληνικών και ανατολικών στοιχείων).

Αυτή την εποχή εκτός από τις τέχνες, στην Αλεξάνδρεια, αναπτύχθηκαν και οι επιστήμες και η τεχνολογία. Δείγμα της τελευταίας αποτελεί ο περίφημος Φάρος, που χτίστηκε τον καιρό των Πτολεμαίων από τον αρχιτέκτονα Σώστρατο του Δεξιφάνη στο ομώνυμο νησί, και συγκαταλέγονταν στα επτά θαύματα του κόσμου. Το έργο ήταν σημαντικό για το εμπόριο και τη ναυτιλία και είχε ύψος 120 μ.

Άλλα μνημεία αυτή την εποχή είναι: τα Ανάκτορα, το Μουσείο, η Βιβλιοθήκη, το Σεράπειον (ναός αφιερωμένος στον ελληνοαιγυπτιακό μυστηριακό θεό Σέραπι), ο ναός της Ίσιδος, το θέατρο.

Από τις θετικές επιστήμες αναπτύχθηκαν η Ιατρική, η Γεωμετρία, η Γεωγραφία, η Αστρονομία, η Φυσική (ιδιαίτερα η Μηχανική) και κατά την ελληνιστική εποχή αναπτύχθηκε, για πρώτη φορά στην Αλεξάνδρεια, ως αυτόνομη επιστήμη, η Φιλολογία.

Για περισσότερο από μία χιλιετία η Αλεξάνδρεια θα παραμείνει η πολιτιστική και διανοητική πρωτεύουσα του ανατολικού μεσογειακού κόσμου, αφού είχε υπάρξει και πολιτική πρωτεύουσα της Αιγύπτου κατά την ελληνιστική εποχή.

β) Ρωμαϊκή εποχή: Κατά τον 1ο π.Χ. αι. εμφανίστηκαν στο πολιτικό προσκήνιο της πόλης οι Ρωμαίοι, αφού εκμεταλλεύτηκαν τις εμφύλιες διαμάχες και την κατάπτωση της δυναστείας των Πτολεμαίων, και τελικά έγιναν κύριοι της πόλης, μετά την ήττα της Κλεοπάτρας και του Αντώνιου από τον Οκταβιανό το 31 π.Χ..

Αργότερα, επί αυτοκρατορίας του Καρακάλλα, έγιναν στην πόλη διωγμοί των Χριστιανών. Εκεί συγκρούστηκαν οι Ρωμαίοι με τη βασίλισσα της Παλμύρας Ζηνοβία, το 269 μ.Χ.

γ) Βυζαντινή εποχή: Στην εποχή του Μεγάλου Θεοδόσιου η Αλεξάνδρεια έγινε τα μεγαλύτερο χριστιανικό κέντρο της Μέσης Ανατολής. Ο φανατικός πατριάρχης Θεόφιλος, με τη συγκατάθεση του αυτοκράτορα, και προσπαθώντας να εξαλείψει καθετί το εθνικό, κατέστρεψε πολλούς ναούς και πολλά αριστουργήματα της αρχαίας ελληνικής τέχνης. Αργότερα διώχτηκαν από την Αλεξάνδρεια οι Εβραίοι που ήταν εγκαταστημένοι εκεί για πολλές δεκάδες χρόνια. Στον καιρό του Ιουστινιανού, έκλεισαν οι φιλοσοφικές σχολές. Οι κάτοικοι της Αλεξάνδρειας αρνήθηκαν να αναγνωρίσουν σαν αρχηγό της εκκλησίας τον πατριάρχη Θεοδόσιο και η πόλη πυρπολήθηκε. Το 616 μ.Χ. κυριεύτηκε από τα στρατεύματα του Πέρση βασιλιά Χοσρόη. Πολλοί από τους κατοίκους σκοτώθηκαν και άλλοι πουλήθηκαν σαν δούλοι στην Περσία. Η πόλη ελευθερώθηκε από τον Ηράκλειο. Το 641 μ.Χ. την κατέλαβαν οι Άραβες. Μαζί με την αραβική κατοχή ήρθε και η παρακμή.

γ) Νεώτεροι χρόνοι: Το 1517 μπήκαν στην πόλη οι Τούρκοι. Στον καιρό της εκστρατείας του Μ. Ναπολέοντα μόλις έφτανε στις 7.000 κατ.

Κατά το 19ο μ.Χ. αιώνα η πόλη άρχισε ν' αναπτύσσεται και πάλι, εξαιτίας της ανάπτυξης του εμπορίου, μετά τον εκσυγχρονισμό του λιμανιού και την κατασκευή της Μαχμουντίας διώρυγας. Ο Μεχμέτ Αλή έχτισε τα μεγαλοπρεπή βασιλικά ανάκτορα στο νησί Φάρος. Ο Κανάρης το 1825 κι ο Κόχραν το 1827 επιχείρησαν να καταλάβουν το λιμάνι, ως αντιπερισπασμό στα τουρκοαιγυπτιακά στρατεύματα, που πολεμούσαν στην Αίγυπτο, αλλά χωρίς αποτέλεσμα. Παρ' όλες τις κατοπινές εσωτερικές ανωμαλίες η Αλεξάνδρεια γινόταν χρόνο με το χρόνο ένα από τα πιο σημαντικά λιμάνια της Μεσογείου και μια από τις σπουδαιότερες πόλεις της Μέσης Ανατολής.

Στο Β' Παγκόσμιο Πόλεμο βομβαρδίστηκε από την ιταλική και τη γερμανική αεροπορία, χωρίς όμως να πάθει σοβαρές ζημιές. Το 1952 επαναστατικές αιγυπτιακές δυνάμεις πολιόρκησαν τ' ανάκτορα της Αλεξάνδρειας και ανάγκασαν το Φαρούκ και την οικογένειά του να εγκαταλείψουν τη χώρα. Από τότε η πόλη γνώρισε ακόμα μεγαλύτερη ανάπτυξη.

ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Η Αλεξάνδρεια είναι έδρα του ομώνυμου πατριαρχείου.

Ο ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑΣ

Υπάρχουν δυο ελληνικές κοινότητες στη πόλη, της Αλεξάνδρειας και της Ιμπραημίας. Η πρώτη ιδρύθηκε το 1843 και αναπτύχθηκε σημαντικά με την πάροδο του χρόνου. Έγινε η πιο μεγάλη και η πιο οργανωμένη ελληνική κοινότητα της Μέσης Ανατολής. Ανεγέρθηκαν κοινωφελή ιδρύματα με δωρεές Ελληνοαιγυπτιωτών, όπως τα περίφημα Αβερώφεια εκπαιδευτήρια, δημοτικά, μέσης εκπαίδευσης και ανώτερα σχολεία, το Τοσίτσειο και Ζερβουδάκειο δημοτικό σχολείο, το Αριστοφάνειο σχολείο και νηπιαγωγείο, διάφορες επαγγελματικές σχολές, το Εθνικό Ωδείο, το Ινστιτούτο Ανατολικών Σπουδών και το Κέντρο Ελληνικών Σπουδών. Άλλα κοινωφελή ιδρύματα είναι: το νοσοκομείο της Μέσης Ανατολής, το Νοσοκομείο Θεοχάρη Κότσικα, το Αντωνιάδειο Γηροκομείο, το Μπενάκειο Ορφανοτροφείο Θηλέων κ.ά.

ΑΛΕΞΑΝΔΡΙΝΟΙ

Σπουδαίοι Αλεξανδρινοί

Ευκλείδης (325 π.Χ.-265 π.Χ.), γεωμέτρης

Κλεοπάτρα Β' (189 π.Χ.-116 π.Χ.), βασίλισσα της Αιγύπτου

Κλεοπάτρα Ζ' (69 π.Χ.-30 π.Χ.), βασίλισσα της Αιγύπτου

Ήρων (10-70 μ.Χ.), μηχανικός και γεωμέτρης

Φίλων ο Αλεξανδρεύς (20-50 μ.Χ.), φιλόσοφος

Κλήμης ο Αλεξανδρεύς (150-215 μ.Χ.) εκκλησιαστικός Πατέρας

Ωριγένης (185-254 μ.Χ.), θεολόγος

Πλωτίνος (204-270 μ.Χ.), φιλόσοφος

Άγιος Αθανάσιος (298-373 μ.Χ.)

Αγία Αικατερίνη (4ος αιώνας μ.Χ.)

Κύριλλος Α' (370-444 μ.Χ.), Πατριάρχης Αλεξανδρείας

Υπατία (370-415 μ.Χ.), φιλόσοφος

Οσία Ευφροσύνη (5ος αιώνας μ.Χ.)

Γεώργιος Αβέρωφ (Μέτσοβο, 1818-1899 μ.Χ.), επιχειρηματίας και εθνικός ευεργέτης της νεότερης Ελλάδας

Αλέξανδρος Πεσμαζόγλου (1859-1939 μ.Χ.), οικονομολόγος και τραπεζίτης

Κωνσταντίνος Καβάφης (1863-1933 μ.Χ.), ποιητής

Αντώνης Μπενάκης (1873-1954 μ.Χ.), πολιτικός και εθνικός ευεργέτης της νεότερης Ελλάδας

Πηνελόπη Δέλτα (1874-1941 μ.Χ.), συγγραφέας

Κωνσταντίνος Παρθένης (1878-1967 μ.Χ.), ζωγράφος

Κωνσταντίνος Τσαλδάρης (1884-1970 μ.Χ.), πρωθυπουργός της Ελλάδας

Γεώργιος Πεσμαζόγλου (1890-1984 μ.Χ.), οικονομολόγος, εκδότης και πολιτικός

Νίκος Τσιφόρος (1912-1970 μ.Χ.), συγγραφέας

Ντίνος Ηλιόπουλος (1913-2001 μ.Χ.), ηθοποιός

Μάνος Λοΐζος (1937-1982 μ.Χ.), μουσικοσυνθέτης

Ιωάννης Χατζηφώτης (1944-2006 μ.Χ.), φιλόλογος και συγγραφέας

Δάκης (1943 μ.Χ.), τραγουδιστής

Ντέμης Ρούσσος (1946 μ.Χ.), τραγουδιστής

Άλκηστις Πρωτοψάλτη (1957 μ.Χ.), τραγουδίστρια.