ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΑ

ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ ΜΠΡΟΣΤΑ ΣΤΑ ΜΕΓΑΛΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΖΩΗΣ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η διατύπωση ερωτημάτων και η αναζήτηση των σχετικών απαντήσεων είναι μια υπαρξιακή ανάγκη, που απασχολεί όλους τους ανθρώπους και δεν είναι απλά προσωπικό ζήτημα μεμονωμένων φιλοσόφων. Όσο περισσότερο αναπτύσσεται πνευματικά ο άνθρωπος, τόσο και πιο σημαντικά και πολύπλοκα ερωτήματα διατυπώνει και προσπαθεί να βρει τις πιο σωστές απαντήσεις στα μεγάλα ζητήματα που τον απασχολούν. Κοινός παρονομαστής αυτών των ερωτημάτων είναι η βαθιά πνευματική ανάγκη της γνώσης της αλήθειας για το Θεό, τον κόσμο και τον άνθρωπο.

Στα πλαίσια αυτής της πνευματικής προσπάθειας οι άνθρωποι σταδιακά έθεσαν τις βάσεις των επιστημών και της φιλοσοφίας. Σπουδαίοι φιλόσοφοι προσπάθησαν να δώσουν απαντήσεις στα καίρια αυτά ερωτήματα, στηριζόμενοι στην παρατήρηση, τους προβληματισμούς τους και την ανθρώπινη λογική. 

Ποια είναι αυτά τα μεγάλα ζητήματα της ζωής; Πώς και πόσο σοβαρά διατυπώνονται τα ερωτήματα γι' αυτά, ιδιαίτερα σήμερα; Πόσο θετικά μπορούν να προβληματίσουν το σύγχρονο άνθρωπο; Ποια τοποθέτηση απέναντι τους και αντιμετώπιση θα ήταν η πιο σωστή και υπεύθυνη;

ΜΕΓΑΛΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ - ΚΡΙΣΙΜΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ

Tα μεγάλα ερωτήματα που απασχολούν τον άνθρωπο από τότε που εμφανίστηκε στον πλανήτη μας, θα μπορούσαμε να τα συγκεφαλαιώσουμε στο τριπλό θεματολόγιο: Θεολογία, Κοσμολογία, Ανθρωπολογία.

Ξεκινώντας από το τρίτο, την ανθρωπολογία, εξειδικεύουμε το θεματολόγιο στα εξής επιμέρους βασικά ερωτήματα: Τι είναι ο άνθρωπος; Ποια είναι η βαθύτερη ουσία της ανθρώπινης ύπαρξης; Από πού προέρχεται; Πού πηγαίνει; Γιατί ζει; Πώς πρέπει να ζει; Γιατί υπάρχουν στη ζωή το κακό και ο θάνατος;

Παρόμοια για την κοσμολογία βασικά ερωτήματα είναι τα ακόλουθα: Από πού προήλθε ο κόσμος; Μήπως υπάρχει αιώνια ή έχει κάποια αρχή και τέλος; Γιατί δημιουργήθηκε και πού πορεύεται τελικά;

Σχετικά με τη θεολογία ερωτήματα που απασχολούν τον άνθρωπο είναι: Υπάρχει Θεός; Αν υπάρχει, τι είναι, πού βρίσκεται και ποια είναι η σχέση του με τον κόσμο και τον άνθρωπο; Ποια είναι η αναγκαιότητα της θρησκείας;
Στα μεγάλα και βασανιστικά αυτά ερωτήματα δόθηκαν κατά καιρούς διάφορες απαντήσεις. Οι απαντήσεις αυτές είναι δυνατό να αναζητηθούν στα φιλοσοφικά συστήματα, στις θρησκείες, στις φυσικές και τις ανθρωπιστικές επιστήμες, στα ηθικά και κοινωνικά συστήματα. Αρκετές φορές οι απαντήσεις που δίνονταν δεν ικανοποιούσαν επαρκώς τους ανθρώπους με συνέπεια την αδιάκοπη αναζήτηση της αλήθειας.

Ο φιλόσοφος Ιμμάνουελ Καντ (1724 - 1804) συνόψισε σε τρεις ομάδες τα μεγάλα ερωτήματα: α) τι μπορώ να γνωρίσω; (ερώτημα για την αλήθεια της ζωής),

β) τι οφείλω να πράττω; (ερώτημα για τους κανόνες της ζωής),

γ) τι είναι δυνατό να ελπίζω; (ερώτημα για το νόημα της ζωής).

Με βάση το περίγραμμα αυτό θα διατυπώσουμε μερικά πιο αναλυτικά και συγκεκριμένα ερωτήματα:

Α'

•  Γιατί γενικά υπάρχει κάτι; Γιατί να μην υπάρχει τίποτε;

•  Γιατί ο κόσμος είναι όπως είναι;

•  Η ζωή και ο άνθρωπος από πού και πώς ξεκίνησαν; και πού πηγαίνουν; Γιατί ο θάνατος; Και τι υπάρχει μετά;

•  Υπάρχει κάποιο έσχατο θεμέλιο της ύπαρξης και της πραγματικότητας; και ποιο και τι είναι;

Β'

•  Γιατί πράττουμε ό,τι πράττουμε;

•  Γιατί και σε ποιον είμαστε υπεύθυνοι;

•  Πώς εξηγούνται η ικανοποίηση από τα δημιουργικά μας έργα και η ενοχή από τις  αστοχίες μας;

•  Ποιος είναι ο δρόμος για την αληθινή ευτυχία;

•  Ποιο είναι το νόημα της πιστότητας, της φιλίας και γενικά όλων των ανθρώπινων σχέσεων;

•  Γιατί υποφέρουν οι δίκαιοι άνθρωποι; Γιατί προκόβουν οι άδικοι;

Γ'

•  Τι νόημα έχουν η ζωή και η ιστορία;

•  Ποιο το αίτιο του πόνου και ποιο το νόημά του, αν έχει;

•  Υπάρχει κάποιο σταθερό, απεριόριστο και απόλυτο μέσα σε όλη τη σχετικότητα και τους τόσους περιορισμούς, στη ρευστότητα και την αβεβαιότητα, πραγματικότητες και καταστάσεις που συναντάμε παντού;

•  Μπορεί να αλλάξει ό,τι είναι απαράδεκτο; Πώς και με τι;

•  Θα βρουν δικαίωση οι απραγματοποίητοι οραματισμοί, οι αγώνες και οι θυσίες των ανθρώπων;

•  Ποιος ή τι θα μας στηρίξει στα αδιέξοδα και τις αδυναμίες και θα μας δώσει τη δύναμη να ζήσουμε και κουράγιο να αντιμετωπίσουμε το θάνατο των αλλωνών και το δικό μας;

Ας ρωτήσουμε και λίγο πιο χειροπιαστά για πράγματα που προσωπικά μας αγγίζουν κάπως περισσότερο: Όλα που υπάρχουν και που μας ενδιαφέρουν και μας συγκινούν, που τα ερευνούμε, τα πονάμε και τα ζούμε, τι θα γίνουν; Εμείς οι ίδιοι και οι συνάνθρωποι γύρω μας παντού, με ό,τι είναι και με όσα θέλουν, πράττουν και πάσχουν· η όλη ομορφιά της ζωής και η αγάπη, οι τέχνες και οι επιστήμες μας, η πίστη και η ελπίδα μας· η φύση και το διάστημα με τα θαυμαστά, τα περίεργα, τα αινίγματα και τα ανεξερεύνητα τους· ο μέγας και τρομαχτικός ανθρώπινος νους μας και το σύμπαν ολόκληρο: όλοι και όλα πού θα καταλήξουν; Μήπως στο μηδέν και στο τίποτε; Και τι είναι το μηδέν; Μπορεί αυτό να μας εξηγήσει κάτι και να μας στηρίξει;

Τέτοια και παραπλήσια ερωτήματα είναι αναπόφευκτα. Και δεν τα αρθρώνουν, με τον τρόπο του ο καθένας, μελλοθάνατοι, αδύνατοι κι απληροφόρητοι, αλλά άνθρωποι κανονικοί, ενημερωμένοι, ικανοί, δραστήριοι, που θέλουν να ζήσουν δημιουργικά. Και δεν αποτελούν φυγή, αλλά αντίθετα, μπορεί να γίνονται και να είναι αφορμή και ώθηση για ζωή και δράση.

Τελικά τι απαντήσεις δίνει σ' αυτά η χριστιανική ζωή και σκέψη; Τι μπορούν να απαντήσουν όσοι αμφιβάλλουν ή δεν έχουν πίστη;

ΤΟΠΟΘΕΤΗΣΗ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΤΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ

α. Ρωτάμε, άρα συνυπάρχουμε

Οι άνθρωποι δεν είμαστε όντα που μοναχά ρωτούν και ξαναρωτούν, αλλά και που για όλα μπορούν πάντοτε να κάνουν μια νέα αρχή και να αγωνίζονται. Έτσι βρισκόμαστε σε πορεία και τρέφουμε την ελπίδα μας για το καλύτερο, παρ' όλες τις αντιξοότητες. Φαίνεται πως έχει ουσιαστικό νόημα το να θέτει κανείς τέτοια ερωτήματα. Γι' αυτό, σε σχέση με τα μεγάλα ζητήματα της ζωής, ένας άξιος για το συνειδητό και υπεύθυνο άνθρωπο τρόπος αντιμετώπισης θα μπορούσε να είναι:

Ρωτάμε ελεύθερα. Ακούμε ερωτήματα. Επαναλαμβάνουμε ερωτήματα. Αφήνουμε να διεισδύσουν μέσα μας. Στοχαζόμαστε πάνω σ' αυτά. Θέτουμε και νέα ερωτήματα. Ανταλλάσσουμε με άλλους ερωτήματα και διαλεγόμαστε μαζί τους. Ρωτάμε, άρα συνυπάρχουμε.

β. Εκείνοι που δε ρωτούν - Ανοιχτότητα

Υπάρχει η διαπίστωση ότι πολλοί σήμερα δείχνουν να έχουν πάψει ή να μη θέλουν να ρωτούν για τα μεγάλα ζητήματα. Άραγε αδιαφορούν; Κουράστηκαν; Φοβούνται; Διστάζουν; Απογοητεύτηκαν; Είναι οργισμένοι; Είναι εγκλωβισμένοι σε σχήματα, πράγματα και καταστάσεις που δεν αφήνουν περιθώρια για ερωτήματα και αναζητήσεις; Προτιμούν να ζουν τυχαία;' Έχουν άγνοια, κακή πληροφόρηση, προκατάληψη, μειωμένη ευαισθησία; Έπαθαν πώρωση; Αλλοτριώθηκαν ανεπανόρθωτα; Μήπως δε βρίσκουν επαρκείς τις τρέχουσες απαντήσεις στα καίρια ερωτήματα;

Ό,τι κι αν συμβαίνει, για το φαινόμενο και πρόβλημα αυτό η πείρα και η σοφία της ζωής προτιμούν και συνιστούν κάτι πολύ σπουδαίο: την ανοιχτότητα. Σ' αυτούς που αφήνουν ανοιχτό τον ορίζοντα προς τα μεγάλα και δύσκολα ζητήματα, κάποτε μπορεί να υπάρξουν απαντήσεις και λύσεις. Ενώ όπου υπάρχουν περιχαράκωση και κλειστοί δρόμοι, το αδιέξοδο και το τέλμα αποφεύγονται δύσκολα.

γ. Μαθαίνουμε να ρωτάμε δημιουργικότερα

Η ζωή βέβαια δε σταματά, όταν λιγοστεύουν εκείνοι που ρωτούν. Κάποτε αρκούν ελάχιστοι άνθρωποι, για να στηρίξουν πολλούς για τα σπουδαία. Πάντως η ζωή δεν είναι μόνο και όλο ερωτήματα. Υπάρχουν και απαντήσεις. Αυτές δε δίνουν λύσεις σε όλα. Όμως φτάνουν, για να μπορούν, όσοι θέλουν και προσπαθούν, να ζουν, να αγαπούν, να δημιουργούν, να αναπτύσσονται, να αγωνίζονται, να είναι γεμάτοι και ευτυχισμένοι. Τις απαντήσεις αυτές τις δίνουν η λαϊκή σοφία, η φιλοσοφία, η επιστήμη, η τέχνη, κατεξοχήν η αληθινή θρησκεία. Τις γνωρίζουμε, τις μελετούμε, παίρνουμε απέναντι τους θέση για μας και για τους άλλους, τις συμπληρώνουμε, μαθαίνουμε να ρωτάμε δημιουργικότερα.

Ο ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΤΑ ΜΕΓΑΛΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ

Ο Χριστιανισμός δίνει απαντήσεις στα μεγάλα ερωτήματα; Η πείρα και η ιστορία της Εκκλησίας δείχνουν ότι υπάρχουν απαντήσεις σ' όλα αυτά τα ερωτήματα, που ικανοποιούν τον άνθρωπο της κάθε εποχής. Εσφαλμένα έχει αποδοθεί στην Εκκλησία ο λόγος "πίστευε και μη ερεύνα". Η Εκκλησία πάντοτε διακηρύττει το "πίστευε μετ' ερεύνης". Δηλαδή η έρευνα δεν απαγορεύεται, αλλά πηγαίνει παράλληλα με την πίστη. Η αποδοχή μιας άλλης εκδοχής με τη φράση "ερεύνα και πίστευε", που σημαίνει πρώτα να ερευνάς και κατόπιν να πιστεύεις, θα οδηγούσε σε αδιέξοδα, γιατί υπάρχουν περιοχές, όπου η ανθρώπινη έρευνα είναι αδύνατη, καθώς τα θέματα της πίστης υπερβαίνουν την ανθρώπινη λογική και αναφέρονται σε πραγματικότητες που είναι πέρα από τη φυσική πραγματικότητα. Η αναζήτηση της αλήθειας για το Θεό και τη διαδρομή που πρέπει να ακολουθήσει ο άνθρωπος, για να αποκτήσει νόημα η ζωή του, είναι πέρα από τις επιστημονικές έρευνες.

Η χριστιανική διδασκαλία για το Θεό, τον κόσμο και τον άνθρωπο έχει τη σφραγίδα της θείας εγκυρότητας και της πείρας αγίων ανθρώπων. Πρέπει εδώ να διευκρινίσουμε ότι η χριστιανική πίστη δεν εμπλέκεται σε καθαρώς επιστημονικά θέματα. Η επιστήμη είναι ελεύθερη να διεξάγει τις δικές της έρευνες, μέσα από τις οποίες αναδεικνύεται το μεγαλείο της δημιουργίας που οδηγεί στη δόξα του Δημιουργού.

Η πίστη, η αποδοχή των χριστιανικών αληθειών προϋποθέτει το λογικό και την ελεύθερη θέληση του ανθρώπου. Η πίστη δεν είναι παράλογη, δεν αντιτάσσεται στο λογικό. Απλά τα θέματα της πίστης υπερβαίνουν την ανθρώπινη λογική. Αυτά προϋποθέτουν την ελευθερία και την πίστη. Επομένως, οι απαντήσεις του Χριστιανισμού στα μεγάλα ερωτήματα απαιτούν αφενός μεν την αντικειμενική και απροκατάληπτη προσέγγιση, αφετέρου δε την ελεύθερη και συνειδητή αποδοχή των απαντήσεων αυτών. Πάνω σ' αυτές μπορεί να στηριχτεί και η ρύθμιση της ζωής όσων αναζητούν το νόημα και το σκοπό της ζωής τους.