ΘΕΟΤΟΚΟΣ ΜΑΡΙΑ - ΠΑΝΑΓΙΑ

Η ΠΑΝΑΓΙΑ Η ΓΟΡΓΟΕΠΗΚΟΟΣ

(ΑΘΗΝΩΝ)

Ο ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΤΗΣ ΓΟΡΓΟΕΠΗΚΟΟΥ

ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ

Παναγία η Γοργοεπήκοος
Αθηνών

Ο ναός βρίσκεται ακριβώς δίπλα στη σύγχρονη Μητρόπολη Αθηνών και είναι αφιερωμένος στην Παναγία Γοργοεπήκοο και τον Άγιο Ελευθέριο. Κατασκευάστηκε στο τέλος του 12ου αιώνα, στα ερείπια ενός αρχαίου ναού που ήταν αφιερωμένος στην Ειλειθυία. Αρχικά ονομαζόταν "Μικρή Μητρόπολις", ήταν αφιερωμένος στην Παναγία Γοργοεπήκοο και ανήκε στην επισκοπική κατοικία της Αθήνας. Στον 17ο αιώνα ο ναός αναφέρεται και ως "Γοργοεπήκοος" και ως "Καθολικόν". Το 1841 στέγασε τη δημόσια βιβλιοθήκη της Αθήνας και από το 1863 αφιερώθηκε και στον Άγιο Ελευθέριο.

Ο ναός είναι τετρακιόνιος, σταυροειδής εγγεγραμμένος, με τριμερή νάρθηκα, του οποίου το κεντρικό, καμαροσκεπές τμήμα είναι ψηλότερο από τα δύο πλάγια. Οι τοίχοι του ναού είναι εξ ολοκλήρου κατασκευασμένοι από μεγάλους μαρμάρινους ακόσμητους λίθους και ανάγλυφα, που προέρχονται από αρχαία ελληνικά, ρωμαϊκά και πρώιμα Βυζαντινά μνημεία, ενώ δεν έχουν χρησιμοποιηθεί πουθενά πλίνθοι. Ως το ύψος των παραθύρων, είναι επενδεδυμένοι με ακόσμητες μαρμάρινες πλάκες ενώ τα ενενήντα συνολικά ανάγλυφα, έχουν τοποθετηθεί στο ανώτερο τμήμα των τοίχων, δημιουργώντας ένα μοναδικό για βυζαντινή εκκλησία διακομητικό αποτέλεσμα. Ο τρούλλος είναι το μόνο μέρος του ναού, οικοδομημένο με την τυπική πλινθοπερίκλειστη τοιχοδομία.
Οι τοίχοι του ναού είναι εξ ολοκλήρου κατασκευασμένοι από μεγάλους μαρμάρινους ακόσμητους λίθους και ανάγλυφα, που προέρχονται από αρχαία ελληνικά, ρωμαϊκά και πρώιμα Βυζαντινά μνημεία, ενώ δεν έχουν χρησιμοποιηθεί πουθενά πλίνθοι.

Η ΠΑΝΑΓΙΑ Η ΓΟΡΓΟΕΠΗΚΟΟΣ

(ΒΕΡΟΙΑ)

Ο ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΤΗΣ ΓΟΡΓΟΕΠΗΚΟΟΥ

ΣΤΗ ΒΕΡΟΙΑ

Παναγία η Γοργοεπήκοος
Βέροιας

Ο ναός της Παναγίας Γοργοεπηκόου (Γοργοϋπηκόου) Βέροιας είναι ένα ακόμη κτίσμα των υστεροβυζαντινών χρόνων. Ο ναός πιθανότατα κτίστηκε πριν τον 15ο αιώνα, όπως προκύπτει από την ανεύρεση σ’ αυτόν τοιχογραφιών οι οποίες χρονολογούνται στην συγκεκριμένη περίοδο. Αυτό προκύπτει και από το γεγονός ότι κατά την διάρκεια της Οθωμανοκρατίας δεν επιτρεπόταν η ανέγερση καινούργιων ναών παρά μόνο η ανακαίνιση ήδη υπαρχόντων ή η ανοικοδόμηση όσων είχαν καταστραφεί

Ο πρώτος ναός ανήκε στον αρχιτεκτονικό τύπο της μονόκλιτης βασιλικής. Η τοιχοποιΐα του μας παραπέμπει σε υστεροβυζαντινό κτίσμα, πιθανότατα σύγχρονου με την πρώτη φάση τοιχογραφίας που εντοπίστηκε στο ναό και παλαιότερη από τις τοιχογραφίες που σώζονται σήμερα και χρονολογούνται στο τέταρτο του 15ου αιώνα. Η Αγία Τράπεζα του ναού είναι μία μαρμάρινη πλάκα η οποία στηρίζεται σε τμήμα παλαιού κίονα. Από το σωζόμενο μέχρι σήμερα τμήμα του ναού δεν διαπιστώνεται η ύπαρξη παραθύρων σ' αυτόν, έκτος από ένα που υπάρχει στον ανατολικό τοίχο του. Βέβαια η μη ύπαρξη παραθύρων συνηθιζόταν στους χρόνους της Τουρκοκρατίας και είναι ένα παράδειγμα το όποιο ακολουθούν και άλλοι ναοί των ιδίων αλλά και των μετέπειτα χρόνων. Δυστυχώς δεν έχουμε περισσότερα στοιχεία για τον παλαιό ναό.

Πολύ αργότερα, πιθανότατα στα τέλη του 18ου η στις αρχές του 19ου αιώνα, κατασκευάζεται ο σημερινός μεγαλύτερος ναός. Ο ναός αυτός ανήκει στον τύπο της τρίκλιτης – ξυλόστεγης βασιλικής. Σ' αυτόν εντάχτηκαν τμήματα του παλαιότερου ναού και έτσι ο παλαιός ναός αποτελεί σήμερα το χώρο του διακονικού και τμήμα του νοτίου κλίτους του ναού. Ο χωρισμός ανάμεσα στα τρία κλίτη γίνεται με κιονοστοιχία από ξύλινες κολόνες.

Η είσοδος βρίσκεται στη δυτική πλευρά του ναού, ενώ παλαιότερα διατηρούνταν είσοδος και στον Βόρειο τοίχο. Το δάπεδο παρουσιάζει ανομοιομορφία και καλύπτεται από τρία διαφορετικά υλικά. Στον χώρο του ιερού συναντάμε δάπεδο από κεραμικά πλακίδια. Ο συγκεκριμένος τύπος συνηθίζεται σε ναούς της ίδιας εποχής δηλαδή σε ναούς του 18ου αιώνα κ.ε. Στο κεντρικό κλίτος το δάπεδο καλύπτεται από μαρμάρινες πλάκες, μεγάλου μεγέθους, ενώ στα δύο κλίτη εκατέρωθεν καλύπτεται με πέτρινες πλάκες μεγάλου μεγέθους και ορισμένες μαρμάρινες.

Το τέμπλο του ναού είναι ξύλινο, νεώτερο και δεν παρουσιάζει ενδιαφέρον, εκτός από ορισμένα τμήματα παλαιοτέρου τέμπλου τα οποία έχουν ενσωματωθεί σε αυτό. Στο τέμπλο διατηρούνται εικόνες πολύ μεταγενέστερες του παλαιού ναού.

Οι τοιχογραφίες του ναού

Ενδιαφέρον παρουσιάζουν και οι τοιχογραφίες του ναού οι οποίες ανάγονται στο τέταρτο του 15ου αιώνα και συνδέονται με εργαστήριο αντικλασσικού χαρακτήρα, έργα του οποίου συναντούμε και σε άλλους ναούς της Βέροιας αλλά και στον ευρύτερο χώρο της Μακεδονίας, την συγκεκριμένη εποχή.

Το τέμπλο του Ιερού Ναού της Γοργοεπηκόου (Γοργοϋπηκόου) κατασκευάσθηκε πιθανότατα κατά τον 19ο αιώνα και δεν παρουσιάζει κάτι το αξιόλογο πλην ορισμένων κομματιών από παλαιότερο τέμπλο (18ος αι.). Τα υπόλοιπα μέρη του τέμπλου, όπως και οι εικόνες είναι μεταγενέστερα.

Τιμή του Αγίου Μανδηλίου

Όπως είναι γνωστό στον ναό της Γοργοεπηκόου (Γοργοϋπηκόου) τιμάται και το Άγιο Μανδήλιο. Για το πότε ξεκίνησε να τιμάται το Άγιο Μανδήλιο και για το πως σχετίστηκε με τον ναό της Παναγίας δεν έχουμε ακριβή στοιχεία. Το μόνο που μπορούμε να υποθέσουμε είναι ότι ξεκίνησε πιθανότατα τον 19ο αιώνα, κι αυτό γιατί η εικόνα του Αγίου Μανδηλίου είναι σύγχρονη με τις άλλες εικόνες του τέμπλου οι οποίες χρονολογικά τοποθετούνται στον αιώνα αυτό. Πολύ μεταγενέστερα η τιμή του Αγίου Μανδηλίου ενσωματώθηκε στον τίτλο του παρεκκλησίου και έτσι σήμερα αυτό είναι γνωστό ως «Ιερός Ναός Παναγίας Γοργοεπηκόου (Γοργοϋπηκόου) και Αγίου Μανδηλίου».

Πηγή: Εμμανουήλ Ξυνάδα, υπ. Δρ. Θεολογίας, Ο Ιερός Ναός της Παναγίας Γοργοϋπηκόου Βέροιας, Διμηνιαίο Ορθόδοξο Περιοδικό Ιεράς Μητροπόλεως Βεροίας Ναούσης και Καμπανίας «Παύλειος Λόγος», τεύχος 80, Ιούλιος-Αύγουστος 2009