|
|
||||||||||||||||
|
|
||||||||||||||||
|
ΠΑΝΑΓΙΑ Η ΓΑΛΟΚΤΙΣΤΗ |
||||||||||||||||
|
Η Παναγία η Γαλόκτιστη
Ξωκλήσι στα νοτιοδυτικά του χωριού Πάνω Πύργος της επαρχίας Λευκωσίας, αφιερωμένο στην Παναγία, πολύ κοντά στη διαχωριστική γραμμή του Αττίλα. Σύμφωνα με την παράδοση το ξωκλήσι κτίστηκε με ασβεστοπηλό φτιαγμένο με γάλα αντί με νερό. Μέχρι σήμερα τα ασβεστοχρίσματά του γίνονται με ασβέστη αναμειγμένο με γάλα. Η Παναγία η Γαλόκτιστη αποτελεί μία από τις παλαιότερες και θρυλικές εκκλησίες της Μεγαλονήσου, η οποία και συνδέεται με πολλά θαύματα που συνέβησαν στην περιοχή. Η προσωνυμία Γαλόκτιστη παραπέμπει στη μεγάλη οικοδόμηση του ναού. Σύμφωνα με την παράδοση, για να στεριώσει ο ναός, αντί για νερό, η λάσπη ζυμώθηκε με γάλα από τα κοπάδια των βοσκών της περιοχής. Ακόμη και σήμερα ο ναός ραίνεται με γάλα, ζωικό ή ανθρώπινο, για ίαση υπαρχόντων προβλημάτων.
Η αρχιτεκτονική του Ναού
Αρχιτεκτονικά ο ναός αποτελείται από δύο φάσεις. Ο κυρίως ναός είναι μικρών διαστάσεων, μονόχωρος καμαροσκέπαστος. Σ’ αυτόν στα δυτικά προσετέθη τετράγωνος νάρθηκας, ο οποίος καλύπτεται με φουρνικό τρούλο, χαρακτηριστικό γνώρισμα σειράς μνημείων της μεσοβυζαντινής εποχής της Κύπρου. Ως δομικά υλικά χρησιμοποιήθηκαν τοπικοί ηφαιστειογενείς λίθοι, ψαμμιτόλιθοι και κροκάλες από το παρακείμενο ποτάμι. Ως συνδετικό υλικό, χρησιμοποιήθηκε ασβεστοκονίαμα, το οποίο φαίνεται ότι αρχικά κάλυπτε και τις εξωτερικές επιφάνειες των τοίχων, οι οποίες έφεραν ερυθρόγραφη διακόσμηση από γεωμετρικά στοιχεία. Ίχνη της διασώζονται στον δυτικό εξωτερικό τοίχο του νάρθηκα. Η στέγη είναι καλυμμένη με υδραυλικό κονίαμα και το δάπεδο με βότσαλα. Ο ναός έχει δύο ορθογώνιες εισόδους στον νάρθηκα (βόρειο και δυτικό τοίχο) και μικρό παράθυρο στην αψίδα του ιερού βήματος.
Στη μορφή που βρισκόταν μέχρι το 2000, το ξωκλήσι της Παναγίας Γαλόκτιστης ήταν ένα μακρόστενο κτίσμα κάτασπρο από τα ασβεστοχρίσματα. Ετσι η τοιχοδομία του ήταν αδύνατο να εξεταστεί. Εντούτοις εύκολα διακρίνονταν τρεις φάσεις στην ανοικοδόμησή του, λόγω της διαφοράς του πάχους των τοίχων και του τρόπου κάλυψής του. Το 2000 το Τμήμα Αρχαιοτήτων προχώρησε σε ριζική συντήρηση του ναού και μεταξύ άλλων κατεδαφίστηκε και αφαιρέθηκε το νεότερο πρόσθετο κτίσμα στα δυτικά. Επίσης αφαιρέθηκε και η πρόσθετη κεραμοσκεπή. Το αρχαιότερο τμήμα του ναού είναι το ανατολικό. Τούτο έχει τη μορφή μονόκλιτης καμαροσκέπαστης εκκλησίας. Στα δυτικά προστέθηκε ο νάρθηκας λίγο αργότερα, που καλύπτεται με τυφλό τρούλλο, δηλαδή χωρίς τύμπανο (φουρνικό). Έτσι το ξωκλήσι είχε την ίδια μορφή με την εκκλησία της Παναγίας της Ασίνου και με την εκκλησία του Αγίου Γεωργίου του Σακκά κοντά στη Γιαλούσα. Αργότερα, άγνωστο πότε, ο τοίχος που χώριζε το νάρθηκα από τον κυρίως ναό κατεδαφίστηκε κι έτσι επεκτάθηκε ο ναός στα δυτικά. Πολύ αργότερα ο ναός επεκτάθηκε ξανά στα δυτικά, αφού κατεδαφίστηκε και ο δυτικός τοίχος του αρχικού νάρθηκα. Η τελευταία αυτή προσθήκη στο ναό, αυτή που αφαιρέθηκε το 2002, καλυπτόταν με ξύλινες δοκίδες και διακρινόταν καθαρά από το υπόλοιπο κτίσμα.
Στο εσωτερικό του ξωκλησιού διασώζεται τοιχογραφικός διάκοσμος, ο οποίος ανάγεται σε δύο φάσεις: στον 12ο και 14ο αιώνα, και αποτελεί ένα από τα παλαιότερα Εκκλησάκια που κτίστηκαν στην Κύπρο. Έχουν εντοπισθεί δύο επάλληλα στρώματα, τα οποία όμως έχουν υποστεί εκτεταμένες φθορές. Η ανασύσταση του εικονογραφικού κύκλου του ναού είναι δύσκολη. Από το αρχικό στρώμα δεν έχει διασωθεί κάποια σκηνή. Στην αψίδα του ιερού βήματος σώζεται από τους συλλειτουργούντες ιεράρχες ο άγιος Αυξίβιος, ενώ στον βόρειο τοίχο του κυρίως ναού εικονίζονται οι άγιοι Κωνσταντίνος και Ελένη. Μέρος της σκηνής της Γέννησης του Χριστού σώζεται στο φουρνικό. Αδιάγνωστος άγιος βρίσκεται στον βόρειο τοίχο του νάρθηκα, και στον πεσσό του βόρειου σφαιρικού τριγώνου εικονίζεται ο άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος, ο οποίος ήταν μέρος της σκηνής της δέησης. Στον νότιο τοίχο υπήρχε η μορφή αρχαγγέλου. Με βάση αρχιτεκτονικά και τεχνοτροπικά στοιχεία, ως εποχή ανέγερσης του κυρίως ναού, προτείνεται ο 11ος αιώνας και για τον νάρθηκα και δεύτερη φάση τοιχογράφησης ο 12ος αιώνας. Αξιόλογη είναι η μεγάλων διαστάσεων εφέστιος εικόνα του ναού, η οποία εικονίζει βρεφοκρατούσα Παναγία στον τύπο της Κυκκώτισσας, και χρονολογικά τοποθετείται στα τέλη του 13ου αιώνα.
Θρύλοι και θαύματα
Σύμφωνα με τις μαρτυρίες των κατοίκων του χωριού, στο χώρο που βρίσκεται το ξωκλήσι, παλαιότερα υπήρχε ένα χωριό, γνωστό ως «Το χωρκούι» και σ’ αυτό κατοικούσαν αρκετοί βοσκοί. Τα ζώα τους κάποια στιγμή αρρώστησαν και εκείνοι παρήγγειλαν στην Παναγιά να τους βοηθήσει. Όταν γιατρεύτηκαν τα κοπάδια τους, εκείνοι για να ευχαριστήσουν την Παναγιά άρχισαν να ξαναχτίζουν το μισογκρεμισμένο εκκλησάκι που υπήρχε ήδη εκεί προς τιμήν της. Δεν μπορούσαν όμως να το χτίσουν με νερό και πηλό, κι αφού κάθε τους προσπάθεια είχε αποτύχει, σκέφτηκαν να χρησιμοποιήσουν γάλα στη θέση του νερού. Φαίνεται ότι το θέλημα της Παναγίας ήταν ο ναός της να κτιστεί με γάλα. Ο ναός τελικά οικοδομήθηκε κι έκτοτε, ραίνεται με γάλα, ζωικό ή και ανθρώπινο τηρώντας τα έθιμα και την παράδοση της οικοδόμησής του. Από την άλλη, όποιος θέλει να προσευχηθεί για κάτι επισκέπτεται το ναό με την θαυματουργή εικόνα της Παναγίας, η οποία τα τελευταία χρόνια φυλάσσεται στην εκκλησία των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, στο κέντρο της κοινότητας του Κάτω Πύργου Τηλλυρίας.
Πολλά θαύματα στο χωριό συνδέονται με το Εκκλησάκι της Παναγίας. Ένα από τα θαύματα που εξιστορούνται στο χωριό είναι: κάποτε μια οικογένεια από τον Ποταμό του Κάμπου ήρθε στο Εκκλησάκι, επειδή η γυναίκα δεν είχε γάλα να θηλάσει το παιδί της, τότε ανέβηκαν στο γαϊδουράκι τους και ήρθαν στην Παναγία την Γαλόκτιστη. Προσευχήθηκαν και αμέσως από το στήθος της γυναίκας άρχισε να τρέχει γάλα. Για την Γαλόκτιστη Παναγία λέγεται και το εξής θαυμαστό γεγονός: Κάποια γυναίκα θέλησε να πάει στο εκκλησάκι να παρακαλέσει την Παναγία να αποκτήσει γάλα για να μπορέσει να θηλάσει το παιδί της. Πήγε καβάλα σε ένα γαϊδούρι θηλυκό αφού τα αυτοκίνητα σπάνιζαν τότε. Δυστυχώς, ίσως είτε από απερισκεψία είτε από φυγοπονία πήγε ανεβασμένη πάνω στο γαϊδούρι μέχρι έξω από την πόρτα του ναού. Τότε συνέβηκε το εξής: Αντί να "κατεβάσει" γάλα η γυναίκα, "κατέβασε" το θηλυκό γαϊδούρι που κοπίασε να την μεταφέρει. Δίκαιος ο Υιός της Παρθένου αγαπά όλη την κτίση και αποδίδει στον καθένα κατά τα έργα του.
Επιπρόσθετα, στα παλιά χρόνια οι χριστιανοί όταν ήθελαν να παρακαλέσουν για κάτι το Θεό, έκαναν όλη νύχτα παρακλήσεις με την εικόνα της Παναγίας. Μια φορά αποκοιμήθηκαν και όταν ξύπνησαν παρατήρησαν πως έλειπε η εικόνα της Παναγίας κι άρχισαν να κλαίνε γιατί πίστευαν πως την έκλεψαν οι Τούρκοι. Μετά όταν επέστρεψαν στο ξωκλήσι τους, την βρήκαν εκεί γεμάτη νερό με αγιολούλουδα και αναμμένα κεριά. Από τότε η εικόνα αυτή βρίσκεται στο ναό των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, στο κέντρο του χωριού, για λόγους ασφαλείας.
katopyrgos.org, kykkos-museum.org.cy, cyprus.terrabook.com, polignosi.com
|
||||||||||||||||
|
|
