ΘΕΟΤΟΚΟΣ ΜΑΡΙΑ - ΠΑΝΑΓΙΑ

ΠΑΝΑΓΙΑ Η ΕΚΑΤΟΝΤΑΠΥΛΙΑΝΗ

ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΤΟΥ ΝΑΟΥ

Παναγία η Εκατονταπυλιανή

Σύμφωνα με την παράδοση αιώνων κτήτορες του ναού της Παναγίας της Εκατονταπυλιανής στην Πάρο, είναι οι Άγιος Κωνσταντίνος και Αγία Ελένη. Η σημερινή μορφή του ναού αποτελεί την ιουστινιάνεια εκδοχή του, όπως τον αποκατέστησε στα χρόνια μεταξύ 1959-1966 ο αρχαιολόγος Αναστάσιος Ορλάνδος, οι έρευνες του οποίου απέδειξαν ότι στο χώρο υπήρχε πρότερος του 6ου αι. ιερός χριστιανικός ναός, επιβεβαιώνοντας έτσι την παράδοση ότι η Εκατονταπυλιανή ιδρύθηκε από τους ισαποστόλους.

Ο ναός αυτός ωστόσο καταστράφηκε κατά ένα πολύ μεγάλο μέρος του, πιθανότατα εξαιτίας πυρκαγιάς, και ανακατασκευάστηκε επί Ιουστινιανού, κατά τη διάρκεια του 6ου αι. Μέχρι την έναρξη των εργασιών αναπαλαίωσης, το 1959, ο ναός είχε δεχτεί αναρίθμητες παρεμβάσεις και επιδιορθώσεις, που είχαν αλλοιώσει τον αρχικό του χαρακτήρα, καθώς οι καταστροφές που υπέστη, κατά τη διάρκεια των αιώνων, δεν είχαν τελειωμό, είτε από τις ορδές των κατακτητών και των πειρατών, είτε από τους καταστροφικούς σεισμούς του 1773.

Η Παναγία η Εκατονταπυλιανή δεν είναι ένας και μόνο ναός αλλά ένα μεγάλο κτιριακό συγκρότημα, αποτελούμενο από τον κυρίως ναό και άλλα προσκτίσματα, όπως τα έξι παρεκκλήσια, αφιερωμένα σε αγίους. Εκτός από τα παρεκκλήσια κόσμημα για το ναό αποτελεί το αρχαιότερο σ’ ολόκληρη την ορθόδοξη Ανατολή σωζόμενο βαπτιστήριο, του 4ου αι.

Όσον αφορά την ονομασία του Ναού Εκατονταπυλιανή ή Καταπολιανή, που προέρχεται από τον όρο «καταπόλα» και σημαίνει «κατά την πόλη», πιθανότατα «δείχνοντας» το σημείο όπου βρισκόταν η αρχαία πόλη της Πάρου.

Η παράδοση θέλει να υπήρχε στην ίδια τοποθεσία ένας, ακόμη παλαιότερος του 4ου αι., ναός, στον οποίο προσκύνησε η Αγία Ελένη, όταν βρέθηκε στην Πάρο, κατά τη διάρκεια του ταξιδιού της προς τους Αγίους Τόπους σε αναζήτηση του Τιμίου Σταυρού. Τότε ήταν, σύμφωνα με το θρύλο, που η Αγία Ελένη έκανε τάμα μπροστά στην εικόνα της Παναγίας, να χτίσει ένα μεγαλύτερο και λαμπρότερο ναό στη Χάρη της, αν κατάφερνε να βρει το Σταυρό του Μαρτυρίου. Ωστόσο ο ναός τάμα της Αγίας Ελένης καταστράφηκε κατά ένα πολύ μεγάλο μέρος του, πιθανότατα εξαιτίας πυρκαγιάς, και ανακατασκευάστηκε επί Ιουστινιανού, κατά τη διάρκεια του 6ου αι.

Η Παναγία η Εκατονταπυλιανή συνδέετε με έναν όμορφο θρύλο: "Ενενήντα εννέα φανερές πόρτες έχει η Καταπολιανή. Η 100η είναι κλειστή και δεν φαίνεται. Θα φανεί η πόρτα αυτή και θα ανοίξει, όταν οι Έλληνες πάρουν την Πόλη"…

Ένας ακόμη θρύλος, τραγικός και αιματηρός αυτή τη φορά, συνδέεται με τη μεγάλη Μνημειακή Πύλη. Εκεί υπάρχουν δυο ανάγλυφες ανθρώπινες μορφές, που βρίσκονται στις κυβοειδής βάσεις, όπου στηρίζεται ένα μαρμάρινο πολυτελές διάκοσμο, αποτελούμενο από δύο κολώνες, πάνω στις οποίες στηρίζεται ένα αέτωμα με γείσο και ανθέμιο στην κορυφή.

Σύμφωνα με το λαϊκό θρύλο, την ιουστινιάνεια εκδοχή της Εκατονταπυλιανής έχτισε ο πρώην βοηθός του πρωτομάστορας της Αγιά Σοφιάς, ο Ιγνάτιος. Όταν ο μαθητής ολοκλήρωσε το έργο του κάλεσε το δάσκαλο του για να το θαυμάσει. Ωστόσο ο φθόνος τρύπωσε στην καρδιά του πρωτομάστορα μόλις αντίκρισε το αριστούργημα του Ιγνάτιου. Από φόβο μήπως ο πρώην μαθητής του τον ξεπεράσει σε δόξα, τον παρέσυρε στην οροφή με σκοπό τάχα μου να του υποδείξει ένα σοβαρό αρχιτεκτονικό του λάθος. Στη συνέχεια τον έσπρωξε με σκοπό να τον σκοτώσει. Ωστόσο ο Ιγνάτιος, σε μια απέλπιδα προσπάθεια να σωθεί, κρατήθηκε από τα ρούχα του δασκάλου του, με αποτέλεσμα να πέσουν και οι δυο στο κενό και να σκοτωθούν μπροστά στο ναό.

Υποτίθεται λοιπόν ότι οι δύο ανάγλυφες μορφές παρασταίνουν η μία τον πρωτομάστορα και η άλλη το μαθητή του. Στην πραγματικότητα οι δυο μορφές δεν έχουν την παραμικρή σχέση ούτε με την Αγιά Σοφιά ούτε με την Εκατονταπυλιανή, καθώς είναι πολύ παλιότερες. Εξάλλου δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι πρόκειται για έναν αρκετά διαδεδομένο θρύλο στην ελληνική επικράτεια, τον οποίο συναντάμε π.χ. με κάποιες μικρές παραλλαγές στην Παναγία την Παρηγορίτισσα της Άρτας, ενώ εξίσου διαδεδομένη ήταν η λαϊκή δοξασία, ότι για να στερεώσει ένα μεγάλο κτίσμα έπρεπε να ποτιστεί με αίμα, και κυρίως να θυσιαστεί άνθρωπος στα θεμέλια του.