ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ
ΤΗΣ
ΜΟΝΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΤΗΣ ΓΟΥΜΕΝΙΣΣΑΣ
|
 |
|
Παναγία η Γουμένισσα |
Το ξακουστό Μοναστήρι της Παναγίας της
«Γουμένισσας» υπήρξε η αφορμή να δημιουργηθεί και η μικρή ομώνυμη πόλη που
αποτελεί και την έδρα της νεοσύστατης (από το 1991 μ.Χ.) Μητρόπολης
Γουμενίσσης, Αξιουπόλεως & Πολυκάστρου.
Θεωρείται ότι ήταν καθολικό μοναστήρι, που το 1346
μ.Χ. παραχωρήθηκε με αυτοκρατορικό χρυσόβουλο στη Μονή Ιβήρων του Αγίου
Όρους. Το μοναστήρι συσπείρωσε γύρω του τον οικισμό της περιοχής
(Γουμένισσας) και εξελίχθηκε σύντομα σε σημαντικό πνευματικό κέντρο στην
Κεντρική Μακεδονία.
Η Μονή υπήρξε από το έτος 1346 μ.Χ. μετόχι της
Ιβήρων, μετά από παραχώρηση της με χρυσόβουλο του αυτοκράτορα Ιωάννου Ε’ του
Παλαιολόγου. Το καθεστώς κράτησε ως το 1931 μ.Χ. , ενώ από το 1951 μ.Χ.
κατέστη ανεξάρτητη Μονή.
Στις πλαγιές του όρους Πάϊκο, ασκήτευαν αρκετοί
μοναχοί κατά τον 14ο αιώνα μ.Χ. Ενδεχομένως στο σημείο που σώζονται τα
ερείπια και βρίσκεται σήμερα το εξωκλήσι της αγίας Παρασκευής Πενταλόφου, να
υπήρχαν κελιά. Οι μοναχοί αυτοί τιμούσαν ιδιαίτερα μια εικόνα της Παναγίας.
Ανεξήγητα, η εικόνα αυτή κάποια μέρα έφυγε από τη θέση της και βρέθηκε 7
χιλιόμετρα πιο κάτω όπου η σημερινή Γουμένισσα.
Την επανέφεραν στη θέση της και ξαναχάθηκε,
δεύτερη και Τρίτη φορά, δείγμα ότι η Παναγία επιθυμούσε στο σημείο εκείνο,
δυτικά από το μικρό τότε χωριό, να στηθεί Μοναστήρι. Οι ευλαβείς κάτοικοι
της περιοχής, ποιμένες και αγρότες, ανήγειραν ναό προς τιμήν της Παναγίας
και με τον καιρό καθώς αυξάνονταν εντυπωσιακά οι συρρέοντες κάτοικοι ο ναός
αυτός έγινε το «καθολικό» της Μονής.
Όταν η περιοχή υποτάχθηκε στους Τούρκους (1430 μ.Χ.
- 1912 μ.Χ. ), η Μονή έγινε το σημαντικότερο θρησκευτικό και εθνικό κέντρο
της περιοχής, απέχτησε δύναμη και μεγάλη κτηματική περιουσία, από δωρεές των
πιστών. Συμμορίες, όμως Τούρκων και Τουρκαλβανών ληστών, λεηλάτησαν τη Μονή
και για να τιμωρήσουν την αντίσταση των Μοναχών «κρέμασαν τον Ηγούμενο σε
ένα πλατάνι στο δάσος της Μονής, στη θέση της σημερινής κεντρικής πλατείας.
Ο τόπος πήρε το όνομα του απαγχονισμένου
νεομάρτυρα ηγούμενου και έτσι σε ανάμνηση της φρικτής θυσίας του, το χωριό
ονομάστηκε Ηγουμένισσα και κατά συγκοπή Γουμένισσα». Έκτοτε Μονή και
κωμόπολη είναι αναπόσπαστα δεμένες.
Σημαντικό, στη τοπική ιστορία, υπήρξε το έτος 1924
μ.Χ. , οπότε στην περιοχή ήρθαν και εγκαταστάθηκαν χιλιάδες Έλληνες
πρόσφυγες από τη Μικρασία, τον Πόντο και την Ανατολική Ρωμυλία. Για την
αποκατάσταση τους, όπως όλα σχεδόν τα Μοναστήρια, η Μονή Ιβήρων παραχώρησε
στο Κράτος και στη τοπική Εκκλησία το Μετόχι της Παναγίας (έτος 1931 μ.Χ. )
την κινητή και ακίνητη περιουσία, πλην των ιερών αντικειμένων και κειμηλίων
που παραδόθηκαν στη Μονή Ιβήρων, ενώ τα κελιά μετατράπηκαν σε οικήματα για
τη στέγαση προσφύγων.
Το 1951 μ.Χ. οι ενορίες της Παναγίας και του Αγίου
Γεωργίου συγχωνεύτηκαν και επανασυστήθηκε η «Ιερά Μονή της Παναγίας
Γουμενίσσης». Από έλλειψη μοναχών, αργότερα, ο τότε μητροπολίτης Πολυανής
και Κιλκισίου Αμβρόσιος μετέτρεψε τη Μονή σε «ιερό προσκύνημα», διατηρώντας
όμως σε ισχύ το μοναστηριακό καθεστώς.
Με την ανάληψη της ποιμαντορίας του ο πρώτος
μητροπολίτης της νεοσύστατης Μητροπόλεως Γουμενίσσης, Αξιουπόλεως και
Πολυκάστρου Δημήτριος εγκατέστησε σ’ αυτήν μια δραστήρια μοναστική
αδελφότητα (1991 μ.Χ. ) και κατάργησε το προσκυνηματικό καθεστώς. Η
Γουμένισσα έκτοτε λειτουργεί ως ανδρικό κοινόβιο.
Η ΕΙΚΟΝΑ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΤΗΣ
ΓΟΥΜΕΝΙΣΣΑΣ
Η θαυματουργός εικόνα της Παναγίας της Γουμένισσας,
έμβλημα, προστάτης και καμάρι της Παιονικής πρωτεύουσας, είναι έργο του 13ου
ή 14ου αιώνα. Η Παναγία Βρεφοκρατούσα εικονίζεται κατά έναν μοναδικό τρόπο
και φυλάσσεται σε ειδική θέση του ναού. Πανηγυρίζει κάθε 15η Αυγούστου για
ένα τετραήμερο, κατά το βυζαντινό τυπικό και με εξαιρετική λαμπρότητα και
μεγαλοπρέπεια. Είναι οι ημέρες που οι Γουμενισσώτες και οι κάτοικοι των γύρω
οικισμών και χωριών τιμούν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο την μητέρα του
σύμπαντος κόσμου, την υπέραγνη Θεοτόκο. Τα θαύματα που τις αποδίδονται είναι
πολλά. Τα πάντα στο ναό της είναι καθαγιασμένα από τις από αιώνων τελούμενες
εκεί Θείες Λειτουργίες, Παρακλήσεις, Δεήσεις, Θείες Ακολουθίες.
Η θαυματουργή Εικόνα της Παναγίας της επονομαζόμενης και
Γουμένισσας τιμάται 4 φορές το χρόνο.
Της Υπαπαντής 2 Φεβρουαρίου (με αγρυπνία).
Την πρώτη Κυριακή του Μαρτίου (με λιτανεία).
Την τρίτη μέρα του Πάσχα (με λιτανεία).
Το τριήμερο 15 (εορτή Κοιμήσεως Θεοτόκου), 16 και 17 Αυγούστου
(εορτή Μεταστάσεως Θεοτόκου).
Ο ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΤΗΣ
ΓΟΥΜΕΝΙΣΣΑΣ
Το σημερινό «καθολικό» δεν είναι ο αρχικός ναός,
αλλά κτίσμα του τέλους του 17ου αιώνα μ.Χ. , στο οποίο –με το πρόσχημα
επισκευών (λόγω απαγορεύσεως των κατακτητών) – το 1802 μ.Χ. προστέθηκαν στη
νότια και δυτική πλευρά αψιδωτό προστώο, με πεσσούς και τόξα, και
δημιουργήθηκε γυναικωνίτης, ανακαινίστηκε η κόγχη του ιερού και τονίστηκαν
τα χρώματα των τοιχογραφιών.
Το 1837 ανακαινίσθηκε το Ιερό, ενώ στα μέσο του
19ου αιώνα επεκτάθηκε προς τα δυτικά. Τότε προστέθηκε και η νότια στοά. Στο
εσωτερικό της εκκλησίας, η οποία ανήκει στον τύπο της τρίκλητης ξυλόστεγης
Βασιλικής, με πολυγωνική αψίδα Ιερού από λαξευτή πέτρα, υπάρχει ένα
εξαιρετικής ποιότητας ξυλόγλυπτο σύνολο (τέμπλο, κιβώτιο Αγίας Τράπεζας,
προσκυνητάρι).
Στο προσκυνητάρι είναι τοποθετημένη η θαυματουργή
εικόνα της Παναγίας που καθιστά το ναό σημαντικό λατρευτικό κέντρο.
Στο καθολικό, που είναι ρυθμού παραδοσιακής
βασιλικής, ο προσκυνητής αντικρίζει τοιχογραφίες όχι καλά διατηρημένες,
εξαιτίας του χρόνου και των καταστροφικών επεμβάσεων και Βουλγάρων
σχισματικών αλλά και το εξαιρετικής τέχνης ξυλόγλυπτο τέμπλο.
Το τέμπλο δεν είναι το μοναδικό στο είδος του, αλλά είναι από εκείνα που
έγιναν με πολλή πίστη, υπομονή και αφοσίωση. Η παράδοση, λέει, πως
χρειάσθηκαν επτά χρόνια για την κατασκευή του από τεχνίτες μοναχούς.
Περίτεχνη δουλειά έδωσε πάνω στο ξύλο πλήθος στοιχείων από το φυτικό και
ζωικό κόσμο ακόμη δε και παραστάσεις από την Αγία Γραφή. Μια παράσταση που
κοσμεί το τέμπλο της Παναγίας της Γουμένισσας, είναι ένα αστέρι ευμέγεθες,
με πολλές ακτίνες, συνήθως δώδεκα τον αριθμό που δίνει μια ξέχωρη έμφαση
στον όλο διάκοσμο. Φιλοτεχνημένο μέσα σε κύκλους και πλαισιωμένο με άνθη,
επιχρυσωμένο, ξεχωρίζει επάνω στο ταμπλό του τέμπλου και είναι μια προαιώνια
μαρτυρία.
Το κτιριακό της συγκρότημα σήμερα, περιλαμβάνει
τον παλιό Ναό της Παναγίας, το νέο παρεκκλήσι της Αγίας Ζώνης, ευρύχωρο και
ανακαινισμένο Αρχονταρίκι και καταλύματα της Αδελφότητας.
