|
ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ
ΤΗΣ ΜΟΝΗΣ
|
 |
|
Παναγία η Αμασγού |
Το Μοναστήρι της Παναγίας της Αμασγούς είναι κτισμένο πάνω σε ένα μικρό
λόφο, κοντά στις όχθες του ποταμού Κούρη, σε απόσταση ενάμιση περίπου
χιλιόμετρα νοτιοδυτικά του χωριού Μονάγρι της επαρχίας Λεμεσού.
Το όνομα της μονής είναι ασυνήθιστο και κάπως παράξενο επώνυμο για την
Παναγία, για το οποίο μέχρι σήμερα δε δόθηκε καμιά τεκμηριωμένη εξήγηση.
Μερικοί συγγραφείς υποθέτουν πως αυτό προέρχεται από την Παναγία της
Δαμασκού (Αμασκού - Αμασγού). Οι υποθέσεις όμως παραμένουν αφού δε
συνδέονται με κάποιο γεγονός ή έστω μια παράδοση, ώστε να δικαιολογείται
αυτή η επωνυμία.
Δεν είναι γνωστό πότε ιδρύθηκε το μοναστήρι ή ποιος είναι ο ιδρυτής του. Στο
ναό όμως, που όπως είναι σήμερα προέρχεται από πολλές μετασκευές, οι
αρχαιότερες τοιχογραφίες που σώζονται χρονολογούνται στις αρχές του 12ου
αιώνα. Τα μοναστηριακά κτίρια είναι μεταγενέστερα του ναού και χρονολογικά
ανήκουν στην τελευταία φάση του ναού, που χρονολογείται στα μέσα του 16ου
αιώνα. Φαίνεται λοιπόν ότι το μοναστήρι της Παναγίας της Αμασγού ιδρύθηκε
στο τέλος του 11ου αιώνα, εποχή κατά την οποία ιδρύθηκαν πολλά μοναστήρια
στην Κύπρο, όπως του Κύκκου, Χρυσοστόμου, Αψινθιώτισσας, Ασίνου κ.α.
Ανεξάρτητα με τα πιο πάνω τεκμηριωμένα στοιχεία του ναού, δεν υπάρχουν ακόμα
ενδείξεις που να οδηγούν στο χρόνο λειτουργίας της μονής.
Το μοναστήρι στην μακραίωνη ζωή του καταστράφηκε επανειλημμένα και
ξανακτίστηκε, όπως και τα άλλα μοναστήρια της Κύπρου.
Η ιστορία του μοναστηριού είναι πολύ σκοτεινή. Το 1630 ο τότε μητροπολίτης
Λεμεσού και Κουρίου Λεόντιος και τρεις Λεμεσιανοί λαϊκοί πρόκριτοι, δώρισαν
το μοναστήρι της Παναγίας Αμασγού στον πατριάρχη Αλεξανδρείας Γεράσιμο. Ο
πατριάρχης έστειλε στο μοναστήρι της Αμασγού του μοναχούς του πατριαρχείου
του Κύριλλο και Ζωσιμά για να αναλάβουν τη διοίκηση και τη διεκπεραίωση των
εργασιών της, τελώντας συνάμα και τις ιερές ακολουθίες. Δύο χρόνια αργότερα,
το επέστρεψε στη μητρόπολη Λεμεσού επειδή οικονομικά ήταν ασύμφορη η
διαχείριση του.
Το 1698 διεκδίκησε την κυριότητα του μοναστηρίου ο πατριάρχης Αλεξανδρείας
Γεράσιμος Β' Παλλάδας, αγνοώντας την παραίτηση του προκατόχου του από την
κυριότητα του μοναστηριού. Ο μητροπολίτης Κιτίου Ιωαννίκιος Α' έστειλε στον
πατριάρχη Αλεξανδρείας αντίγραφο της παραίτησης του προκατόχου του Γερασίμου
από τα δικαιώματα του στο μοναστήρι και ταυτόχρονα ζήτησε από το οικουμενικό
πατριαρχείο να επιβεβαιώσει την κυριότητα της μητρόπολης Κιτίου πάνω στο
μοναστήρι της Αμασγού. Ο οικουμενικός πατριάρχης Καλλίνικος Β' με συνοδική
πράξη επιβεβαίωσε τον Μάη του 1700 την κυριότητα της μητρόπολης Κιτίου πάνω
στο μοναστήρι. Οι επιστολές του πατριαρχικού θρόνου, όπως και όλη η σχετική
αλληλογραφία, διασώζονται σε κώδικα της Μητρόπολης Κιτίου καθώς και της
Ιεράς Αρχιεπισκοπής Κύπρου.
Ο μοναδικός ηγούμενος του μοναστηριού που είναι γνωστός και από ότι φαίνεται
ήταν και ο τελευταίος, είναι ο Γεράσιμος. Το όνομα του αναφέρεται σε
σημείωμα του μητροπολίτη Κιτίου Μελετίου, στον κώδικα Β της μητρόπολης
Κιτίου, στις 16 Μαίου του 1778.
Ο τελευταίος μοναχός της μονής που είναι γνωστός είναι ο πρώην Μητροπολίτης
Κιτίου Μελέτιος ο Μοδίτης, ο οποίος κατασυκοφαντήθηκε άδικα και εγκατέλειψε
την Μητρόπολη του για να ζήσει στο μοναστήρι της Παναγίας της Αμασγού και
στο μοναστήρι του Αρχαγγέλου Μιχαήλ μέχρι το 1870. Στα τέλη του 18ου αιώνα
το μοναστήρι παρέμεινε χωρίς μοναχούς με αποτέλεσμα τα τερματιστεί η
λειτουργία του.
Ο ΝΑΟΣ
ΤΗΣ ΜΟΝΗΣ
Ο ναός του μοναστηριού είναι πετρόκτιστος μέχρι το ύψος των εισόδων και
είναι κτισμένος με ογκώδεις ακανόνιστους ασπρόλιθους , ενώ από το ύψος των
θυρών μέχρι και την οροφή η δόμηση έγινε με πελεκητούς λίθους μικρότερων
διαστάσεων. Είναι ναός μονόκλιτος, καμαροσκέπαστος, με οξυκόρυφη καμάρα που
στηρίζεται, μέσω τόξων, σε ισχυρές εσωτερικές παραστάδες προσαρτημένες ανά
δύο στον βόρειο και νότιο τοίχο του ναού. Την καμάρα καλύπτει δεύτερη ξύλινη
στέγη δίρριχτη με αγκιστρωτά κεραμίδια.
Από τον αρχικό ναό, που ήταν ίσως ξυλόστεγος, σώζεται μεγάλο τμήμα της
αψίδας και του ανατολικού τοίχου, καθώς και τα κατώτερα τμήματα του βόρειου
και του νότιου τοίχου. Ο αρχικός ναός κτίστηκε στα τέλη του 11ου ή τις αρχές
του 12ου αιώνα. Στα τέλη του 12ου αιώνα καταστράφηκε και ξανακτίστηκε με
οξυκόρυφη καμάρα, αφού προστέθηκαν στους μακρούς τοίχους οι ισχυρές
εσωτερικές παραστάδες. Την αναστήλωση του ναού ακολούθησε νέα διακόσμηση του
με τοιχογραφίες, στα τέλη του 12ου αιώνα ή και λίγο αργότερα.
Τον 16ον αιώνα προστέθηκαν εσωτερικά δύο τόξα για υποστήριξη της καμάρας. Τα
τόξα αυτά κάλυψαν τμήματα των τοιχογραφιών που διακοσμούσαν την καμάρα.
Ταυτόχρονα κλείσθηκε το τρίλοβο παράθυρο της αψίδας και ανοίχθηκαν οι
σημερινές θύρες του ναού στον βόρειο και τον δυτικό τοίχο. Τότε κλείσθηκε
και η νότια θύρα. Τα παράθυρα του βόρειου τοίχου ανήκουν στην αναστήλωση του
τέλους του 12ου αιώνα.
Από τις αρχικές τοιχογραφίες του ναού σώζονται ο άγιος Σπυρίδων, στο τύμπανο
του τριλόγου παραθύρου της αψίδας, και οι άγιοι Αθανάσιος ο Πεντασχοινίτης,
Αθανάσιος Αλεξανδρείας και μισοκαταστρεμμένος άγιος στη κόγχη του
διακονικού. Οι τοιχογραφίες αυτές ανήκουν στις αρχές του 12ου αιώνα.
Από τις δέκα σκηνές με τις οποίες διακοσμήθηκε η καμάρα του ναού στα τέλη
του 12ου αιώνα ή τις αρχές του 13ου αιώνα, σώζονται μικρά ή μεγάλα κομμάτια
από τον Ευαγγελισμός της Θεοτόκου, την Γέννηση του Χριστού, τη Βάπτιση, τη
Μεταμόρφωση, την Ανάσταση του Λαζάρου, τη Βαϊοφόρο, τη Σταύρωση, την εις
Άδου Κάθοδο και η Ανάληψη. Σε σχετικά καλή κατάσταση σώθηκα ή Υπαπαντή του
Χριστού και η Πεντηκοστή. Από την ίδια εποχή σώζονται κομμάτια από την
Κοίμηση της Θεοτόκου στο δυτικό τοίχο. Εκτός από τις σκηνές αυτές σώθηκαν
και μεμονωμένοι άγιοι σε αποσπασματική κατάσταση. (Ευαγγελιστές Μάρκος και
Ιωάννης, οι Κύπριοι άγιοι Επαφράς, Φιλάγριος, Ζήνων, Αρίστων κ.α.
αδιάγνωστοι στην αψίδα και τους τοίχους δεξιά και αριστερά της αψίδας, και
οι ποιητές Ιωάννης ο Δαμασκηνός, Κοσμάς και Ιωσήφ).
Τον 14ον αιώνα προστέθηκαν μερικές τοιχογραφίες από τις οποίες σχετικά
καλύτερα σώζεται η Μετάληψη της οσίας Μαρίας της Αιγυπτίας από τον άγιο
Ζωσιμά. Τέλος το 1564, σύμφωνα με χρονολογία στη νοτιοανατολική αχιβάδα,
προστέθηκαν οι τοιχογραφίες της αψίδας (η Παναγία ανάμεσα στους Αρχαγγέλους,
κοινωνία των Αποστόλων, ιεράρχες), τα εισόδια της Θεοτόκου στο ναό, και
όρθιοι οι άγιοι Πρόδρομος, Αρχάγγελος Μιχαήλ, Πέτρος, Νικόλαος, Κοσμάς,
Δαμιανός, Ερμόλαος, Σαμψών, Παντελεήμων, Θεοδόσιος ο κοινοβιάρχης, Σάββας,
Αντώνιος, Γεώργιος, Μάμας και δύο αδιάγνωστοι.
Πρόσφατα πραγματοποιήθηκε ανακαίνιση του μοναστηρίου και εγκαταβίωση εκεί
γυναικείας αδελφότητας. Η μονή της Παναγίας Αμασγού πανηγυρίζει την Τρίτη
της Λαμπρής, στις 21 του Νιόβρη καθώς και στις 26 Δεκεμβρίου.
polignosi.com
|
