ΘΕΟΤΟΚΟΣ ΜΑΡΙΑ - ΠΑΝΑΓΙΑ

ΠΑΝΑΓΙΑ Η ΑΓΚΑΡΑΘΟΥ Ή ΑΓΚΑΡΑΘΙΩΤΙΣΣΑ

ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΤΗΣ ΙΕΡΑΣ ΜΟΝΗΣ ΑΓΚΑΡΑΘΟΥ

Παναγία η Αγκαράθου

Η μονή Αγκαράθου είναι αφιερωμένη στη Κοίμηση της Θεοτόκου και βρίσκεται σ’ ένα πετρώδες ύψωμα ανάμεσα στα χωριά Σγουροκεφάλι και Σαμπάς, σε απόσταση 23 χιλιομέτρων από το Ηράκλειο και σε υψόμετρο 538 μέτρων! Το 2011 απεγράφησαν 28 άτομα.

Το όνομα της το οφείλει στο φυτό αγκαραθιά κάτω από το οποίο λέγεται ότι βρέθηκε η πανάρχαια εικόνα της Παναγίας της Ορφανής και όπου αργότερα χτίστηκε Εκκλησία. Μπροστά στο Ιερό του ναού υπάρχει σήμερα ροδιά κάτω από την οποία οι μοναχοί κρατάνε αναμμένο στον κορμό της ένα καντήλι. Η ροδιά λέγεται ότι είναι η αρχική αγκαραθιά την οποία μπόλιασαν οι μοναχοί της εποχής, με αποτέλεσμα να μετατραπεί με θαυματουργικό τρόπο σε δένδρο! Η λέξη Αγκάραθος είναι προελληνική και δηλώνει ένα θάμνο που ταυτίζεται πιθανό με το φυτό φλομίς η θαμνώδης ή το φυτό θαλλωτή η κρατηφόρος.

Πρόκειται όμως για ένα από τα παλιότερα μοναστήρια της Κρήτης και δεν αποκλείεται να ιδρύθηκε στα χρόνια της Β’ Βυζαντινής περιόδου. Ο χρόνος ίδρυσης της δεν είναι εξακριβωμένος. Αρχικά ήταν ένα μικρό μοναστήρι που ανήκε στην παλιά κρητική οικογένεια των Καλλέργων το οποίο στην συνέχεια αναπτύχθηκε με τη βοήθεια μιας σειράς σημαντικών ηγουμένων. Στα μέσα του 16ου αι. άρχισε να οχυρώνεται και να αποκτά φρουριακή μορφή.Το 1504 ο μοναχός Νικηφόρος Νοταράς παρέλαβε διαλυμένο το μοναστήρι που ανήκε στον Ματθαίο Καλλέργη και το ανέδειξε σε μεγάλη κοινοβιακή μονή, γι' αυτό και θεωρείται ο ιδρυτής του. Κατά την περίοδο της Ενετοκρατίας το μοναστήρι ήταν πολύ ακμαίο και αποτέλεσε φυτώριο παιδείας. Ηγούμενοι στη μονή διετέλεσαν πολλοί, που αργότερα κατέλαβαν πατριαρχικούς θρόνους, όπως ο Μελέτιος Πηγάς, Πατριάρχης Αλεξανδρείας και ο Κύριλλος Λούκαρης, Πατριάρχης Κωνσταντινούπολης. Με τη μονή συνδέεται και ο λόγιος Ιωσήφ Βρυέννιος. Οι περισσότεροι μοναχοί κατάγονταν από τα Κύθηρα. Τα κειμήλια, μεταξύ των οποίων και η αρχαιότατη εικόνα της Παναγίας της Ορφανής, και τα έγγραφα της Μονής μεταφέρθηκαν στα Κύθηρα.

Το μοναστήρι διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο και κατά τον πόλεμο εναντίον των Τούρκων. Το 1646 καταρτίστηκε σώμα Κρητικών από τον τότε ηγούμενο Αθανάσιο Χριστόφορο και συμμετείχε στον αγώνα των Ενετών και των Κρητικών κατά των Τούρκων. Σύμφωνα με μαρτυρίες, έκοψε τα κεφάλια πολλών Τούρκων και σχημάτισε αψίδα για να περάσει ο Ενετός στρατηγός Ντολφίν. Ο πασάς Αχμέτ Κιοπρουλής αποφάσισε να καταστρέψει τη μονή, αλλά ο φίλος του Μητροπολίτης Νεόφυτος Πατελάρος μεσολάβησε, παραχωρώντας μια πτέρυγα ως αναρρωτήριο των Τούρκων, και ο πασάς άλλαξε γνώμη.

Η πνευματική ύφεση ήρθε στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, όταν τίποτα πλέον δε θύμιζε το παλιό κέντρο παιδείας και πολιτισμού. Το 1821 οι μοναχοί της μονής συνεργάστηκαν με τον Επίσκοπο Χερσονήσου για την προετοιμασία της Επανάστασης. Οι Τούρκοι κατέλαβαν το μοναστήρι, έβαλαν φωτιά στα κτίρια και έσφαξαν τους μοναχούς που δεν πρόλαβαν να ξεφύγουν.

Το 1856 με την υπογραφή του Χάτι Χουμαγιούν δόθηκαν ελευθερίες στους Χριστιανούς και το μοναστήρι επισκευάστηκε. Σχολείο ιδρύθηκε ξανά μετά το 1860, όπου φοιτούσαν τα παιδιά της περιοχής. Το Μάρτιο του 1893 γκρεμίστηκε από καταιγίδα το καμπαναριό του ναού και ανοικοδομήθηκε ξανά. Ο Ναός ανεγέρθηκε εκ βάθρων στη θέση παλαιότερου ναού και εγκαινιάστηκε το 1894. Το 1896 ο Αντώνιος Τρυφόπουλος χρησιμοποίησε την Αγκάραθο ως ορμητήριο κατά των Τούρκων. Οι Τούρκοι μανιασμένοι κατέστρεψαν τη μονή, η οποία αργότερα επισκευάστηκε.

Παναγία η Ορφανή

Με το τέλος της Τουρκοκρατίας άρχισε μια νέα περίοδος ακμής. Τα τελευταία χρόνια εγκαταστάθηκαν στο μοναστήρι νέοι, μορφωμένοι μοναχοί, πτυχιούχοι πανεπιστημιακών σχολών και ξαναβρήκε την παλιά του αίγλη! Στη διάρκεια της Γερμανικής κατοχής το μοναστήρι αποτέλεσε καταφύγιο για τους κατοίκους της περιοχής. Το 1970 ο ηγούμενος της Μονής Κύριλλος Χουρδάκης πέτυχε την επιστροφή στην Αγκαράθο της πανάρχαιας εικόνας της Παναγίας της Ορφανής που είχε μεταφερθεί στα Κύθηρα από το 1836.

Επίσης, στο μοναστήρι αυτό έγινε μοναχός ο καταγόμενος από την Κρήτη σημερινός Πατριάρχης Αλεξανδρείας Θεόδωρος ο Β'. Εντός του Ηγουμενείου της Ιεράς Μονής υπάρχει η Αιθούσα «Πατριάρχης Θεόδωρος Β’, ο Κρης και Αγκαραθίτης» Στην Αίθουσα αυτή εκτίθενται αφιερώματα, πατριαρχικά άμφια, τιμητικές διακρίσεις και προσωπικά αντικείμενα του Μακαριωτάτου, τα οποία δώρισε στη Μονή.

Ο ναός της μονής με την εικόνα της Παναγίας της Ορφανής είναι δίκλιτος, με το ένα κλίτος αφιερωμένο στην Κοίμηση της Θεοτόκου (15 Αυγούστου) και το άλλο στον Άγιο Μηνά (11 Νοεμβρίου). Στα αξιοθέατα της μονής συμπεριλαμβάνονται τα σωζόμενα τμήματα του παλιού μοναστηριού, ο ναός με τις σύγχρονες τοιχογραφίες που απεικονίζουν Κρητικούς αγίους και η περίφημη «ρογδιά της Αγκαράθου».

Σύμφωνα με την παράδοση, κάτω από το δέντρο βρέθηκε η εικόνα της Παναγίας εξαιτίας της οποίας χτίστηκε η μονή και γι’ αυτό το λόγο το δέντρο θεωρείται ιερό. Πρόκειται για ένα κατάλοιπο της λατρείας των ιερών δέντρων που υπήρχε στην προχριστιανική Κρήτη, το οποίο συναντάται και σε άλλα μοναστήρια και τόπους λατρείας στο νησί.

Μοναστήρια της Ελλάδας, Έκθεση Προϊόντων Αγίου Όρους

ΣΥΝΔΕΣΜΟΙ