|
ΠΑΛΑΙΑ ΔΙΑΘΗΚΗ |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΩΝ ΨΑΛΜΩΝ
ΟΝΟΜΑΣΙΑ-ΚΑΝΟΝΑΣ
Οι Ψαλμοί είναι
ένα από τα βιβλία του κανόνα της Παλαιάς Διαθήκης.
Στην εβραϊκή
βίβλο
οι Ψαλμοί βρίσκονται επικεφαλής του τρίτου μέρους του
Παλαιστινού (Ιουδαϊκού)
Κανόνα,
δηλαδή
των βιβλίων που
ονομάζονται "Αγιόγραφα", ενώ στον αντίστοιχο
Αλεξανδρινό (Ελληνικό)
Κανόνα εντάσσεται στη συλλογή των
Ποιητικών-Διδακτικών βιβλίων, ως το πρώτο τους βιβλίο. Το βιβλίο των Ψαλμών αποτελεί μια συλλογή 150 θρησκευτικών ποιημάτων και οι ύμνοι του αποτελούν τελειότατα δείγματα λυρικής ποίησης. Ονομάστηκαν έτσι από το «ψαλτήρι», ένα έγχορδο μουσικό όργανο που συνοδεύει την απαγγελία των ποιημάτων αυτών. Στην εβραϊκή βίβλο η συλλογή φέρνει τον τίτλο «Αίνοι» ή πληρέστερα «βιβλίο των αίνων», που σαν τίτλος δεν ανταποκρίνεται τόσο στο περιεχόμενό της, όσο στη χρήση της ως υμνολογίου της Συναγωγής. Παράλληλα όμως η συλλογή ονομάζεται και «προσευχές», χωρίς να είναι όλοι οι ψαλμοί προσευχές, πράγμα που σημαίνει ότι ο όρος «προσευχή» χρησιμοποιείται εδώ με την ευρύτερη σημασία του, περιλαμβάνοντας έτσι όλες τις κατηγορίες των ψαλμών. Στο κείμενο των Εβδομήκοντα (Ο') η συλλογή επιγράφεται «Ψαλμοί» ή «Βίβλος Ψαλμών», «Ψαλτήρ» ή «Ψαλτήριον» ή και «Ψαλμοί Δαυίδ». Διαφορές μεταξύ του πρωτότυπου κειμένου και της Μετάφρασης των Ο', ουσιώδεις και μη, υπάρχουν περισσότερες από χίλιες διακόσιες. Απ' τις διαφορές αυτές άλλες είναι υπέρ του πρωτοτύπου και άλλες υπέρ της Μετάφρασης των Ο'.
Ο ΑΡΙΘΜΟΣ ΚΑΙ Η ΑΡΙΘΜΗΣΗ ΤΩΝ ΨΑΛΜΩΝ
Οι ψαλμοί και στα δυο κείμενα είναι 150. Υπάρχει βέβαια στους Εβδομήκοντα (Ο') και 151ος ψαλμός, που αποδίδεται μάλιστα στο Δαβίδ και αναφέρεται στη νίκη του εναντίον του Γολιάθ. Ο ψαλμός όμως αυτός, όπως σημειώνεται και στην επιγραφή του, υπολογίζεται ως «έξωθεν του αριθμού». Στις ραββινικές πηγές ο αριθμός των ψαλμών είναι μικρότερος (147) ή και μεγαλύτερος των 150 (μέχρι 170). Η διαφορά αυτή οφείλεται στη σύμπτυξη ή τη διχοτόμηση ορισμένων ψαλμών, που εξυπηρετούσε κατά περίπτωση τις λειτουργικές ανάγκες της Συναγωγής. Ενώ το εβραϊκό κείμενο και το κείμενο των Εβδομήκοντα (Ο') συμφωνούν ως προς τον αριθμό των ψαλμών, διαφέρουν εντούτοις ως προς την αρίθμησή τους. Οι Εβδομήκοντα (Ο') συνάπτουν τους ψαλμούς 9 και 10 και τους 114 και 115 του εβραϊκού κειμένου ως 9 και 113 αντίστοιχα, και διαιρούν τον 116 και τον 147 ως 114-115 και 146-147 αντίστοιχα. Το σύνολο όμως των ψαλμών παραμένει ίδιο, 150 και στα δύο κείμενα, εβραϊκό και ελληνικό. Πληρέστερη εικόνα της αρίθμησης των ψαλμών σε κάθε ένα κείμενο έχουμε από τον παρακάτω πίνακα, απ' τον οποίο εξάγεται ότι η αρίθμηση των Εβδομήκοντα (Ο') για το μεγαλύτερο μέρος του βιβλίου (από τον Ψαλμό 9 μέχρι τον 113 και από τον Ψαλμό 117 μέχρι τον 146) υπολείπεται της αρίθμησης του εβραϊκού κειμένου κατά ένα.
ΟΙ ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ ΤΩΝ ΨΑΛΜΩΝ
Το βιβλίο των Ψαλμών αποτελούσε το υμνολόγιο του λαού Ισραήλ. Οι ψαλμοί γράφτηκαν σε μια περίοδο από την εποχή του Μωυσή μέχρι την αιχμαλωσία του λαού από τη Βαβυλώνα. Σύμφωνα με την ιουδαϊκή παράδοση και μερικούς από τους αρχαίους εκκλησιαστικούς συγγραφείς (Θεοδώρητος Κύρου, Θεόδωρος Μοψουεστίας κλπ.) συγγραφέας των Ψαλμών ήταν ο βασιλιάς Δαβίδ, ενώ για άλλους συγγραφείς (Ευσέβιος, Μ. Αθανάσιος κλπ.) ο Δαβίδ δεν είναι δυνατό να υπήρξε ο ποιητής όλων των ψαλμών. Η άποψη αυτή είναι σύμφωνη με τη μαρτυρία των επιγραφών των ψαλμών, που εκτός από το Δαβίδ αποδίδουν τη συγγραφή τους και σε άλλα πρόσωπα, όπως το Μωυσή, το Σολομώντα, τον Ασάφ, τους υιούς Κόρε κλπ. Όλα αυτά τα πρόσωπα μας είναι γνωστά και από άλλα βιβλία της Παλαιάς Διαθήκης, μερικά μάλιστα απ' αυτά ανήκαν σε οικογένειες με πατροπαράδοτη αφοσίωση στην τελετουργική ζωή του αρχαίου Ισραήλ, είχαν άμεση σχέση με τη λατρεία και προσέφεραν τις υπηρεσίες τους ως ψαλμωδοί ή πυλωροί στο ναό των Ιεροσολύμων.
Ο Δαβίδ θέλοντας να δημιουργήσει μια συλλογή από ύμνους και προσευχές λατρείας, δοξολογίας και ευχαριστίας, τους συγκέντρωσε. Οι πρώτοι γράφτηκαν από το Δαβίδ, στη συνέχεια προστέθηκαν ψαλμοί και άλλων δημιουργών. Εκτός του Δαβίδ, στη διάταξη των ψαλμών έχουν συμβάλει και οι Ιωσαφάτ, Ιεζεκίας, Ιωσίας. Τέλος, ο Έσδρας μετά την επιστροφή από την εξορία, πιθανότατα συγκέντρωσε τη συλλογή, δίνοντας της τη σημερινή μορφή. Σε πολλούς ψαλμούς επιγράφεται και τ' όνομα του θεόπνευστου ανδρός, ο οποίος συνδέεται με τον ψαλμό. Έτσι στο Δαβίδ αποδίδονται 87 ψαλμοί, στον Ασάφ 12, στους γιούς Κορέ 10, στον Αγγαίο και Ζαχαρία 4, στους Σολομώντα, Μωυσή, Αιμάν, Αιθάν από 1. Οι υπόλοιποι 34 ψαλμοί επειδή δεν υπάρχει δηλωτική επιγραφή του ποιητή είναι ανώνυμοι και λέγονται "ορφανοί".
Οι ψαλμοί του Δαβίδ: 2-40, 42, 50-71, 85, 90, 92-98, 100, 102-103, 107-109, 136-144, (151, ο οποίος αποτελεί προσθήκη). Οι ψαλμοί του Ασάφ: 49, 72-82. Οι ψαλμοί των γιων του Κορέ: 41, 43-48, 83-84, 86. Οι ψαλμοί του Αγγαίου και του Ζαχαρία: 145-148. Ο ψαλμός του Αιμάν: 87. Ο ψαλμός του Αιθάν: 88. Ο ψαλμός του Μωυσή: 89. Ο ψαλμός του Σολομώντα: 127. Οι ανώνυμοι ψαλμοί: 1, 91, 99, 101, 104-106, 110-126, 128-135, 149-150.
Ο Δαβίδ καθιέρωσε 4000 μουσικούς και τους τοποθέτησε στην υμνωδία του ναού (Α' Παραλειπομένων 16,6. 23,5. κεφ.25). Ο Μωυσής έψαλλε και δίδαξε το λαό του (Δευτερονόμιο κεφ. 32, Έξοδος κεφ. 15). Η πατρότητα όμως των Ψαλμών και κατά συνέπεια η χρονολόγηση τους δεν εξετάζονται σήμερα με κριτήρια τις ενδείξεις των μεταγενέστερων επιγραφών και τη (μη σύμφωνη) γνώμη της αρχαίας παράδοσης, αλλά σε συνάρτηση με το όλο πρόβλημα της προέλευσης και της τελικής σύνθεσης του βιβλίου των Ψαλμών.
ΣΥΝΘΕΣΗ ΚΑΙ ΔΙΑΙΡΕΣΗ ΤΩΝ ΨΑΛΜΩΝ
Η σημερινή μορφή των Ψαλμών διαιρείται σε πέντε μέρη, που χωρίζονται μεταξύ τους με δοξολογίες λειτουργικού χαρακτήρα, και είναι το αποτέλεσμα της συνένωσης μικρότερων συλλογών που διαμορφώθηκαν σε διάφορες εποχές. Τα πέντε αυτά μέρη περιλαμβάνουν, κατά την αρίθμηση των Ο', τους Ψαλμούς 1-40. 41-71. 72-88. 89-105. 106-150 και οι δοξολογίες, όπως λ.χ. «ευλογητός Κύριος ο Θεός Ισραήλ από του αιώνος και εις τον αιώνα. Γένοιτο. Γένοιτο» (Ψαλμός 40,14), σημειώνουν το τέλος των τεσσάρων πρώτων βιβλίων (Ψαλμοί 40,14. 71,18-19. 88,53 και 105,48). Η πενταμερής αυτή διαίρεση των Ψαλμών είναι πιο παλαιά και απ' αυτήν ακόμα τη Μετάφραση των Ο', που περιέχει τις δοξολογίες. Μνημονεύεται από Ιουδαίους και χριστιανούς λογίους και παραλληλίζεται με τη διάκριση των πέντε βιβλίων της Πεντατεύχου (Επιφάνιος). Μερικοί Πατέρες (λ.χ. Γρηγόριος Νύσσης) βρίσκουν στην πενταμερή διάκριση των Ψαλμών τις πέντε εκείνες διαδοχικές βαθμίδες, που πρέπει να περάσει η ψυχή για να φτάσει από τη χαμηλότερη στην ψηλότερη κλίμακα της ηθικής τελείωσης. Η άποψη όμως αυτή δεν φαίνεται να δικαιώνεται απ' τα πράγματα και η εξήγηση του φαινομένου της ύπαρξης πέντε συλλογών στους Ψαλμούς βρίσκεται στην επικρατούσα σήμερα άποψη για τη σύνθεση του βιβλίου των Ψαλμών. Η πορεία της σύνθεσης των Ψαλμών υπήρξε μακρά και ακολούθησε κατά πάσα πιθανότητα την εξής πορεία. Αρχικά στιχουργήθηκαν για ατομική ή συλλογική λειτουργική χρήση ανεξάρτητοι ψαλμοί, που με την πάροδο του χρόνου συνενώθηκαν σε μικρές ανεξάρτητες ποιητικές συλλογές με κοινό πολλές φορές θέμα. Ακολούθησε ο σχηματισμός μεγαλύτερων ποιητικών συλλογών με κοινή προέλευση, όπως λ.χ. οι συλλογές του Δαβίδ, των υιών Κόρε κλπ., για να απαρτιστεί τελικά με τη συνένωσή τους το βιβλίο των Ψαλμών. Ένδειξη μιας τέτοιας διαμόρφωσης των ψαλμικών συλλογών αποτελούν μεταξύ άλλων και οι επιγραφές των ψαλμών, που μαρτυρούν τη μη κοινή καταγωγή τους. Έτσι το πρώτο βιβλίο (Ψαλμοί 1-40), με εξαίρεση δύο ή τρεις, περιέχει ψαλμούς του Δαβίδ, το δεύτερο (Ψαλμοί 41-71) μια συλλογή των υιών Κορέ και μια του Δαβίδ, το τρίτο (Ψαλμοί 72-88) δύο επίσης ομάδες ψαλμών, μία του Ασάφ και μία των υιών Κορέ, το τέταρτο (Ψαλμοί 89-105) ψαλμούς του Δαβίδ και μερικούς ανώνυμους (ορφανούς) και το πέμπτο βιβλίο (Ψαλμοί 106-150), εκτός από τους ψαλμούς του Δαβίδ, περιέχει τη συλλογή των «ωδών των αναβαθμών» (Ψαλμοί 119-133) και τους επιγραφόμενους ψαλμούς «αλληλούια» (Ψαλμοί 134. 135. 145-150). Παρά την ποικιλία όμως της προέλευσης των ψαλμών και των εκτενέστερων συλλογών τους το βιβλίο των Ψαλμών θεωρείτο πάντοτε ως ενιαίο έργο (βλ. Πρξ. 1,20) που είχε βέβαια και την ιστορία του. Απόδειξη αυτού είναι ο Κανόνας, η χειρόγραφη παράδοση και οι αρχαίοι κατάλογοι των βιβλίων της Παλαιάς Διαθήκης. Η συνοδεία των ψαλμών με κάποιο μουσικό όργανο ήταν σχεδόν απαραίτητη, για το λόγο αυτό στα εισαγωγικά σχόλια αναφέρονται οδηγίες για τον τόνο, το ρυθμό και το ύφος της εκτέλεσης από τους μουσικούς. Οι "Ωδές των αναβαθμών" (119-133) ονομάστηκαν έτσι, επειδή τους τραγουδούσαν αναβαίνοντας τα σκαλιά του ναού ή το δρόμο για το όρος Σιών.
ΟΙ ΕΠΙΓΡΑΦΕΣ ΤΩΝ ΨΑΛΜΩΝ
Στενή σχέση με το θέμα της σύνθεσης έχουν και οι επιγραφές (οι τίτλοι) των Ψαλμών. Επιγραφές έχουν σχεδόν όλοι οι ψαλμοί των τριών πρώτων βιβλίων (Ψαλμοί 1-88) και ορισμένος αριθμός από τα δύο άλλα (Ψαλμοί 89-150). Συνολικά 116 ψαλμοί έχουν επιγραφή (τίτλο), ενώ οι ανώνυμοι «ορφανοί» ψαλμοί είναι συνολικά 34.Οι επιγραφές, αν και τέθηκαν μεταγενέστερα και σε πολλές περιπτώσεις δεν ανταποκρίνονται στο περιεχόμενο του ψαλμού επικεφαλής του οποίου βρίσκονται, είναι εντούτοις πολύτιμες για τις πληροφορίες που παρέχουν. Από τις επιγραφές αυτές πληροφορούμαστε για τα εξής. 1. Το χαρακτήρα του ποιήματος («Ψαλμός», «Ωδή» κλπ.). 2. Τον τρόπο της μουσικής εκτέλεσης του («εις τον αρχιμουσικόν» κλπ.). 3. Τη λειτουργική χρήση του ποιήματος («εις ανάμνησιν» κλπ.). 4. Το συγγραφέα ή ακριβέστερα τη συλλογή στην οποία ανήκει το κάθε ποίημα («τω Δαυΐδ»). 5. Τις περιστάσεις κάτω απ' τις οποίες γράφτηκε ο ψαλμός («εν τω είναι αυτόν εν τη ερήμω της Ιουδαίας»). Στην Εκκλησία κατά την ανάγνωση των Ψαλμών οι επιγραφές δεν διαβάζονται σήμερα.
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΚΑΙ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΤΩΝ ΨΑΛΜΩΝ
Το βιβλίο των Ψαλμών διαιρέθηκε σε πέντε ενότητες: α) ψαλμοί 1-42, β) ψαλμοί
43-72, γ) ψαλμοί 73-84, δ) ψαλμοί 90-106 και ε) ψαλμοί 107-150. Καθεμιά
ενότητα τελειώνει με μια δοξολογία.
α) Ύμνους που
εκφράζουν τα συναισθήματα του ποιητή, που δημιουργούνται από την διαπίστωση
της παντοδυναμίας, πανσοφίας και αγαθότητας του Θεού όπως παρουσιάζεται στη
φύση και στην ιστορία.
β) Ευχαριστήριους
που εκφράζουν ευχαριστία και ευγνωμοσύνη προς το Θεό για τη βοήθειά του σε
δύσκολες καταστάσεις (ασθένεια, αιχμαλωσία, πολιορκία κ.λπ.).
γ) Θρήνους που
εκφράζουν ατομικό ή ομαδικό θρήνο για συντελεσθείσα ή επικειμένη καταστροφή
και την παράκληση προς βοήθεια και σωτηρία.
δ) Εξομολογήσεως
ή μετανοίας που εκφράζουν την συναίσθηση της αμαρτίας και την ανάγκη
συμφιλίωσης του ανθρώπου με το Θεό.
ε)
Ιεραποδημητικούς που ψάλλονται από προσκυνητές εκφράζοντας τον πόθο τους να
προσκυνήσουν στον Ναό της Ιερουσαλήμ.
στ) Διδακτικούς
που περιέχουν θρησκευτικές και ηθικές συμβουλές.
ζ) Ιστορικούς που
αναφέρονται σε διάφορα ιστορικά γεγονότα της ζωής των Ισραηλιτών.
η) Βασιλικούς που
αναφέρονται σε διάφορα περιστατικά της ζωής των βασιλέων (γέννηση, γάμο,
ενθρόνιση κ.λπ.).
θ) Μεσσιανικούς ή
Χριστολογικούς που αναφέρονται σε διάφορα περιστατικά της ζωής του Μεσσία.
ι) Εσχατολογικούς
που εξυμνούν τη δύναμη του Θεού κατά την έσχατη ημέρα και εκφράζουν την
ακλόνητη πεποίθηση σ' Αυτόν.
ια) Εκδικητικούς.
ιβ) Προφητικούς. ιγ) Προσευχές κ.ά.
Τρεις σημαντικές κατηγορίες που θα μπορούσαν να ταξινομηθούν οι ψαλμοί,
σύμφωνα με τον πνευματικό ρόλο που επιτελούσαν είναι:
ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΩΝ ΨΑΛΜΩΝ
Η ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΨΑΛΜΩΝ ΑΠΟ ΤΟΝ ΙΗΣΟΥ
Η ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΨΑΛΜΩΝ ΣΤΗΝ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΖΩΗ
ΤΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΚΑΙ Η ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΩΝ ΨΑΛΜΩΝ
Οι Ψαλμοί, ως ποιητική ανθολογία θρησκευτικών λυρικών ασμάτων, εκφράζουν σε ποικίλους τόνους τους παλμούς της ισραηλιτικής ψυχής και αποπνέουν το άρωμα της ευσέβειας. Σ' αυτούς υμνείται το μεγαλείο και η αγάπη του Θεού, εκδηλώνεται η χαρά της κοινωνίας με την πηγή της ζωής και εκφράζονται τα συναισθήματα, οι επιθυμίες, οι ελπίδες και οι φόβοι των πιστών ανθρώπων του Θεού. Η ποικιλία των θεμάτων στα οποία αναφέρονται και η δύναμη του ποιητικού τους λόγου κατέστησαν τους Ψαλμούς το υμνολόγιο όχι μόνο του δεύτερου Ναού και έπειτα της Συναγωγής, αλλά και της Εκκλησίας. Στους Ψαλμούς ο ποιητής υμνεί τη δόξα, την παντοδυναμία και τη δικαιοσύνη του Θεού. Μελετά το πολύπλευρο έλεός του προς τον άνθρωπο και θαυμάζει την ηθική διακυβέρνηση του κόσμου. Εγκωμιάζει το Νόμο και καλεί σε πρόθυμη υποταγή το λαό και τους ηγέτες του. Μετανοεί για τις ανομίες του, εξομολογείται τις αμαρτίες του, ικετεύει για βοήθεια και ευχαριστεί για την απαλλαγή απ' τις δοκιμασίες, τις ατομικές ή τις εθνικές. Αλλαλάζει από χαρά για τη συμπαράστασή του και ευγνωμονεί τον πλάστη για τις ευεργεσίες του. Μελετώντας τους Ψαλμούς διαπιστώνει κανείς ότι μερικοί ψαλμοί είναι γραμμένοι σε α' πρόσωπο ενικού (ατομικοί), άλλοι σε α' πρόσωπο πληθυντικού (συλλογικοί), ενώ σε μεγάλο αριθμό ψαλμών, ενικός και πληθυντικός εναλλάσσονται. Σε πολλές περιπτώσεις μάλιστα δεν διακρίνεται εύκολα αν σ' ένα ψαλμό μιλά το άτομο για τον εαυτό του ή για το έθνος του. Οπωσδήποτε όμως σε πολλούς ψαλμούς φαίνεται καθαρά ότι ο ποιητής προσεύχεται όχι ως άτομο, αλλά ως μέλος του έθνους ή ίσως εξ ονόματος της μικρής εκείνης αλλά εκλεκτής μερίδας του έθνους, των φτωχών, των ευσεβών και καταπιεζομένων, των οποίων εκφράζει τις σκέψεις, τις επιθυμίες και τις ελπίδες. Στους Ψαλμούς διατυπώνονται υψηλές διδασκαλίες για τη ζωή και το θάνατο, την αγιότητα και την αμαρτία, την κρίση και τη δικαιοσύνη, την ηθική και τη θρησκεία, την αγάπη του Θεού και την παρουσία του στην ιερή ιστορία, τη σχέση μεταξύ λατρείας και ηθικής, το μεγαλείο του Γιαχβέ και τη μηδαμινότητα του ανθρώπου. Ο ψαλμωδός κινείται μέσα σ' ένα ευρύ πεδίο πνευματικών ενδιαφερόντων και κάτω από την πίεση ευχάριστων ή δυσάρεστων καταστάσεων, που χρωματίζουν ανάλογα το περιεχόμενο των ποιητικών δημιουργημάτων του, των Ψαλμών, και τους κάνουν να ξεχωρίζουν σε ύμνους, προσευχές, θρήνους, ψαλμούς ιεραποδημητικούς, μετανοίας, εσχατολογικούς, διδακτικούς, μεσσιανικούς, βασιλικούς κλπ. Πολλοί ψαλμοί δεν είναι δυνατό να καταταγούν σε μία απ' τις παραπάνω κατηγορίες, γιατί περιέχουν στοιχεία που ανήκουν σε περισσότερες από μία· αρχίζουν λ.χ. με εξομολόγηση και καταλήγουν σε ικεσία ή ακόμα σε δυνατή έκρηξη λυτρωτικής χαράς. Στην εβραϊκή βίβλο μερικοί ψαλμοί ονομάζονται «αλφαβητικοί», δηλαδή έχουν ακροστιχίδα. Αυτό σημαίνει ότι κάθε στίχος ή ημιστίχιο αρχίζει διαδοχικά με ένα γράμμα του εβραϊκού αλφαβήτου. Η περί Θεού αντίληψη του ψαλμωδού βαίνει παράλληλα με τη γενικότερη βιβλική θεολογία. Είναι παντοκράτορας, παντοδύναμος, δίκαιος και πολυεύσπλαχνος. Κατοικεί στους ουρανούς μεταξύ των αγγέλων, αλλά είναι και παρών στον άγιο ναό της Σιών. Κρίνει τους δικαίους και τιμωρεί τους παραβάτες του νόμου του. Αγαπά τους πιστούς, προστατεύει τους ευσεβείς και ανταμείβει τους δούλους του. Όταν ο Ισραήλ ζει κάτω από το πέλμα ξένων λαών ή ο φτωχός και ευσεβής Ιουδαίος καταδυναστεύεται από τον πλούσιο και ασεβή, ας μη λησμονεί, διδάσκουν οι Ψαλμοί, ότι η ανταπόδοση στην παρούσα ζωή θα επιβεβαιώσει τη δικαιοσύνη του Θεού. Ως προς την εκτίμηση των συνεπειών της αμαρτίας οι Ψαλμοί ακολουθούν την παραδοσιακή άποψη, σύμφωνα με την οποία η δοκιμασία αποτελεί τιμωρία για μια γνωστή ή άγνωστη αμαρτία. Επειδή η αμαρτία οφείλεται στην παράβαση του Νόμου και μαρτυρεί την απομάκρυνση του Ισραηλίτη απ' το Θεό, ο ποιητής κατ' επανάληψη απευθύνεται στους ευσεβείς, για να τους προτρέψει να επιδείξουν υπακοή στο θέλημά του και να τηρούν όλες τις εντολές του, ιδιαίτερα μάλιστα όσες έχουν κοινωνικό χαρακτήρα. Η λειτουργική χρήση των Ψαλμών μαρτυρεί αναμφισβήτητα και για τη θέση των ποιητών όχι μόνο απέναντι στη λατρεία γενικότερα, στην οποία πολύ συχνά αναφέρονται, αλλά και στις θυσίες ειδικότερα, που ορισμένα είδη τους συνοδεύουν. Σχετικά με το δεύτερο αυτό σημείο οι Ψαλμοί στο σύνολό τους δεν υιοθετούν την προφητική θέση, η οποία αμφισβητεί την αξία της τυπικής τέλεσης των θυσιών χωρίς την παράλληλη άσκηση της αρετής, αλλά γενικά δέχονται την ιερατική άποψη για το θεσμό της θυσίας ως μέσου κοινωνίας με το Θεό, χωρίς εντούτοις να λείπουν και φωνές διαμαρτυρίας κατά της αξίας της τυπικής λατρείας. Η θέση των Ψαλμών για το ρόλο των εθνών στο σχέδιο της θείας οικονομίας ακολουθεί κατά βάση το προφητικό κήρυγμα. Τα έθνη, αν και εχθροί του περιούσιου λαού, καλούνται να αναγνωρίσουν το Θεό του Ισραήλ ως Κύριο, να τον προσκυνήσουν ως Θεό τους, να δοξολογήσουν το άγιο όνομά του και να τηρήσουν το νόμο του. Οραματίζονται τη μετοχή όλων των εθνών στην επίγεια βασιλεία του και ατενίζουν στο μέλλον, για να δουν στον ορίζοντα των καιρών τους εχθρούς να τιμωρούνται, αλλά και να επιστρέφουν, το άτομο να δίνει τη θέση του στο σύνολο, τη μητέρα Σιών να γίνεται το πνευματικό κέντρο του κόσμου και την αιώνια βασιλεία του Θεού σ' όλη τη δόξα της. Ο Δαβίδ, η δυναστεία του και οι απόγονοί του θα είναι η χρυσή διαδοχή της ευλογίας, που θα μεσουρανήσει στο πρόσωπο και στην αποστολή του Μεσσία. Η απογοήτευση για τη μη πραγματοποίηση του σωτήριου έργου του Θεού, που σε μερικές εποχές, όπως λ.χ. της βαβυλώνιας αιχμαλωσίας, ήταν ιδιαίτερα βαθιά, χάνεται στη θαυμάσια εικόνα για το ευτυχές μέλλον που διατηρήθηκε σε όλη την ωραιότητά της στην ψαλμική σκέψη. Ο ιδεώδης βασιλιάς θα εγκατασταθεί στη Σιών και θα αναγνωριστεί ως «υιός Θεού», η βασιλεία του θα είναι αιώνια και η κυριαρχία του σ' όλο τον κόσμο ατελεύτητη. Το όραμα όμως αυτό του ψαλμωδού ποτέ στους χρόνους της Παλαιάς Διαθήκης δεν έγινε πραγματικότητα. Ήταν και παρέμεινε ελπίδα μόνο. Ούτε επίγειος βασιλιάς ούτε βασιλική δυναστεία με παγκόσμια εξουσία κυβέρνησε ποτέ τον Ισραήλ με έδρα τη Σιών. Μόνο αργότερα θα μάθουμε απ' την αποκαλυπτική φιλολογία, ότι ο αναμενόμενος Μεσσίας μέλλει να έρθει απ' τον ουρανό. Όλα αυτά όμως δεν είναι παρά ψηλαφήσεις στο σκοτάδι, οράματα και προσδοκίες, που θα γίνουν πραγματικότητα στο πρόσωπο του Χριστού.
ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΩΝ ΨΑΛΜΩΝ ΣΤΗΝ ΚΑΙΝΗ ΔΙΑΘΗΚΗ, ΣΤΟΥΣ ΠΑΤΕΡΕΣ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑ
1. Κρίνοντας από τις παραθέσεις πολλών ψαλμικών χωρίων στην Καινή Διαθήκη και τα κείμενα εκείνα που το λεκτικό τους έχει ψαλμικό ύφος, μπορούμε να συμπεράνουμε ότι οι Ψαλμοί, σε σύγκριση με τα άλλα βιβλία της Παλαιάς Διαθήκης, άσκησαν τη μεγαλύτερη επίδραση στους συγγραφείς του Ευαγγελίου. Με ψαλμικά χωρία οι συγγραφείς της Καινής Διαθήκης περιγράφουν τη ζωή, το χαρακτήρα και το έργο του Μεσσία και με ψαλμικά κείμενα εκφράζουν την προσδοκία της πλήρωσης της επαγγελίας, σε χρόνους πέρα από τον ιστορικό ορίζοντα των ποιητών. Χωρία, όπως «υιός μου εί συ, εγώ σήμερον γεγένηκά σε», «Θεέ μου Θεέ μου, ίνα τί με εγκατέλιπες», «κάθου εκ δεξιών μου έως αν θώ τους εχθρούς σου υποπόδιον των ποδών σου», εφαρμόζονται μεταξύ άλλων στο Χριστό, για να δείξουν το μεσσιανικό χαρακτήρα του. 2. Από τους αρχαίους εκκλησιαστικούς συγγραφείς και Πατέρες ερμηνευτικά έργα στους Ψαλμούς έγραψαν οι: α) Ιππόλυτος Ρώμης, Υπόθεσις διηγήσεως εις τους Ψαλμούς καί ερμηνεία. β) Ωριγένης, Εξηγητικά εις τους Ψαλμούς. Εκλογαί εις τους Ψαλμούς. γ) Ευσέβιος ο Παμφίλου, Υπομνήματα εις τους Ψαλμούς. δ) Μ. Αθανάσιος, Επιστολή προς Μαρκελλίνον εις την ερμηνείαν των Ψαλών. Υπομνήματα εις τους Ψαλμούς. Ερωτήσεις εις τους Ψαλμούς. ε) Μ. Βασίλειος, Ομιλίαι εις τους Ψαλμούς. στ) Γρηγόριος Νύσσης, Είς την επιγραφήν των Ψαλμών. ζ) Ιωάννης Χρυσόστομος, Εξήγησις εις τους Ψαλμούς. η) Κύριλλος Αλεξανδρείας, Εξήγησις εις τους Ψαλμούς. θ) Θεοδώρητος Κύρου, Ερμηνεία εις τους ΡΝ' Ψαλμούς. ι) Ευθύμιος Ζυγαβηνός, Εξήγησις εις το Ψαλτήριον. 3. Με την ίδρυση της Εκκλησίας το Ψαλτήρι έγινε το «υμνολόγιον» κατά τη δημόσια λατρεία και το «προσευχητάρι» των χριστιανών στην κατ' ιδίαν κοινωνία τους με το Θεό. Σήμερα στη λειτουργική ζωή της Εκκλησίας οι Ψαλμοί κατέχουν περίοπτη θέση. Στις ιεροτελεστίες διαβάζονται στίχοι, μικρά ή μεγάλα αποσπάσματα και ολόκληρος το Ψαλτήρι χωρισμένο σε είκοσι καθίσματα με τρεις στάσεις το καθένα πρέπει να διαβάζεται κάθε βδομάδα, εκτός από την περίοδο της Μ. Τεσσαρακοστής που διαβάζεται δύο φορές κάθε βδομάδα.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
