|
ΠΑΛΑΙΑ ΔΙΑΘΗΚΗ |
||||||||||||||
|
|
||||||||||||||
|
ΠΑΡΑΛΕΙΠΟΜΕΝΩΝ Α' (ΧΡΟΝΙΚΩΝ Α'): ΟΝΟΜΑΣΙΑ - ΚΑΝΟΝΑΣ
Το βιβλίο «Α' Παραλειπομένων»
ή
«Α'
Χρονικών»
όπως λέγεται,
είναι το δεκατοτρίτο βιβλίο της Παλαιάς
Διαθήκης. Στον
Αλεξανδρινό (Ελληνικό)
Κανόνα το βιβλίο κατατάσσεται
στα λεγόμενα «Ιστορικά Βιβλία» της Παλαιάς Διαθήκης, ενώ
στον
Παλαιστινό (Ιουδαϊκό)
Κανόνα
κατατάσσεται με τον τίτλο Χρονικά Α' (ή
Α' Χρονικών) στην ομάδα «Αγιόγραφα»
κατέχοντας την τελευταία θέση. Το όνομα δόθηκε από τους Εβδομήκοντα (Ο') διότι, συμπληρώνουν κατά κάποιο τρόπο τ' άλλα ιστορικά βιβλία και κυρίως τα βιβλία των Βασιλειών με νέο ιστορικό υλικό, που παρέλειψαν οι ιστορικοί κατά την εξιστόρηση των γεγονότων. γίνεται μια ανασκόπηση όλης της ιερής ιστορίας από τη δημιουργία μέχρι τη Βαβυλώνια αιχμαλωσία. Τα βιβλία περιέχουν όσα γεγονότα παραλείφθηκαν από τα προηγούμενα ιστορικά βιβλία της Παλαιάς Διαθήκης. Στον Παλαιστινό Κανόνα τα δύο βιβλία αποτελούσαν ένα, το οποίο όμως οι Εβδομήκοντα (Ο') διαίρεσαν σε δύο, όπως έκαναν και στην περίπτωση των βιβλίων Σαμουήλ και Βασιλείς. Το παράδειγμα των Εβδομήκοντα (Ο') ακολούθησε αργότερα και η Βουλγάτα, καθώς και το 16ο αιώνα ο D. Bomberg στις εκδόσεις του εβραϊκού κειμένου, που μέχρι σήμερα εκδίδεται σε δύο αυτοτελή βιβλία. Το κείμενο δεν διατηρήθηκε σε καλή κατάσταση. Αιτία είναι τα πολλά αντιγραφικά σφάλματα, των οποίων ο μεγάλος αριθμός δικαιολογείται, εφόσον οι αντιγραφείς εργάζονται σε κείμενο με κύρια ονόματα και αριθμούς. Ο τίτλος του βιβλίου στο εβραϊκό κείμενο είναι «λόγοι των ημερών» ή «Χρονικά» των συμβάντων κατά την περίοδο της βασιλείας, όπως εύστοχα τιτλοφόρησε το έργο ο Ιερώνυμος. Από μερικούς ερευνητές υποστηρίζεται, ότι τα βιβλία Α' και Β' Παραλειπομένων αποτελούσαν μαζί με τα βιβλία Β' Έσδρα και Νεεμία ενιαίο έργο που περιλάμβανε την ιστορία από τη δημιουργία μέχρι την εποχή του Νεεμία.
ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ ΚΑΙ ΧΡΟΝΟΛΟΓΗΣΗ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ
Αν κρίνουμε από το περιεχόμενο του βιβλίου, που αφηγείται την ιστορία μέχρι το τέλος της βαβυλωνιακής αιχμαλωσίας, και την έκδοση του διατάγματος του Κύρου (538 π.Χ.), με το οποίο ενθαρρύνονται οι Ιουδαίοι να επιστρέψουν και να οικοδομήσουν το Ναό του Σολομώντος, καθώς και από το χαρακτήρα, τη γλώσσα κλπ., καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι το Α'-Β' Παραλειπομένων είναι έργο μεταιχμαλωσιακό και πιθανώς του 5ου και 4ου π.Χ. αιώνα. Ότι το έργο στο σύνολο του ή στο μεγαλύτερο μέρος του γράφτηκε, όπως δέχεται η ιουδαϊκή παράδοση, από το γραμματέα και ιερέα Έσδρα, είναι πιθανό, όχι όμως και βέβαιο. Βέβαιο είναι ότι ο συντάκτης του θα πρέπει να είχε κάποια σχέση με το Ναό και ιδιότητα επίσημη, γιατί μόνο έτσι θα μπορούσε να έχει στη διάθεσή του επίσημους καταλόγους και στοιχεία για τους Λευίτες. Η διαπίστωση αυτή μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι συντάκτης του Α'-Β' Παραλειπομένων ήταν ιεροσολυμίτης Λευίτης, ο οποίος πρόσφερε υπηρεσία στο Ναό του Σολομώντος.
ΣΚΟΠΟΣ ΚΑΙ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ
Η επισκόπηση του έργου έδειξε ότι τα βιβλία Α' και Β' Παραλειπομένων είναι κατά βάση ιστορικά έργα μ' ένα όμως εντελώς ιδιότυπο χαρακτήρα, που οφείλεται στα ενδιαφέροντα και τους ειδικούς στόχους του συντάκτη του. Γραμμένα σε μια εποχή, που η παραδοσιακή λατρεία του Ναού αποκαταστάθηκε και ο λαός άρχισε νέα ζωή, συσχετίζει την αληθινή λατρεία με την εθνική ευδαιμονία και τονίζει τα στοιχεία εκείνα που θυμίζουν παλιές δόξες, το Ναό, τη λατρεία, τον Ιούδα, το Δαβίδ και το λευιτικό ιερατείο. Ο συντάκτης αναφέρεται με πολλές λεπτομέρειες στους βασιλείς εκείνους οι οποίοι έδειξαν ιδιαίτερη δραστηριότητα για το Ναό και τη λατρεία του, όπως οι Δαβίδ, Σολομών, Ασά, Ιωσαφάτ, Ιωάς, Εζεκίας και Ιωσίας, καθώς και στη λευιτική τάξη. Το βιβλίο υπενθυμίζει στο λαό ότι η εθνική του επιβίωση εξαρτάται από την πίστη του στο Θεό, η οποία εκφράζεται με την υπακοή στο νόμο και την ακριβή τέλεση της λατρείας. Η αναφορά σε γεγονότα του παρελθόντος γίνεται με την προοπτική του μέλλοντος. Γι’ αυτόν το λόγο αναφέρεται αναλυτικά στο πρόσωπο του Δαβίδ, ο οποίος οργάνωσε τη θεία λατρεία και στον οποίο ο Θεός υποσχέθηκε ακλόνητη βασιλεία γι’ αυτόν και τους απογόνους του. Ο λαός του Ιούδα που επέστρεψε από τη Βαβυλώνια αιχμαλωσία αποτελεί πλέον το νέο Ισραήλ, ο οποίος κληρονομεί τις υποσχέσεις που δόθηκαν στο Δαβίδ και συγκροτείται σε μια θρησκευτική κοινότητα με κέντρο το ναό της Ιερουσαλήμ και τη λατρεία του, όπως ο ίδιος ο Δαβίδ είχε προκαθορίσει. Ότι το βιβλίο έχει μια έντονη λευιτική επίδραση φαίνεται καθαρά και από την πρόθεση του συντάκτη του να δώσει λεπτομερή στοιχεία για τη φυλή του Λευί, τις τάξεις, τα αξιώματα και τα καθήκοντά τους. Και στα γενεαλογικά μέρη ακόμα, όπου γίνεται λόγος για τον Ιούδα, επειδή ο Δαβίδ ανήκει σ' αυτόν, δίνονται περισσότερες πληροφορίες για τη φυλή του Λευί, αφού η λευιτική λατρεία αποτελεί ουσιώδες στοιχείο της θρησκείας και της ιστορίας του Ιούδα.
ΠΗΓΕΣ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ
Προκειμένου ο συντάκτης του έργου να εκθέσει την προϊστορία και να περιγράψει την ιστορία μιας πολύ μεγάλης περιόδου, δεν στηρίχτηκε στην προφορική παράδοση, αλλά εργάστηκε με βάση πλούσιο και παλαιό ιστορικό υλικό, που διασώθηκε σε γραπτές πηγές. Γνώριζε τα βιβλία της Παλαιάς Διαθήκης από τη Γένεση μέχρι το Δ' Βασιλειών, καθώς και άλλα έργα, στα οποία συχνά παραπέμπει τον αναγνώστη για περισσότερες λεπτομέρειες. Τα έργα αυτά, όπως ο ίδιος ο συντάκτης σημειώνει, είναι: 1. Το «βιβλίον βασιλέων Ισραήλ» (Β' Παρ. 20,34). 2. Η «γραφή βασιλέων» (Β' Παρ. 24,27). 3. Το «βιβλίον βασιλέων Ιούδα και Ισραήλ» (Β' Παρ. 16,11). 4. Το «βιβλίον των βασιλέων Ισραήλ και Ιούδα» (Α' Παρ. 9,1).
Οι σχεδόν πανομοιότυποι τίτλοι των παραπάνω ιστορικών πηγών δημιουργούν στην έρευνα ερωτηματικά ως προς το αν οι πηγές, που είχε στη διάθεση του ο συντάκτης των Α' και Β' Παραλειπομένων ήταν πραγματικά πολλές ή πρόκειται για ένα και μόνο έργο, που παρατίθεται με παραλλαγμένους τίτλους. Η απάντηση στο ερώτημα αυτό δεν μπορεί να δοθεί με βεβαιότητα, αν και πιστεύεται ότι πρόκειται για ένα εκτενές ιστορικό έργο με δύο μέρη, που το ένα περιείχε την ιστορία των βασιλέων του Ιούδα και το άλλο την ιστορία των βασιλέων του Ισραήλ. Στα βιβλία Γ' και Δ' Βασιλειών μνημονεύονται χωριστά ως «βιβλίον των βασιλέων Ιούδα» ή «βιβλίον των βασιλέων Ισραήλ», ενώ στα Παραλειπόμενα αναφέρεται συνήθως ως ενιαίο έργο, είτε ως «βιβλίον βασιλέων Ιούδα και Ισραήλ» είτε ως «βιβλίον των βασιλέων Ισραήλ και Ιούδα».
Εκτός από ιστορικό υλικό ο συντάκτης του έργου, όπως ο ίδιος μας πληροφορεί, χρησιμοποίησε και προφητικά κείμενα, τα οποία είναι: 1. Οι «λόγοι Σαμουήλ του βλέποντος», «λόγοι Νάθαν του προφήτου» και «λόγοι Γαδ του βλέποντος» (Α' Παρ. 29,29). 2. Οι «λόγοι Αχιά του Σηλωνίτου» και «οράσεις Ιωήλ (Αδδώ) του ορώντος» (Β' Παρ. 9,29). 3. Οι «λόγοι Σαμαΐα του προφήτου και Αδδώ του ορώντος» (Β' Παρ. 12,15). 4. Το έργο του «προφήτη Ιεσσία (Ησαΐα)» (Β' Παρ. 26,22). 5. Η προφητεία «Ησαΐου, υιού Αμώς, του προφήτου» (Β' Παρ. 32,32). 6. Οι «λόγοι των ορώντων» (Β' Παρ. 33,19). 7. Το «βιβλίον του προφήτου Αδδώ» (Β' Παρ. 13,22). 8. Οι «λόγοι Ιού του Ανανί» (Β' Παρ. 20,34).
Τα κείμενα αυτά τα ονομάζουμε «προφητικά» όχι γιατί περιέχουν βιογραφίες των προφητών που φέρουν τ' όνομά τους, αλλά γιατί προέρχονται από προφήτες, οι οποίοι σε μορφή μονογραφιών περιγράφουν τη ζωή και τα έργα μερικών βασιλέων. Το ερώτημα λοιπόν που γεννιέται είναι, αν τα κείμενα αυτά αποτελούν ανεξάρτητες ενότητες ή και αυτά είναι μέρη του εκτενούς ιστορικού έργου «βιβλίον βασιλέων του Ιούδα και των Ισραήλ». Η απάντηση εδώ εξαρτάται απ' την περίπτωση. Μερικά κείμενα είναι σαφές ότι αποτελούν ανεξάρτητες ιστορικές μονογραφίες, ενώ άλλα ανήκαν στο ενιαίο ιστορικό έργο, που αναφερόταν στα έργα των βασιλέων του Ιούδα και του Ισραήλ. Εκτός από τις δύο παραπάνω ομάδες πηγών θα πρέπει να σημειώσουμε ότι ο συντάκτης των βιβλίων των Παραλειπομένων είχε υπόψη του και άλλες, όπως καταλόγους ηρώων του Δαβίδ (Α' Παρ. 11,10-47), στρατιωτικών διοικητών, αρχηγών των φυλών και αξιωματούχων (Α' Παρ. κεφ. 27), Λευιτών (Α' Παρ. κεφ. 23-26) κλπ. Οι πηγές αυτές ήταν ανεξάρτητες και το υλικό τους εντάχτηκε όπου απαιτούσε η ιστορική αφήγηση. Όσον αφορά τους γενεαλογικούς καταλόγους, πίνακες κλπ. (Α' Παρ. κεφ. 1-9), από μαρτυρίες που έχουμε, φαίνεται ότι ανήκαν ή στο «βιβλίον των βασιλέων Ισραλήλ καί Ιούδα» (Α' Παρ. 9,1) ή σ' άλλα ανεξάρτητα ιστορικά κείμενα (Α' Παρ. 27,24· βλ. 4,33.5,1.7,2). Αν κρίνουμε απ' τις πάρα πολλές παράλληλες αφηγήσεις που υπάρχουν στα Γ'-Δ' Βασιλειών και Α -Β' Παραλειπομένων, καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι και οι δύο συντάκτες άντλησαν από τις ίδιες βασικά πηγές. Οι διαφορές που υπάρχουν μεταξύ τους (γλωσσικές, περιεχομένου, διάταξης) δείχνουν μεταξύ άλλων ότι ο συντάκτης των Α'-Β' Παραλειπομένων χρησιμοποίησε το υλικό εκείνο, που εξυπηρετούσε πληρέστερα το σκοπό του.
ΤΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ "Α' ΠΑΡΑΛΕΙΠΟΜΕΝΩΝ"
Στην αρχή παρατίθενται διάφοροι γενεαλογικοί κατάλογοι, που αρχίζουν με τη γενεαλογία του Αδάμ και συνιστούν ένα είδος εισαγωγής στην ιστορία του Δαβίδ, στην οποία είναι αφιερωμένο το υπόλοιπο βιβλίο. Το περιεχόμενο των Α' Παραλειπομένων διαιρείται σε δύο μέρη με διαφορετικό χαρακτήρα το καθένα.
Πρώτο μέρος (Α' Παρ. 1,1-9,34): Το μέρος αυτό περιέχει συνοπτικά την ιερή ιστορία του Ισραήλ από τον Αδάμ μέχρι το Σαούλ με μορφή γενεαλογικών καταλόγων, χωρίς ιστορικά στοιχεία και με ενδιάμεσα μικρά σχόλια. Αναλυτικότερα η ενότητα αυτή περιλαμβάνει· 1. Γενεαλογικούς καταλόγους α) των απογόνων του Αδάμ μέχρι τον Ιακώβ με βασικούς γενεαλογικούς σταθμούς το Νώε-Σημ-Αβραάμ-Ιακώβ και β) των βασιλέων της Εδώμ, που βασίλεψαν πριν ιδρυθεί η βασιλεία στον Ισραήλ (κεφ. 1). 2. Γενεαλογικούς καταλόγους των φυλών του Ισραήλ (κεφ. 2-8). 3. Πίνακες αρχηγών πατριών, ιερέων, Λευιτών, ψαλτωδών, θυρωρών, πυλωρών και υπηρετών του Ναού, που επέστρεψαν απ' την αιχμαλωσία και εγκαταστάθηκαν στην Ιερουσαλήμ (9,1-34).
Δεύτερο μέρος (Α' Παρ. 9,35 - κεφ. 29): Το μέρος αυτό περιέχει τη ζωή και τα έργα του Δαβίδ. Αρχίζει με την παράθεση του γενεαλογικού δένδρου, το θάνατο και την ταφή του Σαούλ, που αποτελούν ένα είδος εισαγωγής στην ιστορία του Δαβίδ που θα ακολουθήσει (Α' Παρ. 9,35-10,14). Η ενότητα αυτή αναφέρεται στο Δαβίδ και περιγράφει τη χρίση και αναγνώρισή του ως βασιλιά του Ισραήλ στη Χεβρών και την κατάκτηση της Ιερουσαλήμ. Η αφήγηση συνεχίζεται με την παράθεση καταλόγου των ηρώων του Δαβίδ με ορισμένα στοιχεία από τα έργα τους, καθώς και των πολεμιστών του, οι οποίοι προσήλθαν σ' αυτόν από διάφορες φυλές πριν και μετά την ανακήρυξη του σε βασιλιά του Ισραήλ. Μετά τα εισαγωγικά αυτά, ο αφηγητής των Παραλειπομένων αναφέρεται στην προετοιμασία για τη μετακίνηση και μεταφορά της Κιβωτού της Διαθήκης στην Ιερουσαλήμ, με ενδιάμεση αναφορά στην ανέγερση ανακτόρου και σε δύο νικηφόρους πολέμους κατά των Φιλισταίων. Η σκηνή που θα δεχόταν την Κιβωτό στήθηκε και η μεταφορά συνοδεύτηκε από θυσίες, χορούς και ύμνους. Ακολουθεί ένας εκτενής ευχαριστήριος ψαλμός του Δαβίδ που δόθηκε στον Ασάφ για να ψάλει κατά τη λειτουργία, καθώς και ένας κατάλογος Λευιτών, οι οποίοι ορίστηκαν για να υπηρετούν την Κιβωτό της Διαθήκης (Α' Παρ. κεφ. 11-16). Στο επόμενο κεφάλαιο ο Δαβίδ εκφράζει την επιθυμία του να οικοδομήσει ναό, αλλά ο προφήτης Νάθαν τον αποτρέπει, διαβεβαιώνοντάς τον συγχρόνως ότι το έργο αυτό θα το αναλάβει ο γιος του Σολομών. Ακολουθεί προσευχή του Δαβίδ, με την οποία ευχαριστεί το Θεό για την ανάδειξη της ταπεινής οικογένειας του και του περιούσιου λαού και ζητάει να ευλογήσει το δούλο του και να στερεώσει τον οίκο του στον αιώνα (Α' Παρ. κεφ. 17). Η αφήγηση συνεχίζεται με επιτυχείς εκστρατείες του Δαβίδ κατά των Φιλισταίων, Μωαβιτών, Αραμαίων και Εδωμιτων, καθώς και με νικηφόρους πολέμους κατά των Αμμωνιτών, των οποίων την πρωτεύουσα Ραββάθ κατέλαβε και κατέστρεψε (Α' Παρ. κεφ. 18-20). Ο Δαβίδ παρά τη συμβουλή του Ιωάβ αποφάσισε και πραγματοποίησε απογραφή όλου του λαού, αλλά τιμωρήθηκε γι' αυτό με θανατηφόρα επιδημία, ζήτησε συγγνώμη από το Θεό και συγχωρήθηκε για τα ανομήματά του. Έπειτα, με συμβουλή του Θεού, αγόρασε τόπο για να κτιστεί σ' αυτόν μελλοντικά ο ναός, οικοδόμησε εκεί θυσιαστήριο και πρόσφερε θυσίες (Α' Παρ. κεφ. 21). Αφού ο Δαβίδ ετοίμασε το απαραίτητο υλικό για την ανοικοδόμηση του Ναού, πελεκητές πέτρες, σίδηρο για καρφιά, χαλκό και κέδρινη ξυλεία, κάλεσε το Σολομώντα και του ζήτησε να οικοδομήσει αυτός το Ναό, λέγοντας του ότι, αν και αυτό ήταν δική του επιθυμία, τον εμπόδισε ο Θεός, γιατί έχυσε αίμα και έκανε πολέμους. Στη συνέχεια τον συμβούλεψε να τηρεί το Νόμο και τον πληροφόρησε για τις προετοιμασίες που έκανε για την ανοικοδόμηση του ναού. Συγχρόνως ζήτησε από τους άρχοντες του Ισραήλ να συμπαρασταθούν στο Σολομώντα στο δύσκολο έργο της ανέγερσης ναού και η αφήγηση τελειώνει με την κατάταξη των τάξεων των Λευιτών σύμφωνα με τις πατριές τους και τον καθορισμό των έργων τους (Α' Παρ. κεφ. 22-23). Ακολουθεί μια μεγάλη ενότητα, η οποία αναφέρεται στην οργάνωση του προσωπικού του Ναού. Με πρωτοβουλία του Δαβίδ και τη βοήθεια του Σαδώκ ορίστηκαν με κλήρο από τους δυο λευιτικούς κλάδους των γιων του Ααρών, Ελεάζαρ και Ιθάμαρ, οι αρχηγοί των πατριών που θα υπηρετούσαν στο Ναό. Καθορίστηκαν ακόμα οι τάξεις των ψαλτωδών και πυλωρών, οι υπεύθυνοι του θησαυροφυλακίου και των αφιερωμάτων του Ναού, και διορίστηκαν οι γραμματείς, οι σύμβουλοι και οι επιστάτες της βασιλικής επικράτειας (Α' Παρ. κεφ. 24-26). Το επόμενο κεφάλαιο αρχίζει με πληροφορίες για τη στρατιωτική οργάνωση. Ο στρατός χωρίστηκε σε δώδεκα τμήματα με 24.000 στρατιώτες το καθένα και οι στρατιωτικοί διοικητές έδιναν αναφορά στο βασιλιά κάθε μήνα. Στη συνέχεια παρατίθενται κατάλογοι των αρχηγών των φυλών και των εποπτών, οι οποίοι είχαν την επιστασία στις βασιλικές αποθήκες, τα αγροκτήματα, τα ποίμνια, τις αγέλες κλπ. (Α' Παρ. κεφ. 27). Το τελευταίο κεφάλαιο του Α' Παραλειπομένων αναφέρεται στα τελευταία γεγονότα της ζωής του Δαβίδ. Συγκέντρωσε στην Ιερουσαλήμ όλους τους στρατιωτικούς και πολιτικούς αξιωματούχους του Ισραήλ και τους έδωσε τις τελευταίες οδηγίες του σχετικά με την ανοικοδόμηση του Ναού και την τήρηση του Νόμου. Έπειτα απευθυνόμενος στο Σολομώντα του έδωσε τα σχέδια του Ναού και γραπτές πληροφορίες για τις τάξεις των ιερέων και των Λευιτών, καθώς και για τις ποσότητες χρυσού και αργύρου που συγκέντρωσε για τις ανάγκες της ανοικοδόμησης του Ναού. Συνεχίζοντας ο αφηγητής περιγράφει πώς ο Δαβίδ κάλεσε τους αρχηγούς να προσφέρουν εθελοντικά αφιερώματα στο Ναό, πώς εκείνοι πρόσφεραν σε χρήμα και είδος πλουσιοπάροχα, πώς ο Δαβίδ και οι Ισραηλίτες ευχαρίστησαν το Θεό γιατί αξιώθηκαν να προσφέρουν μέρος αυτών που εκείνος τους χορήγησε, πώς πρόσφεραν θυσίες και τέλος πώς ανακήρυξαν για δεύτερη φορά βασιλιά το Σολομώντα. Η αφήγηση τελειώνει με την πληροφορία ότι ο Δαβίδ πέθανε σε βαθιά γηρατειά και τον διαδέχτηκε ο γιος του ο Σολομών (Α' Παρ. κεφ. 29).
ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΩΝ ΠΑΡΑΛΕΙΠΟΜΕΝΩΝ ΣΤΗΝ ΚΑΙΝΗ ΔΙΑΘΗΚΗ, ΣΤΟΥΣ ΠΑΤΕΡΕΣ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑ
1. Χωρία της Καινής Διαθήκης έχουν γλωσσική ομοιότητα με μερικά από τα βιβλία των Παραλειπομένων (Πρξ. 26,17 προς Α' Παρ. 16,35 και Ιακ. 2,23 προς Β' Παρ. 20,7). 2. Με ερμηνευτικά προβλήματα των βιβλίων Α' και Β' Παραλειπομένων ασχολήθηκαν οι: α) Θεοδώρητος Κύρου, Ερωτήσεις εις την Α' των Παραλειπομένων. Ερωτήσεις εις την Β' των Παραλειπομένων. β) Προκόπιος Γαζαίος, Υπομνήματα εις την Α' των Παραλειπομένων. Υπομνήματα εις την Β' των Παραλειπομένων. 3. Τα βιβλία Α' και Β' Παραλειπομένων δεν διαβάζονται στην Εκκλησία.
|
||||||||||||||
