ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΑ

 

 ΓΙΑΤΙ ΚΑΙ ΠΩΣ ΥΠΑΡΧΕΙ ΤΟ ΚΑΚΟ ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ;

 

ΤΟ ΚΑΚΟ, ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ ΚΑΙ ΕΥΘΥΝΗΣ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

 

Η πτώση των πρωτοπλάστων

Από την Παλαιά Διαθήκη γνωρίζουμε ότι ο Θεός έπλασε τον κόσμο «καλόν λίαν», η δε ζωή των Πρωτοπλάστων μέσα στον Παράδεισο της Εδέμ ήταν ευτυχισμένη. Όμως μετά το «προπατορικό» αμάρτημα τα πράγματα έχουν αλλάξει. Οι συμφορές, οι αρρώστιες, ο πόνος, οι ληστείες, ο φόβος, οι πόλεμοι και, πάνω απ' όλα ο θάνατος, δείχνουν πως ο κόσμος μέσα στον οποίο ζούμε δεν είναι και τόσο καλός. Αντίθετα μάλιστα είναι τόσο πολύ κακός, ώστε μερικοί έφτασαν να πουν πως είναι «κοιλάδα κλαυθμώνος». Εύλογα λοιπόν ανακύπτει το ερώτημα: Αφού ο Θεός δημιούργησε τα πάντα «καλά λίαν» που βρέθηκε τόσο κακό, που κάνει τη ζωή μας αγχώδη και δυστυχισμένη;

Πραγματικά τίποτα το κακό δε δημιούργησε ο Θεός. Αν γινόταν κάτι τέτοιο θα ερχόταν σε αντίθεση με την ίδια τη φύση του, που είναι αγαθή και πηγή κάθε αγαθού. Όσον αφορά στη φύση και την προέλευση του κακού πρέπει να διευκρινίσουμε ότι το κακό δεν υπάρχει ως δημιούργημα και ο Θεός δεν ευθύνεται γι' αυτό. Ο Θεός δε δημιουργεί το κακό, αλλά δίνει στον άνθρωπο τη δυνατότητα της επιλογής, αφού τον έχει δημιουργήσει με ελεύθερη βούληση (αυτεξούσιο) κι εκείνος επιλέγει να γίνει ίσος με το Θεό μέσω της ανυπακοής.

Υπεύθυνος για το κακό είναι ο ίδιος ο άνθρωπος ο οποίος, ενώ ήταν ηθικά ελεύθερος και αυτεξούσιος να εκλέγει μόνο το αγαθό, εκείνος αντί γι' αυτό προτίμησε το κακό. Το κακό δηλαδή είναι αποτέλεσμα της κακής χρήσης της ελευθερίας, την οποία από τη δημιουργία του έχει ο άνθρωπος. Έτσι συμπαρέσυρε μαζί του και την υπόλοιπη κτίση, αφού είναι ο ηγέτης της.

Εισηγητής και «εφευρέτης» του κακού, κατά τους Πατέρες της Εκκλησίας, είναι ο Διάβολος, ο οποίος είναι ο πρώτος που επιχείρησε αποστασία κατά του Θεού, μεταβλήθηκε σε «άγγελο του σκότους» και από τότε έβαλε σκοπό του να παραπλανήσει όλο το ανθρώπινο γένος και να το παρασύρει και αυτό σε ανταρσία κατά του Θεού. Έτσι έσπρωξε τους Πρωτοπλάστους στη βρώση του απαγορευμένου καρπού και περιέπλεξε ολόκληρο το ανθρώπινο γένος στη δίνη του «προπατορικού» αμαρτήματος.

 

 

ΤΟ ΠΡΟΠΑΤΟΡΙΚΟ ΑΜΑΡΤΗΜΑ ΑΦΕΤΗΡΙΑ ΤΟΥ ΚΑΚΟΥ

 

Σύμφωνα με τη διήγηση της Παλαιάς Διαθήκης, στο 3ο κεφάλαιο της Γενέσεως, ο Θεός είχε προειδοποιήσει τον άνθρωπο ότι, αν φάει από τον καρπό του δένδρου της γνώσης του καλού και του κακού, θα γίνει θνητός και θα πεθάνει. Η εντολή αυτή είχε σκοπό να περιφρουρήσει και να ενισχύσει τη σχέση του ανθρώπου με το Θεό και όχι να του στερήσει τη γνώση. Ο Θεός έπλασε τον άνθρωπο ικανό να διακρίνει το καλό από το κακό και του έδωσε την ελευθερία επιλογής. Ο Θεός με την εντολή αυτή καλεί τον άνθρωπο να μην προχωρήσει σ' αυτήν την επιλογή, που θα ήταν γνώση του κακού, αλλά αντίθετα να προχωρήσει στη θέωση, να γίνει κατά χάριν θεός μέσα από τη σχέση του με το Θεό. Η ανυπακοή στην εντολή του Θεού ήταν η ουσία του κακού, ενώ η σχέση αγάπης μαζί Του θα ήταν ο μόνος τρόπος για να συνεχίσει να ζει σε κοινωνία με το Θεό.
 

Η πτώση των πρωτοπλάστων

Ωστόσο, στη σχέση του ανθρώπου με το Θεό παρεμβάλλεται μια άλλη πνευματική ύπαρξη, ένα κτίσμα, που εφευρίσκει το κακό, ο σατανάς, που αρχικά είχε δημιουργηθεί από το Θεό μαζί με τους αγγέλους. Επέλεξε, όμως, τη διακοπή της σχέσης με το Θεό, εφευρίσκοντας έτσι το κακό, με αποτέλεσμα να μετατραπεί σε «Σατανά» (εβραϊκά «αντίπαλος») ή «διάβολο» (ελληνικά «αυτός που συκοφαντεί»). Έτσι ο σατανάς με τη μορφή φιδιού άρχισε να διαβάλλει το Θεό στον άνθρωπο, λέγοντας ότι η απαγόρευσή του απέβλεπε στο να μη διανοιχθούν οι οφθαλμοί τους και γίνουν οι άνθρωποι ως θεοί με τη γνώση του καλού και του κακού. Ο άνθρωπος επιλέγει τελικά να γίνει θεός με λάθος τρόπο, δηλαδή χωρίς τη μοναδική δυνατότητα που υπήρχε για τη θέωση: την ταπείνωση και την υπακοή στο Θεό και επομένως τη μετοχή στη χάρη του Θεού. Έτσι, όταν οι άνθρωποι πείθονται στα λόγια του πονηρού, γνωρίζουν πράγματι το κακό.

Η Γένεση περιγράφει με δραματικές εικόνες τις συνέπειες του «προπατορικού» αμαρτήματος. Αμέσως μετά την παράβαση της θεϊκής εντολής, άρχισαν να εμφανίζονται τα συμπτώματα του κακού. Οι Πρωτόπλαστοι συνειδητοποιούν ότι είναι γυμνοί, διότι έχει εκλείψει από μέσα τους η αθωότητα και οι ενοχές βαραίνουν τη συνείδησή τους. Φόβος και αγωνία τους κατέλαβε αμέσως και έσπευσαν να κρυφτούν μη μπορώντας να αντικρύσουν το πρόσωπο του Θεού. Η ζωή στο εξής θα είναι δύσκολη χωρίς τη σχέση αγάπης με το Θεό. Ο πόνος που ήταν άγνωστος μέσα στον παράδεισο, έγινε τώρα σύντροφος του ανθρώπου από τη στιγμή της γέννησής του. Έτσι η μητρότητα συνδέθηκε με τον πόνο και η γυναίκα θα εξαρτιέται πάντοτε από τον άνδρα (Γένεση 3,16). Και πάνω απ' όλα αυτά μπήκε στη ζωή ο θάνατος (Γένεση 3,19). Η γη και η κτίση ολόκληρη μεταστράφηκε κι αυτή και έγινε αφιλόξενη για τον άνθρωπο (Γένεση 3,18). Η ζωή του ανθρώπου από τη στιγμή εκείνη έγινε τραγική. Η εργασία, που ήταν χαρά και ευλογία μέσα στον παράδεισο, συνδέεται τώρα με κόπο και μόχθο (Γένεση 3,19). Πειρασμοί, ασθένειες, γηρατειά, καταστροφές, δυστυχία, εκμετάλλευση, ανεργία κλπ. μαστίζουν τον άνθρωπο και σαν άτομο και σαν ομάδα.

Η κληρονομική μετάδοση του «προπατορικού» αμαρτήματος έγκειται στο γεγονός ότι το κακό υπάρχει ως πραγματικότητα στην ιστορική και υπαρξιακή αφετηρία κάθε ανθρώπου. Δεν είναι προσωπική αμαρτία του κάθε ανθρώπου, αλλά η δεδομένη φθορά της όλης ανθρώπινης φύσης, της οποίας ο κάθε άνθρωπος είναι μερικός φορέας.

 

 

Η ΠΡΟΣΩΠΙΚΗ ΚΑΙ Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΥΦΗ ΤΟΥ ΚΑΚΟΥ

 

Από όλα αυτά φαίνεται τόσο η προσωπική όσο και η κοινωνική υφή του κακού, που δεν αφορά πλέον μόνο σε μια πτυχή της ζωής του ανθρώπου αλλά σε όλες και μπορούν να συνοψιστούν ως εξής:

1. διακοπή της σχέσης με το Θεό (πνευματικός θάνατος και σωματικός)
2. σύγκρουση του ανθρώπου με το συνάνθρωπό του (κοινωνικό κακό)
3. διαστροφή των σχέσεων με το φυσικό περιβάλλον, που γίνεται εχθρικό.

 

Οι αλήθειες του κειμένου αυτού είναι διαχρονικές, αφού μέσα από την κληρονομική μετάδοση των συνεπειών του κακού (προπατορικό αμάρτημα) αυτό είναι πλέον πανανθρώπινο φαινόμενο. Η απομάκρυνση του ανθρώπου από το Θεό δημιούργησε ρήγμα στη θεανθρώπινη κοινωνία και έφερε στον κόσμο το πρόβλημα της μοναξιάς, που χαρακτηρίζει ολόκληρη τη μετέπειτα ιστορία των ανθρώπων. Η έλλειψη κοινής αναφοράς στο Θεό έδιωξε τον παράγοντα της ενότητας και άφησε τα πρόσωπα να κλειστούν στο κέλυφος της μοναξιάς και του ατομισμού.

Ο σύγχρονος άνθρωπος, ζώντας κάτω από τις συντριπτικές δυνάμεις του σύγχρονου τεχνοκρατούμενου κόσμου, παύει  να ενεργεί σαν πρόσωπο ανάμεσα σε άλλα πρόσωπα. Χάνει την ιδιαιτερότητά του, αλλοτριώνεται και γίνεται ένας αριθμός μέσα στο ανώνυμο πλήθος. Έτσι αισθάνεται μια πλήξη και ένα απύθμενο κενό μέσα του, το οποίο μάταια προσπαθεί να καλύψει καταφεύγοντας στις γνωστές καταχρήσεις και διαστροφές, οι οποίες τον οδηγούν με τη σειρά τους στην αηδία και στην καταστροφή.

Η μορφή όμως του κακού, που στην εποχή μας παίρνει ολοένα και πιο μεγάλες διαστάσεις, είναι το λεγόμενο κοινωνικό κακό. Προβλήματα όπως η αδικία στην κατανομή των υλικών αγαθών, η εγκληματικότητα, η ανηθικότητα, η καταδυνάστευση των ανθρώπων και των λαών, η εκμετάλλευση των αδυνάτων και προπαντός οι πόλεμοι, που με τα σύγχρονα ατομικά μέσα απειλούν με ολοκληρωτική καταστροφή τον κόσμο, αποτελούν μερικές από τις πιο χαρακτηριστικές μορφές της κοινωνικής υφής του κακού σήμερα.

 

 

ΤΟ ΚΑΚΟ ΚΑΙ ΟΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΙ ΘΕΣΜΟΙ

 

Το κακό, που μπήκε στη ζωή και στη φύση, με τον καιρό διάβρωσε και επικράτησε στις διάφορες κοινωνικές δομές και μέσα από αυτές συντηρείται και διαιωνίζεται. Τέτοιες δομές είναι ο θεσμός της οικογένειας, η συσπείρωση των ανθρώπων σε μικρές ή μεγάλες ομοιογενείς ομάδες (φυλές, έθνη κλπ), η τοπική αυτοδιοίκηση, οι κρατικοί μηχανισμοί, οι εργασιακοί χώροι, η ιδιοκτησία κλπ.. Όλα αυτά που ο άνθρωπος δημιούργησε σαν έκφραση της κοινωνικότητάς του για να ζήσει ειρηνικά κι ευτυχισμένα, έγιναν δυστυχώς σε πολλές περιπτώσεις δομές μέσα από τις οποίες το κακό, αντί να ξεπεραστεί, συντηρείται και διαιωνίζεται.

Έτσι μέσα από τους θεσμούς αυτούς πηγάζουν αυταρχικά και τυραννικά καθεστώτα, ανταγωνισμοί κρατών, καταστρεπτικοί πόλεμοι, δουλείες, φυλετικές διακρίσεις, κοινωνικές ανισότητες, εκμετάλλευση ανθρώπων, άδικη κατανομή των αγαθών, αρπαγές, ληστείες, βιαιότητες, ωμότητες, δολοφονίες, εγκλήματα, εμπρησμοί, πείνα, ρύπανση του περιβάλλοντος, κλπ, που κάθε άλλο παρά ειρηνική και ευτυχισμένη κάνουν τη ζωή μας. Το πιο ανησυχητικό είναι ότι στην εποχή μας, με την τόση ανάπτυξη της επιστήμης και της τεχνολογίας, όχι μόνο δεν περιορίστηκε το κακό, αλλά αυξήθηκε ακόμα πιο πολύ.

Ο σύγχρονος άνθρωπος είχε πιστέψει πως με την τεράστια ανάπτυξη της τεχνολογίας θα οργάνωνε πιο ορθολογιστικά τη ζωή του, θα γινόταν επιτέλους αυτάρκης, ανεξάρτητος και θα ευτυχούσε. Η ιστορία και πείρα όμως απέδειξαν ότι οι δομές και τα κοινωνικά συστήματα, όσο τέλεια κι αν οργανωθούν, δεν μπορούν να καταπολεμήσουν την αιτία του κακού. Το κακό έχει βαθύτερες ρίζες και δεν περιορίζεται σε συγκεκριμένες καταστάσεις ή μορφές. Εμφανίζεται διαρκώς με νέες μορφές και μεταμορφώνεται πολλές φορές ακόμα και «εἰς ἄγγελον φωτός» (Β' Κορινθίους 11,14).

 

 

Ο ΘΕΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΚΑΚΟ

 

Με όλα τα παραπάνω έγινε σαφές ότι δεν είναι ο Θεός υπεύθυνος για το κακό. Γιατί όμως δεν το εμποδίζει; Ο Θεός θα μπορούσε να απαλείψει το κακό από τον κόσμο. Αλλά έτσι θα αφαιρούσε από τον άνθρωπο την πιο στοιχειώδη προϋπόθεση της ηθικής ζωής, που είναι η ελεύθερη εκλογή. Η σχέση Θεού και κτίσης χαρακτηρίζεται από την ελευθερία, επειδή ο Θεός είναι ελεύθερος και σέβεται την ελευθερία των δημιουργημάτων του. Συνεπώς, αν ο Θεός εμπόδιζε τη δυνατότητα επιλογής των ελεύθερων κτισμάτων Του, ακόμη και το να επιλέξουν το κακό, θα ήταν σαν να αρνούνταν τον εαυτό Του.

Μετά την ενανθρώπηση του Λόγου, ο Θεός παρέχει άφθονα τα μέσα στον άνθρωπο για να υπερνικήσει το κακό και να κατορθώσει το αγαθό. Επειδή είναι μακρόθυμος και δε θέλει το θάνατο του αμαρτωλού, ανέχεται προσωρινά το ηθικό κακό. Το ανέχεται αλλά και το πολεμάει με εκείνους που αντιστέκονται σ' αυτό, τους αγίους. Οι ενάρετοι άνθρωποι αποτελούν τη στρατιά της εμπροσθοφυλακής του Θεού ενάντια στην αμαρτία.

Επιπλέον με την ενανθρώπηση του Υιού και Λόγου του Θεού καταπολεμείται ο θάνατος, συντρίβεται το κακό και δημιουργείται ένας νέος «καινός» άνθρωπος, που δεν κυριαρχείται από το θάνατο, δίνοντας στον άνθρωπο τη δυνατότητα να πολεμήσει εκείνος πλέον το κακό. Η Ανάσταση του Χριστού είναι το πρώτο γεγονός του ερχομού της Βασιλείας του Θεού, στην οποία το κακό και η βασική του συνέπεια, ο θάνατος, δε θα υπάρχουν πια.

 

 

Η ΕΥΘΥΝΗ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

 

Η συντριβή του κακού

Η σωστή κατανόηση του κακού αποτελεί και την προϋπόθεση για την καταπολέμησή του. Το κακό δεν ξεπερνιέται όταν το βλέπουμε έξω από εμάς. Υπήρχε παλιότερα η αντίληψη ότι ο καλός άνθρωπος γίνεται ανήθικος, όταν έρχεται σε σχέσεις με κακούς συνανθρώπους του. Αυτό όμως δεν είναι σωστό. Το κακό που είναι αποτέλεσμα του αυτεξούσιου, καταπολεμείται ουσιαστικά με το ίδιο το αυτεξούσιο.

Αυτό όμως δε σημαίνει ότι ο άνθρωπος πρέπει να περιορίζεται στον εαυτό του και να αδιαφορεί για ό,τι υπάρχει και γίνεται γύρω του. Πολλοί για ν' αποφύγουν το κοινωνικό κακό, κλείνονται στον εαυτό τους, ή περιορίζονται στις μεταξύ τους σχέσεις και αδιαφορούν για την κρίση των κοινωνικών δομών.

Η χριστιανική αγάπη δεν επιτρέπεται να μένει αδρανής και αδιάφορη μπροστά στις άδικες δομές της κοινωνικής ζωής, που επισωρεύουν στον άνθρωπο ένα πλήθος από οδυνηρά προβλήματα. Η εκκλησία δεν θέλει την ανατροπή του κόσμου, αλλά την ανακαίνισή του. Η ανακαίνιση και θέωση του ανθρώπου δεν απωθούνται στη μέλλουσα ζωή, αλλά αρχίζουν από την παρούσα.

Συνειδητοποιώντας λοιπόν την ευθύνη του για τα κοινά ο χριστιανός πρέπει να κινητοποιηθεί, να στρατευθεί για τον περιορισμό του κακού στον κόσμο. Οι χριστιανοί πρέπει να ενεργοποιούν διαρκώς τις αιώνιες χριστιανικές αλήθειες, βιώνοντάς τες κάθε φορά μέσα στα συγκεκριμένα δεδομένα της εποχής τους. Όταν αντιμετωπίζουν μια κακή κοινωνική κατάσταση, δεν πρέπει να περιορίζονται σε ειρηνική μόνο δράση, αλλά να προχωρούν και σε ενέργειες δυναμικές για τη διόρθωσή του. Μόνο που στην περίπτωση αυτή χρειάζεται πολλή προσοχή, γιατί πολλές φορές στην ιστορία, στο όνομα της καταπολέμησης των κακών και άδικων δομών, προκλήθηκαν νέα κακά και νέες αδικίες.

 

Εφόσον με την ανάσταση του Χριστού ο θάνατος δεν είναι κυρίαρχος, είναι ευθύνη του ανθρώπου να συνδεθεί μ' Εκείνον, να φέρει τις συνέπειες της Ανάστασης σε όλες τις πτυχές της καθημερινότητας και να νικήσει κι ο ίδιος μαζί με το Χριστό το κακό. Αυτό γίνεται όταν συμμετάσχει στο θάνατο και την ανάσταση του Χριστού στο Βάπτισμα και τη θεία Ευχαριστία και ταυτόχρονα:
• καταπολεμεί τα πάθη που τον υποδουλώνουν
• αλλάζει τις άδικες κοινωνικές δομές
• αγαπά και θυσιάζεται για τους συνανθρώπους του
• επανασυνδέεται σωστά με το φυσικό περιβάλλον.


Η αγωνιστική επιμονή στην καθημερινή ζωή για την επικράτηση της Βασιλείας του Θεού και την κατάργηση των συνεπειών της αμαρτίας, με τη συμμετοχή στη ζωή του σώματος του Χριστού, την Εκκλησία, είναι προσφορά στη ζωή ολόκληρου του κόσμου. Στην κατεύθυνση αυτή οι άγιοι της Εκκλησίας αποτελούν πολύτιμα παραδείγματα. Αν και ο αγώνας φαίνεται άνισος, ο Χριστός ενεργεί μέσα από τα πρόσωπα των Αγίων και όλης της Εκκλησίας σε κάθε εποχή, ώστε να καλύπτει τις προσωπικές αδυναμίες και ελλείψεις και με την αγωνιστική επιμονή όλων να προετοιμάζεται ένας καινούργιος κόσμος χωρίς το κακό.