|
|
||||||||||||||
|
|
||||||||||||||
|
Η ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΤΩΝ ΠΡΟΣΩΝΥΜΙΩΝ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟY ΕΝΟΤΗΤΑ Γ' - (Δ-Ε) |
||||||||||||||
|
Η ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΤΩΝ ΠΡΟΣΩΝΥΜΙΩΝ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ
Αμέτρητες είναι οι προσωνυμίες που έχει δώσει ο λαός μας
στην Υπεραγία Θεοτόκο. Είναι τα πολύτιμα μαργαριτάρια που έχει αφιερώσει ο
πιστός και ευσεβής λαός μας στην Αγία και σεπτή μορφή Της. Όλες αυτές οι
προσωνυμίες σφυρηλάτησαν μέσα στο χρόνο το περίτεχνο και ακριβό διάδημα που
της αφιέρωσε η ευσέβεια και η αγάπη των πιστών.
Στον ελληνικό λαό η επωνυμία Παναγία έχει καθιερωθεί ως η
συνηθέστερη επίκληση της Θεοτόκου Μαρίας, που καθιερώθηκε από τον 3ο
αιώνα ως την αγιώτατη από όλους τους αγίους.
Οι ύμνοι που της έχουν αφιερώσει οι πιστοί δεν είναι
τίποτε άλλο παρά μια θαυμάσια συλλογή των προσωνυμιών Της. Ο
Ακάθιστος Ύμνος
και οι Παρακλητικοί Κανόνες το επιβεβαιώνουν. Οι θεολογικές και λαϊκές
προσωνυμίες Της συναγωνίζονται στην ομορφιά του λόγου, στο βάθος των εννοιών
και η μια συμπληρώνει την άλλη. Και όλες μαζί, λόγιες και λαϊκές,
προσφέρονται στη χάρη Της ως πολύτιμο περιδέραιο.
Οι προσωνυμίες αυτές, πέρα από ποιητικές εκφράσεις και
επικλήσεις των πιστών προς την Παναγία μας, δηλώνουν ιδιότητες και χαρακτηρισμούς
της Θεοτόκου, τόπον προέλευσης ή ευρέσεως της θαυματουργού εικόνας, γιορτή
και αλλά πολλά. Έτσι έχουμε προσωνυμίες της Θεοτόκου που δηλώνουν τόπο, φυτά
ή άνθη, θαυματουργικό τρόπο φανέρωσης, τον κτήτορα ή ένα χαρακτηριστικό
γνώρισμα της εικόνας κ.ά. Είναι αδύνατο να αναφερθούν όλες οι προσωνυμίες της Θεοτόκου σε λίγες σελίδες. Η απλή αναγραφή τους θα απαιτούσε πολυσέλιδο βιβλίο. Γι' αυτό σ’ αυτές που ακολουθούν αναφέρονται μόνο οι γνωστότερες από αυτές με σύντομη αναφορά στο ιστορικό τους.
|
||||||||||||||
Ε
«Έβρου» Προσωνυμία της Παναγίας μας στον Έβρο. Η επωνυμία οφείλεται στον Μητροπολίτη Αλεξανδρουπόλεως Άνθιμο, ο οποίος για να τονώσει το θρησκευτικό και εθνικό φρόνημα των κατοίκων του ακριτικού Έβρου, της έδωσε ως προσωνύμιο, το όνομα του τόπου.
«Εγγυήτρια»
Προσωνυμία της Παναγίας μας που δηλώνει αυτήν που βάζει τον
εαυτόν της εγγύηση για κάποιον. Η Θεοτόκος μπαίνει εγγυήτρια για τη δική μας
σωτηρία. Μας παρέχει εγγύηση για τη σωτηρία μας. Μέσω της Θεοτόκου, εμείς οι
ανάξιοι, επιτυγχάνουμε τη σωτηρία μας.
«Εγκλειστριανή»
Προσωνύμιο της Θεοτόκου που προέρχεται από το μοναστικό
τοπωνύμιο εγκλείστρα = ασκητήριο (σκήτη που δεν έχει ανοίγματα προς τον έξω
κόσμο) της μονής Οσίου Νεοφύτου. Αυτή που είναι πανταχόθεν κλειστή.
«Εικονίστρια» Προσωνυμία της Παναγίας μας στην Σκιάθο. Ονομάστηκε έτσι λόγω του θείου φωτός που εξέπεμπε η εικόνα όταν βρέθηκε. "Εικών Αστρία" δηλαδή εικόνα που λάμπει ως άστρο.
«Εικοσιφοίνισσα» Προσωνυμία της Παναγίας μας που προήλθε από το μοναστήρι του όρους Παγγαίου και είναι αφιερωμένο στη χάρη της. Το όνομα της Μονής οφείλεται στο θαύμα της εικόνας της Παναγίας, η οποία έλαμπε και σκορπούσε φως "φοινικούν", δηλαδή κόκκινο, όπως η πορφυρά των Φοινίκων. Απ' αυτό προέρχεται και η ονομασία: Εικών φοινίσσουσα - Εικών φοίνισσα - Εικοσιφοίνισσα.
«Εικοσπενταρούσα»
Προσωνυμία της Παναγίας μας που προέρχεται από τη Σαμοθράκη.
Ονομάστηκε έτσι επειδή
γιορτάζει τη
Μεσοπεντηκοστή
«Εισοδιώτισσα»
Προσωνύμιο της Θεοτόκου που προέρχεται από τον εικονογραφικό
τύπο των Εισοδίων της Θεοτόκου. Είναι ο ναός της Παναγίας ο αφιερωμένος στα
Εισόδια της Θεοτόκου.
«Εκατονταπυλιανή ή Εκατοπυλιανή»
Προσωνύμιο της Θεοτόκου στην Πάρο. Η παράδοση αναφέρει πως ο
ναός της Παναγίας στην Πάρο, που τον έκτισε η Αγία Ελένη τον 4ο αι. έχει
εκατό πύλες, γι' αυτό και ονομάστηκε «Εκατοπυλιανή» ή «Εκατονταπυλιανή». Ο
ναός της Παναγίας της Εκατονταπυλιανής βρίσκεται στην Παροικία, πρωτεύουσα
της νήσου Πάρου.
Yπάρχουν δύο ονομασίες γι' αυτό το ναό: " Καταπολιανή
" και " Εκατονταπυλιανή ".
Μέχρι πριν λίγα χρόνια, επικρατούσε η άποψη ότι το πραγματικό
όνομα του ναού είναι το πρώτο, και τούτο γιατί βρισκόταν "κατά την
πόλιν", προς το μέρος
«Εκκλησιάρχισσα»
Εκκλησιαστικό προσωνύμιο της Θεοτόκου στο Άγιο Όρος (Μονή Χιλανδαρίου). Σύμφωνα με την
παράδοση που επικρατεί, η Θεοτόκος ετιμώρησε με ράπισμα (χαστούκι) τον
εκκλησιάρχη μοναχό (νεωκόρο) γιατί αδιαφόρησε για το κανδήλι της. Επειδή η
Θεοτόκος τιμώρησε τον μοναχό ονομάστηκε «Εκκλησιάρχισσα» δηλαδή, η μόνη που
έχει τη φροντίδα του ναού.
«Ελαιοβρύτισσα»
Λέγεται και «Ελαιοβρύτις», γιατί γέμισε τα άδεια πιθάρια του
μοναστηριού (Μονή Βατοπεδίου 'Άγ. 'Όρος) με λάδι (έλαιον).
«Ελεγμών»
Προσωνύμιο της Θεοτόκου που προφανώς προέρχεται από τη λέξη
λυγμός = θρήνος, αναφιλητό. Ίσως από εικόνα της Σταυρώσεως του Χριστού ή του Επιταφίου
θρήνου που εξεικονίζεται η Θεοτόκος να θρηνεί και να οδύρεται για τον Υιόν
Της, που τον βλέπει «σταυρούμενον» και «νεκρόν». Είναι γνωστό το
Σταυροθεοτοκίο:
«Σφαγήν σου την άδικον, Χριστέ, η Παρθένος βλέπουσα, οδυρομένη
εβόα σοι, τέκνον γλυκύτατον...» καθώς και τα εγκώμια: «Ω γλυκύ μου έαρ, γλυκύτατον
μου τέκνον...» και «Τις μοι δώσει ύδωρ και δακρύων ροάς... Ίνα κλαύσω τον
γλυκύν μου Ιησούν;». Λέγεται και «Ελυ(ι)γμώτισσα». Το πιθανότερο να
προέρχεται από το έλεγμος = έλεγχος, επίκριση. Άρα η Παναγία που ελέγχει τις
αμαρτωλές μας πράξεις. Η Παναγία που έχει αυστηρό, ελεγκτικό βλέμμα.
«Ελεημονήτρια»
Προσωνύμιο της Παναγίας μας που σημαίνει αυτήν που ελεεί, που
ευεργετεί. Δηλώνει ότι και το «Ελεούσα». Λέγεται καί «Ελεήστρα» και
«Ελεήμων».
«Ελεούσα»
Ένα από τα προσφιλέστερα ονόματα της Παναγίας μας. Είναι Αυτή,
που τους πάντες ελεεί. Η ονομασία προήλθε από τον παλαιότατο εικονογραφικό
τύπο της Ελεούσας. Είναι γνωστό το τροπάριο του Μεγ. Παρακλητικού Κανόνος:
«Ου κρύπτω σου τον βυθόν του ελέους...» και το Κοντάκιο: «... ελέους πηγή,
του κόσμου καταφύγιον... ». Υπάρχουν ναού της Παναγίας Ελεούσας στο Αγρίνιο
και στην Ιερά Μονή Κύκκου Κύπρου.
«Ελευθερούσα»
Είναι η Παναγία που ελευθερώνει τους πιστούς από κάθε κακό και
ιδιαίτερα από τα δεσμά της αμαρτίας. Στο Κοντάκιο «Τη Υπερμάχω...» αναφέρεται
«... εκ παντοίων με κινδύνων ελευθέρωσον». Λέγεται και «Ελευθερώτρια» απ'
όπου και δημιουργήθηκε και ο σχετικός εικονογραφικός τύπος «Παναγία η
Ελευθερώτρια». Η Υπεραγία Θεοτόκος ως Υπέρμαχος Στρατηγός ελευθέρωσε πολλές
φορές το Βυζάντιο και την Ελλάδα μας.
«Ελπίδα απελπισμένων»
Προσωνύμιο της Θεοτόκου που προήλθε από τον γνωστό
εικονογραφικό τύπο της Θεοτόκου. Είναι γνωστό το τροπάριο (Μεγαλυνάριον) των
Παρακλητικών Κανόνων «... Ελπίς απηλπισμένων, συ μοι βοήθησον» και το του
Μεγάλου Παρακλητικού Κανόνος «... αβοήθητων δύναμις και ελπίς απηλπισμένων».
Ο εικονογραφικός αυτός τύπος αναπτύχθηκε κυρίως από τους αγιογράφους της
τουρκοκρατίας. Η Θεοτόκος για τους σκλαβωμένους Έλληνες ήταν η μόνη τους
ελπίδα για τη σωτηρία τους και την ελευθερία της πατρίδας τους. Σε πολλές
εκκλησίες της περιόδου αυτής (ιδίως στην Αττικοβοιωτία) εικονίζεται η
Θεοτόκος ως «Ελπίς απελπισμένων».
«Ελπίς του Κόσμου»
Προσωνύμιο της Θεοτόκου που προήλθε από το τροπάριο «Έλπίς του
Κόσμου Αγαθή» και αργότερα έγινε προσφιλές θέμα στους αγιογράφους, οι όποιοι
δημιούργησαν και τον γνωστό εικονογραφικό τύπο. Η Θεοτόκος είναι η μόνη
«Ελπίς του Κόσμου».
«Εξακουστή»
Προσωνύμιο της Θεοτόκου στην Ιεράπετρα Κρήτης. Είναι αυτή που
το όνομά της, λόγω των πολλών της θαυμάτων, έχει ακουστεί, έχει γίνει γνωστό
στα πέρατα της οικουμένης.
«Επακούουσα»
Προσωνύμιο της Παναγίας μας που σημαίνει αυτήν που γρήγορα,
ταχέως, ακούει τις παρακλήσεις των πιστών. Είναι Αυτή που σπεύδει γρήγορα
και θεραπεύει τον πόνο των ανθρώπων. Είναι «η μόνη ταχέως προστατεύουσα».
Ψάλλουμε εμείς οι πιστοί στους Παρακλητικούς Κανόνες το τροπάριο: «Τάχυνον
εις πρεσβείαν, και σπεύσον εις Ικεσίαν».
«Επί σοι χαίρει»
Προσωνυμία της Θεοτόκου από τον γνωστό εικονογραφικό τύπο «Επί
σοί χαίρει» ο όποιος προήλθε από τον γνωστό ύμνο προς την Θεοτόκο «Επί σοί
χαίρει Κεχαριτωμένη πάσα ή κτίσις...».
«Επίσκεψις»
Προσωνυμία της Θεοτόκου που προήλθε από το τροπάριο του Μεγάλου
Παρακλητικού Κανόνος: «Βλέψον ιλέω όμματί σου, και επίσκεψαι την κάκωσιν ην
έχω...». Η Θεοτόκος είναι η μόνη παρηγοριά μας, η μόνη συντροφιά μας. Αυτήν
έχουμε εμείς οι πιστοί παρηγοριά «στη χαρά και στο φόβο». Αυτή μας παραστέκει
με τις ακατάπαυστες ικεσίες της προς τον Υιόν της και Θεό της, Ιησού Χριστό.
Είναι η μόνη «των ασθενούντων επίσκεψις».
«Επισκοπιανή»
Προσωνύμιο που προήλθε από το τοπωνύμιο «Επισκοπή» (έδρα
επισκόπου). Συνηθισμένο προσωνύμιο της Θεοτόκου σ' όλη την Ελλάδα.
«Εσφαγμένη»
Προσωνυμία της Θεοτόκου στη Μονή Βατοπεδίου στο Άγιον Όρος. Η
προσωνυμία αυτή οφείλεται στο γεγονός ότι κάποιος μοναχός της μονής,
εκκλησιάρχης στο διακόνημα, ευρισκόμενος σε οργή, κτύπησε με μαχαίρι στο
πρόσωπο το εικόνισμα της Θεοτόκου, και αμέσως έτρεξε αίμα. Από τότε η εικόνα
της Θεοτόκου ονομάστηκε Εσφαγμένη. Σύμφωνα με την παράδοση
ο μοναχός τυφλώθηκε και έκανε ως τρελός. Ο μοναχός ζήτησε
συγγνώμη και συγχωρήθηκε, αλλά το χέρι που χτύπησε την Παναγία τιμωρήθηκε,
αφού έμεινε άλιωτο μετά το θάνατο του μοναχού.
«Ευαγγελίστρια»
Προσωνύμιο της Θεοτόκου που δηλώνει την ευχάριστη αγγελία, την
χαρμόσυνη είδηση, το χαρούμενο μήνυμα. Το προσωνύμιο προήλθε από την
ευαγγελική σκηνή του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, που αναφέρει ο Απόστολος και
Ευαγγελιστής Λουκάς στο Ευαγγέλιο του (Λουκ. α' 26-38). Είναι γνωστό το
πανελλήνιο προσκύνημα της Παναγίας Ευαγγελιστρίας Τήνου. Ο εικονογραφικός
τύπος «Ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου» είναι ο πλέον προσφιλής στους πιστούς.
«Ευεργέτις»
Προσωνυμία της Θεοτόκου από το μοναστήρι της
«Ευεργέτιδος». Είναι γνωστές οι
ευεργεσίες της Παναγίας μας προς τους πιστούς. Λέγεται όμως Ευεργέτις γιατί
γέννησε τον Ευεργέτη του κόσμου, το Χριστό και σωτήρα μας. Είναι γνωστό το
τροπάριο του Μικρού Παρακλητικού Κανόνος: «Ευεργέτην τεκούσα τον των καλών
αίτιον...» και του Μεγάλου: «... τας ευεργεσίας σου, ας υπερεκένωσας εις
εμέ...».
«Ευφημιανή»
Προσωνύμιο της Θεοτόκου που σημαίνει αυτήν που έχει καλή φήμη,
καλό και ένδοξο όνομα. Και πώς να μην έχει η Παναγία μας καλό όνομα με τις
τόσες πολλές δωρεές που καθημερινά μας δίνει; Πώς να μην έχει καλή φήμη Αυτή
η οποία νύχτα και μέρα ικετεύει για τη σωτηρία μας τον μονάκριβο γιο της, τον
Ιησού Χριστό;
|
||||||||||||||
|
|
