|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Η ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΤΩΝ ΠΡΟΣΩΝΥΜΙΩΝ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟY ΕΝΟΤΗΤΑ Α' - (Α) |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Η ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΤΩΝ ΠΡΟΣΩΝΥΜΙΩΝ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ
Αμέτρητες είναι οι προσωνυμίες που έχει δώσει ο λαός μας
στην Υπεραγία Θεοτόκο. Είναι τα πολύτιμα μαργαριτάρια που έχει αφιερώσει ο
πιστός και ευσεβής λαός μας στην Αγία και σεπτή μορφή Της. Όλες αυτές οι
προσωνυμίες σφυρηλάτησαν μέσα στο χρόνο το περίτεχνο και ακριβό διάδημα που
της αφιέρωσε η ευσέβεια και η αγάπη των πιστών.
Στον ελληνικό λαό η επωνυμία Παναγία έχει καθιερωθεί ως η
συνηθέστερη επίκληση της Θεοτόκου Μαρίας, που καθιερώθηκε από τον 3ο
αιώνα ως την αγιώτατη από όλους τους αγίους.
Οι ύμνοι που της έχουν αφιερώσει οι πιστοί δεν είναι
τίποτε άλλο παρά μια θαυμάσια συλλογή των προσωνυμιών Της. Ο
Ακάθιστος Ύμνος
και οι Παρακλητικοί Κανόνες το επιβεβαιώνουν. Οι θεολογικές και λαϊκές
προσωνυμίες Της συναγωνίζονται στην ομορφιά του λόγου, στο βάθος των εννοιών
και η μια συμπληρώνει την άλλη. Και όλες μαζί, λόγιες και λαϊκές,
προσφέρονται στη χάρη Της ως πολύτιμο περιδέραιο.
Οι προσωνυμίες αυτές, πέρα από ποιητικές εκφράσεις και
επικλήσεις των πιστών προς την Παναγία μας, δηλώνουν ιδιότητες και χαρακτηρισμούς
της Θεοτόκου, τόπον προέλευσης ή ευρέσεως της θαυματουργού εικόνας, γιορτή
και αλλά πολλά. Έτσι έχουμε προσωνυμίες της Θεοτόκου που δηλώνουν τόπο, φυτά
ή άνθη, θαυματουργικό τρόπο φανέρωσης, τον κτήτορα ή ένα χαρακτηριστικό
γνώρισμα της εικόνας κ.ά. Είναι αδύνατο να αναφερθούν όλες οι προσωνυμίες της Θεοτόκου σε λίγες σελίδες. Η απλή αναγραφή τους θα απαιτούσε πολυσέλιδο βιβλίο. Γι' αυτό σ’ αυτές που ακολουθούν αναφέρονται μόνο οι γνωστότερες από αυτές με σύντομη αναφορά στο ιστορικό τους.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Α
«Αγάθωνος» Ονομασία της Θεοτόκου στην Φθιώτιδα. Η προφορική παράδοση αναφέρει πως το παλιό Μοναστήρι που ασκήτευε ο όσιος Αγάθωνας έπαθε καθίζηση και η εικόνα της Παναγίας εξαφανίσθηκε, για να βρεθεί σε φωτόλουστη σπηλιά και εκεί, κοντά στη σημερινή του θέση, να κτίσει ο όσιος το μοναστήρι περί τον 14ο με 15ο αιώνα. Η Μονή μετά την κοίμηση του κτήτορος ονομάστηκε από τούς μοναχούς μονή του Αγάθωνος.
«Αγάπη»
Επωνυμία
της Θεοτόκου στην Κύπρο, πού οφείλεται στην πολλή και μεγάλη αγάπη πού έχει
ή Παναγία μας στους ανθρώπους και ιδιαίτερα στους αμαρτωλούς.
«Αγαπητική» Επωνυμία της Θεοτόκου στην Κύπρο. Ονομάστηκε έτσι επειδή είναι αυτή που φέρνει αγάπη, κάνει τον άνθρωπο να αγαπά τον εαυτό του και τους άλλους.
«Αγγελόκτιστος»
Ονομασία
της Θεοτόκου στο Κίττιο της Κύπρου, που πιστεύεται ότι ο ναός της και η Θεία
της εικόνα κτίστηκαν (δημιουργήθηκαν) δια θαύματος από τους Αγγέλους
(ουράνια πνεύματα).
«Αγγέλων» Προσωνυμία της Θεοτόκου στην Αθήνα, στην Κρήτη κ.ά., πού οφείλεται στον εικονογραφικό τύπο, που η Θεία της μορφή πλαισιώνεται από αγγέλους. Στην Κρήτη (Ακρωτήρι Χανίων) υπάρχει μοναστήρι αφιερωμένο στην Κυρία των Αγγέλων. Στην Αθήνα η «Παναγία των Αγγέλων» πήρε την προσωνυμία αυτή από το ανθρωπωνύμιο Άγγελος, όνομα που δινόταν σε εξέχουσες και αριστοκρατικές οικογένειες της πόλης. Εδώ πρόκειται για τη γνωστή αθηναϊκή οικογένεια των Βενιζέλων ή των Καρύκη. Και η γνωστή συνοικία της παλιάς Αθήνας «των Αγγέλων» σ' αυτούς οφείλει την ονομασία της.
«Αγία»
Προσωνυμία της Θεοτόκου στην Άνδρο, που προέρχεται από το γνωστό στίχο του
Ακάθιστου Ύμνου «Χαίρε, Αγία Αγίων Μήτηρ».
«Αγία
Αρκάς ή Αγριώτισσα» Προσωνυμία που προέρχεται από την περιοχή Πλατύ της Πάφου. H ονομασία σχετίζεται με τους γύρω αγρούς και την πλούσια βλάστησή τους και όχι με τα «άρκα» μέρη, δηλαδή την άγρια και απρόσιτη τοποθεσία, όπως επικράτησε να υποστηρίζεται από την τοπική παράδοση.
«Αγία
Ζώνη» Προσωνυμία της Θεοτόκου που προέρχεται από την Κατάθεση της Τιμίας Ζώνης της Θεοτόκου. Αποτελεί το μοναδικό ιερό κειμήλιο που σχετίζεται με τον επίγειο βίο της Θεοτόκου και διασώζεται μέχρι σήμερα στην ιερά Μονή του Βατοπαιδίου στο Άγιο Όρος, στο Περιβόλι της Παναγίας.
«Αγία
Νάπα» Προσωνυμία της Θεοτόκου από την Αμμόχωστο της Κύπρου. Το όνομα "Αγία Νάπα" σημαίνει Άγιο δάσος. Η περιοχή πήρε την ονομασία της από την "Εικόνα της Παναγίας της Νάπης", δηλαδή της Αγίας του Δάσους, και για συντομία ονομάστηκε "Αγία Νάπα".
«Αγία Σιών»
Προσωνυμία της Θεοτόκου που δηλώνει τον τόπον προέλευσης της εικόνας. Είναι
η Αγία Σιών. Έτσι λέγεται η Αγία Πόλη, η Ιερουσαλήμ. Ψάλλει ο υμνωδός της
εκκλησίας μας: «Χαίρε Σιών Αγία, Μήτηρ των εκκλησιών, Θεού κατοικητήριον...»
και εννοεί την Αγία Πόλη της Ιερουσαλήμ. Λέγεται και Αγιασιώτισσα και
προέρχεται από την Αγιάσο της Λέσβου.
«Αγία
Σκέπη»
Ονομασία
της Θεοτόκου από τον στίχο του Ακάθιστου Ύμνου - «Χαίρε, Σκέπη του κόσμου,
πλατυτέρα νεφέλης». Η Παναγία είναι η Σκέπη και η Προστασία των Πιστών.
Προέρχεται από την Κωνσταντινούπολη.
«Αγία
Υπακοή» Η εκκλησία της Παναγίας «η Αγία Υπακοή» («Αγία Πακού» ή «Παναγιά η Πακού» όπως την αποκαλούν στην καθομιλουμένη οι ντόπιοι) βρίσκεται στο χωριό Κώστος της Πάρου. Της έδωσαν το προσωνύμιο «Αγία Υπακοή» τιμώντας την υπακοή της Παναγίας στο θέλημα του Θεού να γεννήσει το Υιό Του, ώστε σύμφωνα με αυτό και οι άνθρωποι να υπακούν στο θέλημα του Θεού.
«Αγιασώτισσα» Προσωνυμία της Θεοτόκου στην Αγιάσο της Λέσβου. Η βυζαντινή εικόνα είναι έργο του Ευαγγελιστή Λουκά και φέρει την επιγραφή " Μήτηρ Θεού Αγία Σιών". Παριστάνει την Θεοτόκο σε προτομή να βαστάζει στους κόλπους της τον Ιησού Χριστό. Η εικόνα, έδωσε το όνομα της και στην πόλη της Αγιάσου (Αγία Σιών).
«Αγιογαλούσαινα»
Προσωνυμία της Θεοτόκου στη Χίο. Πιθανών να χρονολογείται από τον 13ο ή τον
14ο αιώνα.
«Αγιοηλιώτισσα»
Προσωνυμία της Θεοτόκου στη Σάμο. Πιθανώς να προέρχεται από τις λέξεις άγιος
και ήλιος, που δηλώνει ότι η Θεοτόκος ως «ήλιον φέρουσα Χριστόν» εγέννησε
τον Ιησού ο οποίος είναι «ο Ήλιος της δικαιοσύνης», ο «άδυτος Ήλιος».
Σχετικώς υπάρχουν και οι στίχοι του Ακάθιστου Ύμνου: «Χαίρε, αστήρ εμφαίνων
τον ήλιον»· «Χαίρε, ακτίς νοητού ήλιου» κ.λπ.
«Αγιοσορίτισσα»
Η
ονομασία οφείλεται στο ναό που έκτισε η αυτοκράτειρα Πουλχερία, πλησίον της
Αγίας Σοφίας, και τον αφιέρωσε στη Θεοτόκο την «Αγιοσορίτισσα» επειδή εντός
αυτού φυλαγόταν η «Αγία Σορός», δηλ. το πολυτελές κιβώτιο με την Αγία Ζώνη
της Θεοτόκου.
«Αγκαθιώτισσα»
Φυτωνυμική ονομασία της Θεοτόκου στο Δώρο Κύπρου. Δηλώνει τόπο που έχει
πολλά αγκάθια.
«Αγκαραθιώτισσα ή Αγκαράθου»
Φυτωνυμική ονομασία της Θεοτόκου στο Ηράκλειο Κρήτης, όπου υπάρχει το
μοναστήρι της Αγκαράθου. Η ονομασία οφείλεται στο ακανθώδες φυτό Αγκάραθο.
Είναι το γνωστό γαϊδουράγκαθο.
«Αγκιναριώτισσα»
Φυτωνυμική ονομασία της Θεοτόκου στο Κάτω Βαρβάσι Χίου. Η ονομασία οφείλεται
στο ότι η Εκκλησία βρίσκεται σε τόπο που φυτρώνουν πολλές αγκινάρες.
«Αγριδιώτισσα» Η Παναγία Αγριδιώτισσα, βρίσκεται στα Γρίδια, επίνειο του χωριού Νένητα στη Χίο. Πήρε το όνομα της από τα “αγρίδια” που σημαίνει μικρά χωράφια λόγω των χαρακτηριστικών της περιοχής.
«Αγριλιώτισσα»
Ονομασία
της Θεοτόκου στην Κεφαλονιά, που οφείλεται στο γεγονός ότι ο ναός της
βρίσκεται ανάμεσα σε άγριες ελιές (αγρέλια).
«Αγρότισσα» Ονομασία της Θεοτόκου, που οφείλεται στο εξωκλήσι της Παναγίας, το οποίο βρίσκεται στο Ελατοχώρι της Πιερίας και είναι αφιερωμένο στους αγρότες και τις καλλιέργειες τους.
«Αγρού
ή Αγριώτισσα»
Προσωνυμία της Θεοτόκου στην Κωνσταντινούπολη. Ονομάστηκε έτσι επειδή ο ναός
της είναι κτισμένος στους αγρούς, στα χωράφια και εκ της συνοικίας Αγρός.
«Αγρυπνιώτισσα»
Ονομασία
της Θεοτόκου που προέρχεται από τον Ι.Ν. Μεταμορφώσεως στην Ξάνθη.
«Των
Αδελφών του Κιέβου» Η εικόνα αυτή βρίσκεται στο Κίεβο – Μπράτσκ της Ρωσίας. Ονομάζεται έτσι από την πόλη του Κιέβου και την μονή στην οποία φυλασσόταν. Αρχικά βρισκόταν στο Βίσγκο – Ρὸντ και αργότερα μετακομίσθηκε στο Κίεβο. Το 1662, όταν οι Τάταροι εισέβαλαν στην πόλη του Βίσγκο – Ρόντ, κατέστρεψαν το ναό στον οποίο βρισκόταν η εικόνα και έριξαν στο ποτάμι την εικόνα. Αυτή, επιπλέοντας επάνω στο νερό, έφθασε μέχρι το μοναστήρι Μπράτσκϊυ (των Αδελφών). Οι Πατέρες της Μονής βρήκαν την εικόνα και με ευλάβεια την μετέφεραν στο μοναστήρι τους.
«Αθαλιώτισσα»
Ονομασία
της Θεοτόκου που προέρχεται από την ιστορική Ιερά Μονή Ζωοδόχου Πηγής στο
Αθάλι της Χιμάρας.
«Αθηναιώτισσα ή Αθηνιώτισσα»
Έτσι
ονομαζόταν το εικόνισμα της Παναγίας που βρισκόταν στην πόλη της Αθήνας και
φυλασσόταν στον ναό της Παναγίας της Αθηνιώτισσας, πού βρισκόταν στον ιερό
βράχο της Ακρόπολης των Αθηνών.
«Αιματούσα»
Το πιο γνωστό και πολυσύχναστο ξωκλήσι της Αραδίππου στην Κύπρο,
αφιερωμένο στην Παναγία την «Αιματούσα» ή αλλιώς των «Αμπελιών». Ονομάστηκε έτσι
γιατί θεραπεύει τις
αιμορραγούσες γυναίκες.
«Αιμιαλών» Η ονομασία προέρχεται από το μοναστήρι της Παναγίας στην Δημητσάνα. Φέρει την ονομασία «Αιμιαλών» απ' την ίδρυσή της Μονής. Φέρεται δε και με άλλες ονομασίες όπως «Μυαλών», «Αιμιαλός», «Ομιαλός», «Αιμιαλούς» κανένα άλλο όμως δια αυτών τον ονομάτων δηλώνεται παρά αυτή η Μονή με το αρχικό της όνομα κατά καιρούς παραφθαρμένο. Στην Μονή αποδίδεται και η ονομασία «Παναγία η Χρυσομαλλίτισσα».
«Ακαδημιώτισσα» Η ονομασία προέρχεται από τον Ναό της Παναγίας στο χωριό Ακάδημοι της Νάξου.
«Ακαθή»
Λαϊκή
προσωνυμία της Θεοτόκου του Ακάθιστου. Στη Σχοινούσα λέγεται «Ακάθη» και
είναι θαυματουργό το εικόνισμα της.
«Ακάθιστος
Ύμνος»
Η
ονομασία προέρχεται από την εορτή του Ακάθιστου (Ε’ Παρασκευή των Νηστειών),
όπου διαβάζονται στους ναούς μας όλοι οι Χαιρετισμοί (Ακολουθία του
Ακάθιστου Ύμνου). Οι μοναχοί του Αγίου Όρους κάθε ήμερα απαγγέλλουν μπροστά
στην εικόνα της Θεοτόκου τους Χαιρετισμούς, που είναι αφιερωμένοι σ' Αυτήν.
Η εικόνα του «Ακάθιστου Ύμνου» εικονίζει την Παναγία με το Χριστό στο κέντρο
και γύρω από την κεντρική παράσταση τους εικοσιτέσσερις «Οίκους» της
Θεοτόκου.
«Ακαταμάχητος»
Προσωνυμία της Θεοτόκου που δηλώνει τη μονή ασφαλή και βεβαία ελπίδα των
πιστών. Η Παναγία μας είναι ακαταπολέμητος, ακαταγώνιστος, ακατανίκητος ως
μητέρα του Χριστού μας. Η επωνυμία "ακαταμάχητος" έχει δοθεί και στην "Παναγία την Κουμπελίδικη" στην Καστοριά και έχει σχέση με τα τείχη της ακρόπολης και την προστασία τους.
«Ακένωτο
Ποτήριο» Ονομάστηκε έτσι γιατί το Θείο Βρέφος εμφανίζεται μέσα στο ποτήριο της Θείας Ευχαριστίας ευλογώντας. Η Παναγία-με τα χέρια ανοιχτά μεσιτεύει προσφέροντας ως θυσία στον Θεό τον ίδιο τον Υιό της. Η εικόνα βρίσκεται στο Μοναστήρι τής πόλεως Σερπούγοφ τής Ρωσίας.
«Ακλειδιού» Ονομασία που προέρχεται από την Παναγία την Ευαγγελίστρια, που βρίσκεται στο πανέμορφο και καταπράσινο προάστιο του Ακλειδιού κοντά στην περιοχή της Βαρειάς της Λέσβου.
«Ακρωτηριανή»
Ονομασία
που την προσέλαβε από το ανατολικό ακρωτήρι της Κρήτης Άγιος Ισίδωρος που
βρίσκεται το μοναστήρι του Τοπλού.
«Αλανιώτισσα»
Προσωνυμία της Θεοτόκου στη Σμύρνη της Μ. Ασίας. Η ονομασία οφείλεται ότι ο
ναός της ήταν κτισμένος στην Αλάνα, στην πλατεία. Ήταν κτισμένος σε ελεύθερο
χώρο. Αλάνα, τόπος που παίζουν τα παιδιά.
«Αλατσατιανή» Προσωνυμία της Θεοτόκου από τα Αλάτσατα της Μ. Ασίας. Η Παναγία η Αλατσατιανή είναι μια από τις 5 Εκκλησίες που παραμένουν ακόμη όρθιες..
«Αληθινή» Ονομασία της Θεοτόκου που προέρχεται από μια εικόνα και ένα παρεκκλήσιο στη Σύμη.
«Αλινδά»
Ονομασία
της Θεοτόκου που προέρχεται από ένα ξωκλήσι των Βυζαντινών χρόνων.
«Αμαρτωλών Σωτηρία»
Η
Υπεραγία Θεοτόκος είναι η συμπαραστάτης όλων των Χριστιανών ιδιαιτέρως δε
των αμαρτωλών. Όλοι σ' Αυτήν προσφεύγουμε και καταφεύγουμε για τη σωτηρία
της ψυχής μας. Αυτή παρακαλούμε να μεσιτεύει στον Υιό της και Θεό για τη
σωτηρία μας. Είναι η σωτηρία μας και η μόνη ελπίδα μας. Προέρχεται από την
Αγία Λαύρα Καλαβρύτων.
«Αμασγού»
Ονομασία
της Θεοτόκου που προέρχεται από
το
Μοναστήρι της Παναγίας της Αμασγούς που βρίσκεται νοτιοδυτικά του χωριού
Μονάγρι της επαρχίας Λεμεσού στην Κύπρο.
«Αμιρού» Ονομασία της Θεοτόκου που προέρχεται από το Μοναστήρι της Παναγίας της Αμιρούς που βρίσκεται ανατολικά του χωριού Αψιού της επαρχίας Λεμεσού στην Κύπρο. Η προέλευση του ονόματος της είναι άγνωστη. Σύμφωνα με τοπική λαϊκή παράδοση, αυτή οφείλεται σε κάποιο πλούσιο άνδρα, ένα Εμίρη ή Αμιρά, όπως αποκαλείτο λόγω του πλούτου του, ο οποίος είχε αρχίσει να χάνει σιγά σιγά την όραση του. Ο Εμίρης ταξίδεψε στην Κύπρο και κατά τρόπο θαυματουργικό η όρασή του επανήλθε. Σύμφωνα με μία άλλη εκδοχή, αυτή πού θεραπεύτηκε ήταν η τυφλή κόρη του Εμίρη, ο οποίος σε ένδειξη ευγνωμοσύνης προς τη Θεοτόκο, ανήγειρε στην περιοχή ναό αφιερωμένο στην Παναγία. Δ εν αποκλείεται όμως και το ενδεχόμενο η ονομασία της Μονής να προέρχεται από τον κτήτορά της, που πιθανόν να ονομαζόταν Αμιράς.
«Αμόλυντος»
Προσωνυμία πού προέρχεται από τον ύμνο του Αποδείπνου «Άσπιλε, Αμόλυντε,
Άχραντε...» πού συνέθεσε ο μοναχός Παύλος της μονής Ευεργέτιδος. Η Αμόλυντος
στην ορθόδοξη εικονογραφία ονομάζεται και Παναγία του Πάθους, γιατί ο
Χριστός ενατενίζει τους δύο Αγγέλους που εικονίζονται εκατέρωθεν της
Παναγίας και κρατούν στα χέρια τους τα σύμβολα του πάθους, δηλ. τον Σταυρό,
τη Λόγχη και το Σπόγγο. Προέρχεται από την Σίφνο.
«Αμπελακίων»
Ονομασία
της Θεοτόκου που προήλθε από τα
Αμπελάκια της Σαλαμίνας, όπου υπάρχει και ο ναός των Εισοδίων της Θεοτόκου.
«Αμπελακίων ή Αμπελακιώτισσα» Ονομασία θαυματουργής εικόνας της Θεοτόκου, που με θαυματουργικό τρόπο ήλθε από τα Αμπελάκια της Θεσσαλίας (απ' εδώ και το όνομα), καθώς επίσης και από την ορεινή Ναυπακτία, όπου υπάρχει μοναστήρι με το ίδιο όνομα.
«Αμπελιών» Το πιο γνωστό και πολυσύχναστο ξωκλήσι της Αραδίππου στην Κύπρο, αφιερωμένο στην Παναγία την «Αιματούσα» ή αλλιώς των «Αμπελιών». Ονομάστηκε έτσι γιατί στην περιοχή τα παλιά χρόνια υπήρχαν πολλά αμπέλια.
«Αμπελοκήπισσα»
Προσωνυμία της Θεοτόκου στο Λιδωρίκι της Φωκίδος. Δηλώνει ότι ο ναός της
ευρίσκεται στο μέσω αμπελοκήπων ή τόπο που έχει το όνομα αυτό.
«Άμπελος αληθινή»
Φυτωνυμική ονομασία της Θεοτόκου από τον εκκλησιαστικό ύμνο «Θεοτόκε συ η
Άμπελος η αληθινή...».
«Αναφωνήτρια» Ονομασία της Θεοτόκου στη Ζάκυνθο. Η Μονή της Παναγίας της Αναφωνήτριας είναι γνωστή για δύο λόγους. Ο πρώτος είναι ότι η παράδοση θέλει την εικόνα της Θεοτόκου να έχει έρθει με θαυματουργό τρόπο στο μοναστήρι από την Κωνσταντινούπολη αμέσως μετά την άλωση. Ο δεύτερος λόγος είναι επειδή συνδέεται με τον βίο του προστάτη του νησιού Αγίου Διονυσίου.
«Ανέμη» Ονομασία της Θεοτόκου που προέρχεται από την Σαμοθράκη. Ο Ναός της Παναγιάς της Ανέμης βρίσκεται σε μια περιοχή όπου φυσούν πολύ δυνατοί άνεμοι. Η Παναγιά η Ανέμη είναι προστάτιδα της Σαμοθράκης και των ναυτικών από τους ανέμους.
«Άνθος το Άμάραντον»
Φυτωνυμική προσωνυμία της Θεοτόκου. Σχετικός είναι ο στίχος του Ακάθιστο
Ύμνου - «...άνθος το αμάραντον, ή εξανθήσασα». Προέρχεται από το
Καστελλόριζο.
«Ανίκητος»
Ονομασία
της Θεοτόκου από τον στίχο του Ακάθιστου Ύμνου - «Χαίρε, των αθλοφόρων το
ανίκητο θάρσος».
«Ανοικτοπορτούσα»
Λαϊκή
Ονομασία της Παναγίας, γιατί η πόρτα της είναι πάντα ανοικτή για να μπουν οι
ειλικρινώς μετανοούντες αμαρτωλοί. Είναι γνωστός ο στίχος του Ακάθιστου
Ύμνου - «Χαίρε, Παραδείσου θυρών ανοικτήριον». Η Παναγία μας με τη γέννηση
του θεανθρώπου Ιησού Χριστού, άνοιξε την πόρτα του Παραδείσου.
«Αντιβουνιώτισσα» Η ονομασία Παναγία Αντιβουνιώτισσα προκύπτει από το τοπωνύμιο της περιοχής που βρίσκεται ο ναός. Πρόκειται για το λόφο Αντιβούνι στο Καμπιέλο της Κέρκυρας.
«Αντίληψις» Η ονομασία οφείλεται στο ότι η Παναγία βοηθάει αυτούς που ζητούν τη βοήθειά της.
«Αντίνιτσα» Η ονομασία σύμφωνα με την τοπική παράδοση όταν ξεκίνησαν οι σφαγές στην πόλη του Αϊδινίου της Μικράς Ασίας, δύο πρόσφυγες μετέφεραν μαζί τους τη θαυματουργή εικόνα της Παναγίας του Αϊδινίου. Σύμφωνα με μια άποψη, στο γεγονός αυτό και την παραφθορά της λέξης Αϊδίνιο οφείλεται το όνομα του μοναστηριού. Κατά την επικρατούσα όμως άποψη το προσωνύμιό της έχει σχέση με την αρχαία πόλη Αντινοίτισσα που ίδρυσε στην Όθρυ ο Ρωμαίος Αυτοκράτορας Αδριανός τον Β΄ μ.Χ. αιώνα.
«Αντιφωνήτρια
ή Αντιφωνήτισσα ή Αναφωνήτρια»
Ονομασία
της Θεοτόκου στη μονή Βατοπεδίου. Σύμφωνα με την παράδοση ή εικόνα
αντιφώνησε, φώναξε δυνατά, και απαγόρευσε την είσοδο εντός του ναού της
κόρης του Μεγάλου Θεοδοσίου Γάλλαν Πλακιδίαν, διότι τόλμησε να παραβιάσει το άβατο του Αγίου Όρους.
Ονομάζεται και Αντιφωνήτισσα και
Αναφωνήτρια για τον ίδιο λόγο.
«Άνω
Ξενιά»
Ονομασία
της Θεοτόκου στον Αλμυρό της Μαγνησίας.
«Ανωμερίτισσα»
Ονομασία
της Θεοτόκου στη Μακεδονία που οφείλεται στο γεγονός ότι βρίσκεται κτισμένος
ο ναός της Θεοτόκου στο Άνω μέρος.
«Άξιον
εστίν»
Προσωνυμία και εφέστιος εικόνα στο Άγιον Όρος. Σύμφωνα με την παράδοση
ενώπιον αυτής της εικόνας ο αρχάγγελος Γαβριήλ, δίδαξε το μεγαλυνάριο «Άξιον
εστίν» σε κάποιο μοναχό κατά τον 10ο αι. Από το μεγαλυνάριο «Άξιον εστίν»
προσέλαβε η Θεοτόκος και η εικόνα την ονομασία αυτή.
«Απακοή» Η ονομασία οφείλεται στο ότι η Παναγία ακούει αμέσως τις προσευχές και τις αιτήσεις των Χριστιανών και τους βοηθάει.
«Απειρανθίτισσα
ή Απειραθίτισσα»
Ονομασία
της Θεοτόκου που οφείλεται στο γεγονός ότι
ο ναός
της Παναγίας
βρίσκεται κτισμένος
στην Απείρανθο της Νάξου.
«Απόλπαινα» Ονομασία της Θεοτόκου που οφείλεται στο γεγονός ότι ο ναός της Παναγίας της Οδηγήτριας βρίσκεται κτισμένος στο χωριό Απόλπαινα, 2 χιλιόμετρα νότια της πόλης της Λευκάδας.
«Αρακιώτισσα ή Αράκου»
Ονομασία
της Θεοτόκου στην Κύπρο. Προέρχεται από την τοποθεσία Αράκου, προφανώς, από
το Ιεράκου.
«Αράπισσα»
Ονομασία
της Θεοτόκου στην Τριγλία της Βιθυνίας, που οφείλεται στον σκούρο προπλασμό
που έχει το πρόσωπο της Παναγίας.
«Αρβανίτισσα»
Ονομασία
της Θεοτόκου στη Χίο, που οφείλεται στην ενδυμασία της.
«Αρβανιτών» Ονομασία της Θεοτόκου στη Σάμο. Ο Ι. Γεωργειρήνης το 1677 μνημονεύει στο έργο του δύο χωριά, των Αρβανιτών και της Λέκκας (καλούμενη Αρβανιτοχώρι) στην οποία σώζονται ερείπια αρχαίας κώμης και ναΰδριο της "Παναγίας των Αρβανιτών".
«Αργινωντών» Ονομασία της Θεοτόκου στην Κάλυμνο. Η Παναγία των Αργινωντών φέρει το προσωνύμιο Γαλατιανή, καθώς θεωρείται η προστάτιδα των τσοπάνηδων της ευρύτερης περιοχής Αργινώντων, Σκαλίων και Εμπορειού.
«Αργοκοιλιώτισσα»
Ονομασία
της Παναγίας στη Νάξο. Το όνομα σχετίζεται με την τοποθεσία (στη θέση
Αργοκοίλι) που
σύμφωνα με την παράδοση βρέθηκε με τρόπο θαυματουργικό το εικόνισμα της
Θεοτόκου.
«Αργυροκαστρίτισσα» Ονομασία της Παναγίας που προέρχεται από το Αργυρόκαστρο.
«Αριζονίτισσα» Ονομασία της Παναγίας που προέρχεται την Αριζόνα των ΗΠΑ. Η ομώνυμη εικόνα της Παναγίας βρίσκεται στην ιερά μονή Αγίου Αντωνίου Αριζόνας.
«Αριστεροκρατούσα» Ονομασία της Θεοτόκου επειδή κρατάει το Θείο Βρέφος με το αριστερό της χέρι. Η εικόνα με βάση τα εικονογραφικά και τεχνοτροπικά της χαρακτηριστικά χρονολογείται στο τελευταίο τέταρτο του 13ου αιώνα.
«Αρκουδιώτισσα
ή Αρκούδια ή Αρκούδα ή Αρκούδαινα»
Ονομασία
της Θεοτόκου στα Χανιά της Κρήτης (Ακρωτήρι). Εδώ βρίσκεται η περίφημη
σπηλιά της Αρκουδιώτισσας. Στο κέντρο της ένας τεράστιος σταλαγμίτης θυμίζει
αρκούδα που σκύβει να πιει νερό από μια γούρνα πλάι της. Στην περιοχή αυτή
το πρόβλημα της λειψυδρίας είναι μεγάλο. Οι κάτοικοι μάζευαν το νερό σταγόνα
σταγόνα, αλλά κάποτε μια θεόρατη αρκούδα ανακάλυψε τη σπηλιά κι ερχόταν και
τους το 'πινε. οι κάτοικοι παραφύλαξαν να δουν ποιος τους κλέβει το νερό.
αλλά όταν αντίκρισαν το πελώριο ζώο, φοβήθηκαν και κάποιος έβγαλε μια
κραυγή: "Παναγία μου, πρόφταξε!" και πριν προλάβουν να καταλάβουν τι έγινε
το ζώο πέτρωσε. Για να θυμούνται το θαύμα Της , έχτισαν μέσα στη σπηλιά το
εκκλησάκι "Της Παναγιάς της Αρκουδιώτισσας" που γιορτάζει της Υπαπαντής κάθε
2 Φεβρουαρίου.
Εντός του σπηλαίου βρίσκεται ναός της Υπαπαντής. Λέγεται
και Αρκούδια, Αρκούδα ή Αρκούδαινα.
«Αρμάδα»
Ονομασία
της Θεοτόκου στις Σπέτσες.
Η
λέξη Αρμάτα αποτελεί παράφραση της λέξης αρμάδα, δηλαδή
πολεμικός στόλος.
Την ονομασία της την οφείλει στο γεγονός ότι η
Παναγία έδιωξε τις τούρκικες αρμάδες από το νησί και έτσι γλίτωσε την
καταστροφή.
«Αρματίου» Ονομασία της Θεοτόκου που οφείλεται στην εικόνα της Υπεραγίας Θεοτόκου που βρισκόταν στην Κωνσταντινούπολη, σε κάποιο μοναστήρι στην περιοχή Αρμάτιο. Η περιοχή, έλαβε το όνομα της από τον Στρατιωτικό Αρμάτιο, ανιψιό του τυράννου Βασιλίσκου την εποχή που αυτοκράτορας ήταν ο Ζήνων (474 - 494 μ.Χ.).
«Αρμενιώτισσα»
Προσωνυμία της Θεοτόκου στη νησιώτικη Ελλάδα. Είναι η Παναγία που βοήθα τους ναυτικούς να έχουν
καλά ταξίδια και γαλήνιες θάλασσες. Από το ρήμα αρμενίζω = ταξιδεύω.
«Αρμενοκρατούσα»
Ονομασία
της Θεοτόκου στις Σέρρες. Είναι αυτή που
προστατεύει τις λεχώνες από το «αρμένισμα», τον επιλόχειο πυρετό. Στη θάλασσα προστατεύει τα καράβια (άρμενα) και τα
κρατεί αβύθιστα. Άρα είναι η προστάτιδα των καραβιών.
«Άρουρα βλαστάνουσα»
Προσωνυμία της Θεοτόκου από τον στίχο του Ακάθιστου Ύμνου - «Χαίρε, άρουρα
βλαστάνουσα ευφορία οικτιρμών». Άρουρα = χωράφι.
«Αρχαγγελιώτισσα» Ονομασία της Παναγίας στην Ξάνθη. Σύμφωνα με μία εκδοχή πήρε το όνομα του από μια μικρή θαυματουργή εικόνα του 16ου αιώνα που παριστάνει την Θεοτόκο να παραστέκεται από τους αρχάγγελους Γαβριήλ και Μιχαήλ και είχε το όνομα Παναγία Αρχαγγελιώτισσα ως επιγραφή.
«Ασπροβουνιώτισσα» Ονομασία της Θεοτόκου στην Κύπρο. Η ονομασία οφείλεται σ' ένα λόφο με «άσπρο» ή αλλιώς «ασπρογή» χώμα, εξ ου και το τοπωνύμιο Ασπρόβουνος. Σ’ αυτό το λόφο υπάρχει ένα ξωκλήσι αφιερωμένο στην Παναγία, γνωστό ως ξωκλήσι της Παναγίας της Ασπροβουνιώτισσας.
«Ασπροπαναγιά»
Ονομασία της Θεοτόκου στην Πάφο της Κύπρου,
από το τοπωνύμιο Ασπροπαναγιά.
«Ασπροφορούσα»
Ονομασία
της Παναγίας, πού οφείλεται στα ανοιχτόχρωμα φορέματα που είναι ενδεδυμένη
(λευκά, ροδόχρωμα, ιώδη). Η ονομασία απαντάται στην Κυρήνεια της Κύπρου. Το μοναστήρι της Παναγίας της Ασπροφορούσας πρώτα ήταν το Αβαείο του Πέλλαπαϊς και αποτελεί μοναδικό δείγμα μοναστηριού γοτθικού ρυθμού στην ανατολή. Μετά το τέλος της Φραγκοκρατίας, η εκκλησία του μοναστηριού μετατράπηκε από Καθολική σε Ορθόδοξη και αφιερώθηκε στην Παναγία την Ασπροφορούσα, ίσως γιατί οι καθολικοί μοναχοί που ζούσαν στο Αβαείο φορούσαν άσπρα ρούχα.
«Ασταθκιώτισσα
ή Ασταχιώτισσα» Το επίθετο αυτό της Παναγίας ίσως ελήφθη από το όνομα του μεσαιωνικού οικισμού Στάθκια (πιθανώς «τα κτήματα του Στάθη-Ευσταθίου» κατά τα Βυζαντινά Χρόνια), είτε εδόθη στον οικισμό. Διότι, κατά τη δική μας άποψη, το επίθετο «Ασταθκιώτισσα» της Παναγίας ίσως είναι φυτώνυμο: «Παναγία Ασταχιώτισσα», από τα στάχια, ως προστάτιδα της παραγωγής δημητριακών που εκαλλιεργούντο στην περιοχή.
«Ατταλειώτισσα»
Ονομασία
της Θεοτόκου από την Αττάλεια της Μικράς Ασίας.
«Αυγασίδα»
Ονομασία
της Θεοτόκου από την Αμμόχωστο της Κύπρου.
«Αυγουστιανή»
Ονομασία
της Θεοτόκου που γιορτάζει στις 15 Αυγούστου.
«Αφροδίτισσα» Ονομασία της Θεοτόκου που προέρχεται από την Κύπρο. Μια εικόνα της Παναγίας ανακαλύφθηκε σε μια πλαγιά του όρους Τρόοδος της Κύπρου οπότε ονομάστηκε Τροοδίτισσα, όπως και το μοναστήρι στο οποίο στεγάζεται. Πήρε και το όνομα ''Ολυμπία'' αφού γειτνιάζει με την ψηλότερη βουνοκορφή του νησιού, τον Όλυμπο. Επειδή δε θεωρείται ότι η Παναγία αντικατέστησε την Ελληνίδα θεά Αφροδίτη ονομάστηκε και ''Αφροδίτισσα''. Η εκκλησία που κτίστηκε από τα ερείπια του ναού της Αφροδίτης ονομάζεται επίσης Παναγία η Αφροδίτισσα.
«Αχειροποίητος»
Προσωνυμία της Θεοτόκου που δηλώνει το θαυματουργικό τρόπο κατασκευής της
εικόνας της, δηλ. ότι δεν την κατασκεύασε ανθρώπινο χέρι, γι' αυτό και
Αχειροποίητος. Υπάρχει ναός της Αχειροποιήτου στη Θεσσαλονίκη, στην Κύπρο και στην
Κωνσταντινούπολη.
«Αψηλοχερούσα»
Άλλη
ονομασία της Δεομένης Θεοτόκου, επειδή έχει αψηλά, υψωμένα τα χέρια της σε
στάση δεήσεως.
«Αψινθιώτισσα ή Αψιδιώτισσα»
Φυτωνυμική ονομασία της Θεοτόκου στην Κύπρο.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
.jpg)
