ΑΠΟΚΡΥΦΑ ΒΙΒΛΙΑ ΠΑΛΑΙΑΣ ΔΙΑΘΗΚΗΣ |
|
ΑΠΟΚΑΛΥΨΙΣ ΜΩΥΣΕΩΣ |
ΒΙΟΣ ΑΔΑΜ ΚΑΙ ΕΥΑΣ ΚΑΙ ΑΠΟΚΑΛΥΨΙΣ ΜΩΥΣΕΩΣ
Η Αποκάλυψις Μωυσέως είναι ένα από τ' απόκρυφα κείμενα της Παλαιάς Διαθήκης. Πρόκειται για συλλογή αφηγήσεων με θέμα τους πρωτοπλάστους. Το βιβλίο αποτελείται από 43 κεφάλαια και είναι σύνθεση δύο ανεξάρτητων έργων ιουδαϊκής προέλευσης με παράλληλο περιεχόμενο. Τα έργα αυτά είναι ο «Βίος Αδάμ και Εύας» που διασώθηκε σε λατινική μετάφραση προερχόμενη από ελληνικό κείμενο και η «Αποκάλυψις Μωυσέως» που είναι επίσης ελληνικό έργο.
Τα βιβλία αυτά είναι γραμμένα για το πρώτο ζεύγος ανθρώπων της χριστιανικής μυθολογίας και αφηγούνται τα γεγονότα μετά την πτώση του Αδάμ και της Εύας μέχρι του θανάτου και της ταφής τους. Διαβάζοντας τα κείμενα αυτά, είναι εμφανές για ποιο λόγο δεν γίνανε ποτέ μέρος της Βίβλου (ούτε καν δευτεροκανονικά) αφού η θεολογία τους ξεστρατίζει από τη χριστιανική διδασκαλία (ακόμα και των πρώτων αιώνων) αλλά υπάρχουν αρκετές λεπτομέρειες που ενσωματώθηκαν στη χριστιανική μυθολογία και οι οποίες δεν υπάρχουν στη Βίβλο. Τα απόκρυφα αυτά βιβλία εμπλουτίζουν ουσιαστικά τα πρώτα κεφάλαια της Γένεσης, συμπληρώνοντας τα κενά που αφήνει η διήγηση του βίου του Αδάμ και της Εύας. Όπως μπορεί εύκολα να καταλάβει κανείς με μια ανάγνωση, το βιβλίο αυτό δεν αλλάζει, δεν παραποιεί το πρωτότυπο κείμενο της Βίβλου. Όπου χρησιμοποιείται, παρουσιάζεται αυτούσιο νοηματικά και σε μερικές σημεία και αυτολεξεί.
Το ελληνικό κείμενο είναι το αποκατεστημένο κείμενο του C. Tischendorf, βάσει τριών χειρογράφων (ένα βενετικό του 13ου αιώνα και δύο βιεννέζικα του 12-14ου αι.) Ο τίτλος του κειμένου είναι "Αποκάλυψη Μωυσή", ενώ το "η ζωή του Αδάμ και της Εύας" το έδωσε στο κείμενο ο ίδιος ο Tischendorf και γρήγορα καθιερώθηκε (αφού είναι πιο περιγραφικό και το ξεχωρίζει από άλλα παρόμοια κείμενα που φέρουν το όνομα του Μωυσή, π.χ. η "ανάληψη του Μωυσή"). Το πρωτότυπο χαμένο κείμενο θεωρείται εβραϊκό του 1ου μ.Χ. αιώνα, αλλά μία από τις κύριες πηγές του Tischendorf θεωρείται ότι είχε υποστεί αρκετές χριστιανικές αλλοιώσεις, οπότε στο κείμενο εμφανίζονται και αρκετά πρωτοχριστιανικά μοτίβα. Βέβαια, το κείμενο θα μπορούσε κάλλιστα απλά να περιέχει γνωστές απόψεις φαρισαϊκών κύκλων της εποχής (όπως η ιδέα της ανάστασης) που ενισχύθηκαν από τους Χριστιανούς αντιγραφείς, όπως για παράδειγμα, έχουμε τη διαρκή χρήση του ρήματος "ανάστημι”. Είναι φανερό πάντως ότι το κείμενο, αν και περιέχει την ιδέα της ανάστασης, δεν κάνει καμία νύξη περί μεσσιανισμού, γεγονός που ενισχύει την άποψη για την εβραϊκή του καταγωγή. Πάντως κάποια στοιχεία κοινά με τη θεολογία του Παύλου σε συνδυασμό με το γεγονός ότι και οι δύο συγγραφείς έγραψαν περίπου την ίδια περίοδο, έχουν κάνει κάποιους να πιστεύουν ότι ενδεχομένως να κινούνταν στους ίδιους ιδεολογικούς κύκλους. Τα αντίγραφα χρονολογούνται μεταξύ 3ου και 5ου αιώνα.
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ
Περίληψη του κειμένου
Κεφ 1-4 ● Κάιν και
Άβελ
Κεφ 5-6 ● Η ασθένεια
του Αδάμ
Κεφ 7-8 ● Σύντομη
διήγηση της Πτώσης
Κεφ 9-13 ● Ο Σηθ και
το θηρίο
Κεφ 14-19 ● Ο
Διάβολος και ο Όφις
Κεφ 20-30 ● Η Πτώση
αναλυτικά
Κεφ 31-32 ● Ο
θάνατος του Αδάμ
Κεφ 33-35 ● Το όραμα
της Εύας
Κεφ 36-41 ● Η κηδεία
του Αδάμ
Κεφ 42-43
● Ο θάνατος της Εύας
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΠΑΝΩ ΣΤΟ ΒΙΒΛΙΟ
1. Ο συγγραφέας εισάγει ένα νέο είδος παραδείσιου καρπού: τον καρπό του ελαίου του ελέους. Ο συγγραφέας μοιάζει να έχει επηρεαστεί από τη θεολογία του χρίσματος (ένα έθιμο κοινό στον Ιουδαϊσμό και το Χριστιανισμό) όπου η χάρη του Θεού μεταφέρεται μέσω λαδιού με το οποίο χρίεται ο πιστός. 2. Ο συγγραφέας δεν μπορεί να αποφασίσει αν και πόση ευθύνη φέρει η Εύα για το ολίσθημα. Είναι προφανές πως θεωρεί την Εύα ένοχη, αλλά οι προσπάθειές του να διανθίσουν το κείμενο, ουσιαστικά της αφαιρούν ευθύνη. Έτσι βλέπουμε τον Αδάμ να κατηγορεί ιδιαίτερα την Εύα και το Θεό να την τιμωρεί όπως και στη Γένεση, αλλά διαβάζουμε πως: α) Η Εύα είχε φύλακες-αγγέλους που έφυγαν. Αυτό υπονοεί πως ο Θεός είχε λόγους να φοβάται πως οι Πρωτόπλαστοι κινδύνευαν στον Παράδεισο, ωστόσο η Εύα έμεινε αφύλακτη. Πιθανώς εδώ να έχουμε ένα λογοτεχνικό εύρημα για να φανεί πως ο Διάβολος ήταν ιδιαίτερα ύπουλος, αλλά με επιπτώσεις για την ευθύνη της Εύας. β) Η Εύα ανοίγει την πύλη του Παραδείσου στο Διάβολο, το οποίο σημαίνει πως είτε ήταν ξεκλείδωτη και άνοιγε μόνο από μέσα ή είχαν δοθεί κλειδιά στην Εύα, παρόλο που δεν θα είχε κανένα λόγο να τα χρησιμοποιήσει. Και φυσικά εγείρεται το ερώτημα για ποιο λόγο να έχει ο Παράδεισος καν πύλη. γ) Ο Όφις ήταν ζώο αρσενικό, οπότε έφταιγε ο Αδάμ που δεν πρόσεξε ότι έπιασε κουβέντα με το Διάβολο, αφού ήταν ευθύνη του να επιτηρεί τα αρσενικά ζώα. δ) Δεν δελέασε η ίδια η Εύα τον Αδάμ, αλλά ο Διάβολος που μιλούσε μέσω αυτής, για να την υποχρεώσει να τηρήσει τον όρκο της. 3. Ο Διάβολος και ο Όφις διαχωρίζονται εντελώς. Στη Γένεση υπάρχει μία σύγχυση για το αν ο Όφις είναι ο Διάβολος ή αν είναι απλό ζώο. Ο συγγραφέας εδώ το λύνει κάνοντας σαφή διαχωρισμό: διαφορετικές οντότητες που συνεργάστηκαν για να προκαλέσουν την Πτώση. Βέβαια ενισχύονται στοιχεία, όπως ότι ο Όφις μιλούσε, ότι είχε και χέρια και πόδια κ.λπ. τα οποία έχασε ως τιμωρία, και ότι είχε και ελεύθερη βούληση και κακές σκέψεις, παρόλο που ήταν τμήμα της "λίαν καλής” Δημιουργίας. Το τμήμα αυτό της συνωμοσίας Διαβόλου και Όφεως είναι μεν πολύ ζωντανό, αλλά γεμάτο θεολογικά προβλήματα και αντιφάσκει έντονα με τη Βίβλο. Ο Όφις εμφανίζεται και ως το Θηρίο που επιτίθεται στο Σηθ και υπόσχεται πως θα αφήσει τους ανθρώπους ελεύθερους μέχρι τις έσχατες ημέρες. Πάντως δεν είναι ευδιάκριτο αν υπάρχει συσχετισμός μεταξύ του Όφεως αυτού και του Θηρίου της Αποκάλυψης. 4. Ο αρχάγγελος Μιχαήλ διαδραματίζει σημαντικότατο ρόλο στην όλη διήγηση. Αναφέρεται και ως "ο άγγελος της ανθρωπότητας” και μεταφέρει διαρκώς μηνύματα μεταξύ του Θεού στους ανθρώπους. Επίσης φαίνεται και το πόσο νωρίς εμφανίζεται ο Μιχαήλ ως ο Ψυχοπομπός της Ιουδαϊκής κοσμοθεώρησης, όπως στο τμήμα όπου μεταφέρει και θάβει τον Αδάμ. 5. Στο κείμενο αυτό ο Θεός εμφανίζεται ιδιαιτέρως σκληρός. Συχνά-πυκνά διάφοροι άθεοι διαμαρτύρονται ότι ο Θεός θα μπορούσε να είχε συγχωρέσει επί τόπου τον Αδάμ και την Εύα. Οι απολογητές αντιτάσσουν ότι οι Πρωτόπλαστοι δε ζήτησαν ποτέ συγχώρεση. Εδώ λοιπόν, τα έχουμε και τα δύο. Και ζητείται συγχώρεση και δε δίδεται. Μάλιστα, όταν ο Αδάμ ζητά από τους αγγέλους να μην τον διώξουν, αλλά να τον αφήσουν να ζητήσει συγχώρεση, ο Θεός κατσαδιάζει τους αγγέλους για την ανυπακοή τους. Αυτό είναι ίσως ένα από τα βασικά σημεία που έκριναν το κείμενο ως αιρετικό. 6. Ο Παράδεισος τοποθετείται στον τρίτο ουρανό όπως και στην παύλειο θεολογία (Β Κορ. 12,2). Δεν είναι σαφές πάντως πώς επικοινωνεί ο τρίτος ουρανός με τη Γη, ώστε η έξοδος από τον Παράδεισο να μεταφράζεται με πτώση στη γη. 7. Το κείμενο περιέχει τέλος και δύο χτυπητά στοιχεία επηρεασμένα σαφώς από την αρχαιοελληνική μυθολογία: α) Η Αχερουσία Λίμνη στην οποία το Σεραφείμ πλένει το σώμα του Αδάμ και β) H αναφορά ότι το άρμα του Θεού σέρνεται από αετούς. Αυτό μοιάζει μάλλον επηρεασμένο από το ότι ο αετός ήταν ιερό πτηνό του Δία, καθώς στην ιουδαϊκή παράδοση ο αετός θεωρείται ακάθαρτο πτηνό (Δευτ. 14,12) και θα ήταν μάλλον ακατάλληλο για το ρόλο αυτό (στο λατινικό κείμενο το άρμα του Θεού σέρνεται από τους τέσσερις ανέμους). 8. Ο Θεός υπόσχεται στον Αδάμ ότι μετά την μελλοντική ανάσταση, θα τον τοποθετήσει επάνω στο θρόνο του Διαβόλου. Το ενδιαφέρον είναι ότι πουθενά στο κείμενο δεν αναφέρεται ο Ιησούς, έστω και έμμεσα (και ειδικά εδώ όπου θα ήταν ιδιαίτερα ταιριαστή αναφορά) το οποίο και ενισχύει την υπόθεση ότι έχουμε μία κατά βάση εβραϊκή σύνθεση.
|