ΠΑΛΑΙΑ ΔΙΑΘΗΚΗ

 

 Η ΜΩΣΑΪΚΗ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ

 

ΟΙ ΙΣΡΑΗΛΙΤΕΣ ΣΤΟ ΟΡΟΣ ΣΙΝΑ 

ΟΙ 10 ΕΝΤΟΛΕΣ

 

Ο Μωυσής
παίρνει τις 10 εντολές

Τρείς μήνες μετά την έξοδο από την Αίγυπτο, οι Ισραηλίτες έφυγαν από τη Ραφιδείν και έφτασαν στην έρημο Σινά. Εκεί κατασκήνωσαν απέναντι από το όρος Σινά. Ο Μωυσής ανέβηκε στην κορυφή του βουνού αυτού για να συναντήσει το Θεό. Πάνω στο βουνό άκουσε τη φωνή του Θεού, που του παράγγειλε να κατεβεί κάτω στους Ισραηλίτες και να τους πει πώς, αν θέλουν να έχουν πάντοτε την προστασία του, πρέπει να τηρούν τις εντολές που θα τους δώσει. Και για να δώσει μεγαλύτερη έμφαση στη συμφωνία αυτή με το λαό του, ο Θεός είπε στο Μωυσή ότι θα εμφανιστεί μέσα σε νεφέλη και θα συνομιλήσει μαζί του, για να τον ακούσει ο λαός και να του έχει απόλυτη εμπιστοσύνη.

Όταν οι Ισραηλίτες άκουσαν αυτό από το Μωυσή, δέχτηκαν με μεγάλη προθυμία να συμμορφωθούν με το θέλημα του Θεού. Για να γίνουν όμως άξιοι να δεχτούν την παρουσία του Θεού, ο Μωυσής τους προετοίμασε και τους έδωσε εντολή να καθαριστούν και να ετοιμαστούν κατάλληλα στο σώμα και στην ψυχή και να νηστέψουν τρεις μέρες.

 

Την τρίτη μέρα, λοιπόν, όταν ξημέρωσε, άρχισαν βροντές και αστραπές, κι ένα πυκνό σύννεφο ήρθε και κάθισε πάνω στο βουνό. Φόβος μεγάλος κατέλαβε όλο το λαό που ήταν στο στρατόπεδο. Τότε ο Μωυσής κάλεσε το λαό να βγει από το στρατόπεδο για να συναντήσει το Θεό και στάθηκαν κοντά στους πρόποδες του βουνού. Το όρος Σινά είχε καλυφθεί ολόκληρο με καπνό, γιατί πάνω του είχε κατεβεί ο Κύριος μέσα σε φωτιά. Ο καπνός ανέβαινε σαν από καμίνι, και το βουνό ολόκληρο σειόταν δυνατά.  Όλο το βουνό αντηχούσε από σάλπιγγες και οι Ισραηλίτες στάθηκαν εκστατικοί. Ο Μωυσής μιλούσε και ο Θεός του αποκρινόταν με βροντές.

 

Κάποια στιγμή ο Θεός μίλησε στο λαό και είπε αυτούς τους λόγους:

1) «Εγώ είμαι ο Κύριος ο Θεός σου, που σε έβγαλα από την Αίγυπτο, τον τόπο της δουλείας. Δεν θα υπάρχουν για σένα άλλοι θεοί εκτός από μένα».

2) «Δεν θα κατασκευάσεις για σένα είδωλα και κανενός είδους ομοίωμα. Αυτά δεν θα τα προσκυνάς ούτε θα τα λατρεύεις, γιατί εγώ είμαι ο Κύριος, ο Θεός».

3) «Δεν θα προφέρεις χωρίς λόγο το όνομα του Κυρίου, του Θεού σου».

4) «Να θυμάσαι την ημέρα του Σαββάτου, να την ξεχωρίζεις και να την αφιερώνεις στον Κύριο. Έξι μέρες θα εργάζεσαι και θα κάνεις, όλες τις εργασίες σου.  Αλλά η έβδομη μέρα είναι μέρα ανάπαυσης, αφιερωμένη σ' εμένα, τον Κύριο το Θεό σου. Την ημέρα αυτή δεν επιτρέπεται να κάνεις καμιά εργασία».

5) «Να τιμάς τον πατέρα σου και τη μητέρα σου».

6) «Δεν θα μοιχεύσεις».

7) «Δεν θα κλέψεις».

8) «Δεν θα φονεύσεις».

9) «Δεν θα καταθέσεις ψεύτικη μαρτυρία ενάντια στο συνάνθρωπο σου».

10) «Δεν θα επιθυμήσεις τίποτε απ' ότι ανήκει στο συνάνθρωπο σου».

 

Ο Μωυσής παίρνει τις 10 εντολές

Τα λόγια αυτά του Θεού, που είναι γνωστά ως "Δεκάλογος" ή "10 εντολές", δόθηκαν κατόπιν στο Μωυσή γραμμένα πάνω σε δυο πέτρινες πλάκες. Οι πλάκες αυτές φυλάσσονταν σαν το πολυτιμότερο θρησκευτικό κειμήλιο του ισραηλιτικού λαού μέσα στην Κιβωτό της Διαθήκης, μαζί με μια στάμνα με το μάννα και το ραβδί του Ααρών που βλάστησε.

 

Όλος ο λαός άκουγε τις βροντές και τον ήχο της σάλπιγγας κι έβλεπε τις αστραπές και το βουνό που κάπνιζε. Φοβήθηκαν και στέκονταν μακριά. Κατόπιν ο Κύριος έδωσε κι άλλες εντολές και διατάξεις στο Μωυσή που αφορούσαν τους Ισραηλίτες. Αυτές είχαν σχέση με την καθημερινή ζωή του λαού, με τη απονομή της δικαιοσύνης και τις γιορτές.

Τότε ο Μωυσής κατέγραψε όλους τους λόγους του Κυρίου. Την άλλη μέρα το πρωΐ σηκώθηκε νωρίς και έχτισε θυσιαστήριο στους πρόποδες του βουνού, κι έστησε δώδεκα πέτρινες στήλες για τις δώδεκα φυλές του Ισραήλ. Ύστερα πήρε το βιβλίο της διαθήκης και το διάβασε στο λαό. Και ο λαός είπε: «Όλα όσα είπε ο Κύριος θα υπακούσουμε σ' αυτά και θα τα εφαρμόσουμε». Τότε πήρε αίμα από τη θυσία των ζώων που έγινε στον Κύριο και ράντισε το λαό και τους είπε: «Αυτό είναι το αίμα της διαθήκης που έκανε μαζί σας ο Κύριος, με βάση όλους αυτούς τους λόγους».

 

 

 

Η ΕΚΛΟΓΗ ΤΟΥ ΙΣΡΑΗΛ 

 

Ο Θεός επιλέγει τον Ισραήλ και τον εμπιστεύεται όχι για να του παρέχει αποκλειστικά προνόμια, αλλά για να γίνει αυτός ο λαός γέφυρα ανάμεσα στο Θεό και σε όλα τα έθνη. Να υπηρετήσει δηλαδή το σχέδιο του Θεού για τη σωτηρία όλων των ανθρώπων.

Γι’ αυτό το λόγο σε πολλές βιβλικές ιστορίες βλέπουμε ότι ο Θεός δε νοιάζεται μόνο για τον Ισραήλ, αλλά για όλα τα έθνη του κόσμου. Αργότερα, όταν η ανθρωπότητα θα έχει προετοιμαστεί κατάλληλα, ο Χριστός θα καλέσει τους ανθρώπους όλου του κόσμου να γίνουν παιδιά του.

 

Ο Θεός μέσα στην ιστορία επιλέγει συγκεκριμένα πρόσωπα ή λαούς και συνεργάζεται μαζί τους. Η εκλογή των Ισραηλιτών δεν έγινε επειδή ήταν ο τέλειος ο λαός που διέθετε ιδιαίτερα χαρίσματα. Ήταν πράξη αγάπης του Θεού, που θα μπορούσε να είναι η ίδια για οποιονδήποτε λαό, προκειμένου να εκπληρωθεί το σχέδιο για τη σωτηρία του κόσμου. Έτυχε ανάμεσά τους να αναδειχθούν προσωπικότητες, όπως ο Αβραάμ, ο Μωυσής κ.ά. οι οποίοι ήταν, σύμφωνα με την Αγία Γραφή, οι πιο πράοι και ταπεινοί σε όλο τον κόσμο.

Ο Θεός, λοιπόν, εξέλεξε τον ισραηλιτικό λαό και πραγματοποίησε μαζί του μια Διαθήκη, δηλαδή μια συμφωνία: Ο Θεός υποσχόταν πιστότητα και αγάπη προς το λαό, ενώ οι Ισραηλίτες υποσχέθηκαν να τηρούν τις εντολές του και να κάνουν γνωστό το όνομα του και σε άλλα έθνη.

 

 

Η ΚΙΒΩΤΟΣ ΤΗΣ ΔΙΑΘΗΚΗΣ ΚΑΙ Η ΣΚΗΝΗ ΤΟΥ ΜΑΡΤΥΡΙΟΥ 

 

Η Κιβωτός της Διαθήκης

Η Σκηνή του Μαρτυρίου

Μετά την κάθοδό του ο Μωυσής από το όρος Σινά, έδωσε οδηγίες στους Ισραηλίτες για την κατασκευή της Κιβωτού της Διαθήκης και για τη Σκηνή του Μαρτυρίου.

Η Κιβωτός της Διαθήκης ήταν ένα κιβώτιο από ξύλο ακακίας, καλυμμένο με καθαρό χρυσάφι, όπου μέσα της φυλάχτηκαν οι πέτρινες πλάκες με το Δεκάλογο, το σταμνί με το μάννα και το ραβδί του Ααρών.

Ήταν κατασκευασμένη έτσι ώστε οι Ισραηλίτες να μπορούν να τη μεταφέρουν στις μετακινήσεις τους. Γι’ αυτό κατασκεύασαν και ένα κινητό ιερό που επίσης το μετέφεραν όπου κι αν πήγαιναν. Μια σκηνή, δηλαδή, μέσα στην οποία τοποθέτησαν την Κιβωτό της Διαθήκης. Για την κατασκευή της οι Ισραηλίτες πρόσφεραν πολυτελή υφάσματα και κοσμήματα. Ονομάστηκε Σκηνή του Μαρτυρίου, επειδή μαρτυρούσε, φανέρωνε δηλαδή, την παρουσία του Θεού ανάμεσα στο λαό του.

 

Όταν ο Μωυσής τελείωσε όλες τις εργασίες, τότε ο Κύριος μέσα σε νεφέλη ήρθε και σκέπασε τη Σκηνή του Μαρτυρίου και η δόξα Του γέμισε τη Σκηνή, έτσι που ο Μωυσής δεν μπορούσε να μπει μέσα.

Όσον καιρό διήρκεσε η πορεία του λαού, έβλεπαν όλοι τη νεφέλη της παρουσίας του Κυρίου να σκεπάζει τη Σκηνή κάθε μέρα και μια πύρινη ανταύγεια πάνω της τη νύχτα. Οι Ισραηλίτες ξεκινούσαν την πορεία τους μόνο την ημέρα που η νεφέλη σηκωνόταν από τη Σκηνή. Αν η νεφέλη δε σηκωνόταν, δεν έφευγαν (Έξοδος 40,33-38).

 

 

Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΔΕΚΑΛΟΓΟΥ 

 

Αν μελετήσουμε προσεκτικά το δεκάλογο θα παρατηρήσουμε ότι οι πρώτες τέσσερις εντολές αναφέρονται στα καθήκοντά μας και σε ότι πρέπει ο άνθρωπος να προσέχει στη σχέση του με το Θεό. Ο Θεός είναι ένας και μοναδικός, στον οποίο όλα οφείλουν την ύπαρξη τους και σ' αυτόν ανήκει κάθε λατρεία. Η πίστη και η υπακοή στο θέλημά του είναι τα βασικά στοιχεία της. Κάθε προσπάθεια να κατανοηθεί ο Θεός με μορφή ειδώλου είναι μακριά από το θέλημα του Θεού. Οι εντολές επιβάλλουν σεβασμό και ευλάβεια στο όνομα του Θεού και ορίζουν ότι η έβδομη μέρα της εβδομάδας πρέπει να αφιερώνεται στη λατρεία του Θεού, με προσευχή, ψυχική ανανέωση, πνευματική ανάταση και με έργα φιλανθρωπίας και αγάπης.

Οι επόμενες έξι εντολές κανονίζουν τη σχέση των ανθρώπων με τους συνανθρώπους, όπου κύριος γνώμονας πρέπει να είναι η αγάπη και η δικαιοσύνη. Μας λένε να τιμάμε και να αγαπάμε τους γονείς μας. Να σεβόμαστε την οικογενειακή τιμή και υπόληψη των άλλων. Να μην απλώνουμε το χέρι μας στην ξένη περιουσία. Να σεβόμαστε τη ζωή των συνανθρώπων μας. Να μη λέμε ψέματα ποτέ, ιδιαίτερα μάλιστα στα δικαστήρια, όταν πηγαίνουμε μάρτυρες. Να μην επιθυμούμε ποτέ τα ξένα πράγματα. Κάθε άνθρωπος οφείλει να πράττει ανάλογα και σύμφωνα με τις εντολές του Θεού.

 

Οι εντολές του Θεού είχαν πάρα πολύ μεγάλη θρησκευτική και κοινωνική σημασία και δημιούργησε τις προϋποθέσεις, ώστε να οργανωθεί και να προστατευτεί ο ισραηλιτικός λαός από εσωτερικούς και εξωτερικούς κινδύνους και να διαφυλαχτεί το θέλημα και το σχέδιο του Θεού, μέχρι τον ερχομό του Χριστού, στο πρόσωπο του οποίου φανερώθηκε σ' όλους τους ανθρώπους της γης ο μόνος αληθινός Θεός.

Ο Νόμος, τον οποίο έδωσε ο Θεός στους Ισραηλίτες, ολοκλήρωνε τη συμφωνία τους μαζί του, που είχε γίνει με την ελεύθερη συγκατάθεσή τους. Η παρακοή και η μη εφαρμογή των εντολών, θα έδειχνε ότι δεν ήθελαν να έχουν σχέση με το Θεό. Η ευθύνη τους λοιπόν ήταν μεγάλη. Γιατί θα είχε ως αποτέλεσμα όχι μόνο την ταλαιπωρία του λαού, αλλά και την ανατροπή του σχεδίου του Θεού για τη σωτηρία ολόκληρης της ανθρωπότητας.

 

 

ΟΙ ΘΥΣΙΕΣ ΚΑΙ ΟΙ ΓΙΟΡΤΕΣ 

 

Μαζί με τις άλλες εντολές, o Θεός είχε δώσει στο Μωυσή και οδηγίες για τον τρόπο με τον οποίο έπρεπε να γίνεται η λατρεία Του. Αργότερα, όταν οι Ισραηλίτες εγκαταστάθηκαν στη Χαναάν, η λατρεία αυτή πλουτίστηκε και πήρε ξέχωρη θέση στη ζωή τους.

 

Οι θυσίες

Κυριότερη πράξη της λατρείας του Ισραήλ αποτελούσαν οι θυσίες, με τις οποίες οι Ισραηλίτες πρόσφεραν ένα μέρος από τ' αγαθά τους στο Θεό, για να Τον ευχαριστήσουν και να ζητήσουν το έλεός Του. Οι θυσίες ήταν αιματηρές και αναίμακτες.

 

Α)  Αιματηρές θυσίες ήταν: τα «ολοκαυτώματα», οι «εξιλαστήριες» και οι «ειρηνικές».

Β)  Οι αναίμακτες θυσίες ήταν προσφορές καρπών, άρτων, τροφών και θυμιάματος.

 

Οι γιορτές

Οι γιορτές, που θύμιζαν σπουδαία γεγονότα από τη ζωή των Ισραηλιτών και έδιναν αφορμή να τονωθεί η αγάπη του λαού προς το Θεό, ήταν:

Α) Το Πάσχα, πού το γιόρταζαν στις 14 του μήνα Νισάν, ως ανάμνηση της εξόδου από την Αίγυπτο.

Β) Η Πεντηκοστή, που τη γιόρταζαν 50 μέρες μετά το Πάσχα, ως εκδήλωση ευγνωμοσύνης για τη συγκομιδή των καρπών.

Γ) Η γιορτή της σκηνοπηγίας, που τη γιόρταζαν το φθινόπωρο για να θυμούνται ότι έζησαν στην έρημο σε σκηνές.

Δ) Η γιορτή του εξιλασμού, πέντε μέρες πριν από τη γιορτή της σκηνοπηγίας, σαν ημέρα μετάνοιας, νηστείας και συμφιλιώσεως με το Θεό.

Ε) Το Σάββατο, η έβδομη μέρα κάθε εβδομάδας, ημέρα αργίας και ευχαριστίας για όσα τους χάριζε ο Θεός όλη την εβδομάδα. Και

ΣΤ) Η νουμηνία, κάθε πρώτη του μήνα, κατά την οποία ζητούσαν την ευλογία του Θεού για το μήνα πού άρχιζε.

 

 

ΤΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΤΗΣ ΜΩΣΑΙΚΗΣ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑΣ 

 

Η νομοθεσία του εκλεκτού λαού του Θεού δεν περιορίστηκε μόνο στις Δέκα Εντολές. Μετά από αυτές, ο Μωυσής ανέβηκε πάλι στο Σινά για να πάρει από το Θεό και άλλες εντολές, πού ρύθμιζαν την κοινωνική ζωή των Ισραηλιτών με κάθε λεπτομέρεια. Με τις συμπληρωματικές αυτές διατάξεις η μωσαϊκή νομοθεσία κάλυπτε όλες τις κοινωνικές και αστικές σχέσεις τους. Καθόριζε τον τρόπο απονομής της δικαιοσύνης, το σεβασμό της ζωής, της τιμής και της περιουσίας των άλλων, τη μεταχείριση των δούλων και των αιχμαλώτων, και ρύθμιζε θέματα ηθικής και υγείας.

 

Μερικές από τις εντολές αυτές είναι οι εξής:

α) Οι δικαστές οφείλουν να είναι δίκαιοι και αντικειμενικοί. Να μη δέχονται μια κατηγορία, αν δεν έχουν αποδείξεις. Να μη μεροληπτούν σε βάρος των φτωχών. Να μην καταδικάζουν αθώους σε θάνατο, ούτε να αθωώνουν ενόχους με δωροδοκίες. Να μην επηρεάζονται από τα πρόσωπα και να κρίνουν δίκαια όλους, όποιοι και αν είναι αυτοί.

β) Εκείνος που θα σκοτώνει άνθρωπο να καταδικάζεται και αυτός σε θάνατο. Όποιος τραυματίσει άνθρωπο να του πληρώσει τα έξοδα θεραπείας και τα μεροκάματα που έχασε ο τραυματίας όσον καιρό δεν μπορούσε να δουλέψει.

Όποιος κλέψει μοσχάρι ή αρνί, να πληρώνει πέντε μοσχάρια ή τέσσερα αρνιά για κάθε κλεμμένο. Αν ο ιδιοκτήτης σκοτώσει τον κλέφτη που κλέβει, είναι αθώος. Αν όμως τον σκοτώσει αργότερα, είναι ένοχος και τιμωρείται με θάνατο.

γ) Οι Ισραηλίτες όφειλαν ακόμα να είναι δίκαιοι στις μεταξύ τους συναλλαγές και να μη χρησιμοποιούν δυο μέτρα και δυο σταθμά. Να μη δωροδοκούν για να πετύχουν κάτι. Να μην αδικούν τις χήρες και τα ορφανά. Να τιμούν και να σέβονται τούς γονείς και τους μεγαλυτέρους τους. Οι εργοδότες όφειλαν να πληρώνουν τους εργάτες καθημερινά. Να παρέχονται δάνεια με δίκαιους όρους και να μην παίρνουν τόκο από χρήματα που δανείζουν σε συμπατριώτες τους. Για κάθε ζημιά να δίνεται αποζημίωση. Αν κάποιος ξέπεφτε και πουλιόταν σαν δούλος, δεν έπρεπε να του φέρονται όπως φέρονταν στους δούλους, αλλά να τον έχουν σαν εργάτη και να μην του αναθέτουν βαριές δουλειές.

γ) Κάθε χρόνο οι Ισραηλίτες ξεχώριζαν το ένα δέκατο απ' όλη τη σοδειά που τους έδιναν τα χωράφια τους. Αυτό το ένα δέκατο το πηγαίνανε στον τόπο που είχε ορίσει ο Κύριος, για να λατρεύουν το όνομά του.

Στο τέλος κάθε τρίτης χρονιάς ξεχώριζαν τη δεκάτη από τη σοδειά εκείνης της χρονιάς και την κατέθεταν στις πόλεις τους. Απ' όλα αυτά που συγκεντρώνονταν, μπορούσαν να φάνε και να χορτάσουν οι λευίτες, που δεν είχαν κληρονομικό μερίδιο, καθώς και οι ξένοι, τα ορφανά και οι χήρες της πόλης.

δ) Για να περιοριστούν οι αδικίες, δημιουργήθηκαν δύο κοινωνικοί θεσμοί, το "Σαββατικό" και το "Ιωβηλαίο" έτος.

Το Σαββατικό ή Σαββατιαίο εορταζόταν κάθε επτά χρόνια και ήταν έτος αγρανάπαυσης. Για έξι χρόνια σπέρνανε τα χωράφια τους, ο έβδομος χρόνος ήταν έτος άγιο και αφιερωμένο στο Θεό για να αναπαυτεί η γη και οι άνθρωποι που τη δουλεύουν. Έτσι απαγορευόταν η καλλιέργεια της γης, γιατί οι Ισραηλίτες έπρεπε να θυμούνται ότι η γη ανήκει στο Θεό.

Το Ιωβηλαίο έτος εορταζόταν κάθε πενήντα χρόνια. Κάθε πεντηκοστό έτος ήταν έτος άγιο και αφιερωμένο στο Θεό. Το έτος αυτό ήταν όλοι υποχρεωμένοι να ελευθερώσουν τους δούλους, να χαρίσουν τα χρέη σ' εκείνους πού δεν είχαν να τα πληρώσουν και να επιστρέψουν πίσω στους αρχικούς ιδιοκτήτες κάθε ιδιοκτησία που είχε πουληθεί ή παρακρατηθεί για χρέη.

ε) Άλλες, τέλος, διατάξεις καταδίκαζαν εκείνους που μετατόπιζαν τα σύνορα των χωραφιών τους σε βάρος του γείτονα, εκείνους που χτυπούσαν ύπουλα τους συνανθρώπους τους και εκείνους πού παραπλανούσαν τους τυφλούς στο δρόμο. Και όριζαν ότι πρέπει, όταν συναντούν στο δρόμο ακόμα και το υποζύγιο του εχθρού τους, πού ήταν χαμένο, να το πιάνουν και να το επιστρέφουν στον ιδιοκτήτη του. Ή αν συναντούσαν στο δρόμο το υποζύγιο του εχθρού τους να έχει πέσει από το πολύ φορτίο του, δεν έπρεπε να το προσπεράσουν αδιάφοροι, αλλά να το σηκώσουν.

 

Το κράτος, λοιπόν, που δημιούργησαν οι Ισραηλίτες θεμελιώθηκε στους νόμους του Θεού και διέφερε από τις ειδωλολατρικές κοινωνίες στα ακόλουθα σημεία:

 

1)  Πηγή της κρατικής νομοθεσίας και διοίκησης ήταν η Διαθήκη του Σινά.

2)  Δεν υπήρχαν κοινωνικές τάξεις, αλλά όλοι ήταν ίσοι.

3)   Η συμπεριφορά κάθε πολίτη καθοριζόταν από το θέλημα του Θεού και όχι από την εγωϊστική θέληση των ανθρώπων.

 

Γενικά ό Μωσαϊκός Νόμος οργάνωσε την κοινωνική ζωή των Ισραηλιτών με πνεύμα δικαιοσύνης και φιλανθρωπίας, αλλά και αυστηρότητας. Έπρεπε να καταλάβουν από την αρχή οι συμπατριώτες του Μωυσή ότι δεν μπορούσαν να παίζουν με το Θεό και το συνάνθρωπό τους. Αντίθετα, ύστερα από τις τόσες ευεργεσίες Του, είχαν αυξημένες υποχρεώσεις και απέναντί Του, αλλά και απέναντι στους συνανθρώπους τους.

 

Ο Μωσαϊκός Νόμος, βέβαια, δεν ήταν τέλειος σ' όλα. Είχε ατέλειες. Οι Ισραηλίτες που για πρώτη φορά οργανώνονταν ως κοινωνία και ως έθνος, δεν ήταν ακόμα σε θέση να καταλάβουν τον τέλειο νόμο της αγάπης. Αυτόν το νόμο θα τον διδάξει ύστερα από πολλά χρόνια ο ίδιος ο Υιός και Λόγος του Θεού, αφού πρώτα προετοιμαστεί η ανθρωπότητα ολόκληρη με το Νόμο του Μωυσή. Γι' αυτό βλέπουμε μέσα στις υπέροχες διατάξεις του να επιτρέπεται και η εκδίκηση: «Οφθαλμόν αντί οφθαλμού, οδόντα αντί οδόντος, χείρα αντί χειρός...» (Έξοδ. 21,24).

 

Παρά τις ατέλειές της όμως, η μωσαϊκή νομοθεσία έχει μεγάλη αξία. Φανέρωσε στους Ισραηλίτες το θέλημα του αληθινού Θεού και προετοίμασε την ανθρωπότητα να δεχτεί ολόκληρη την αλήθεια. Η μεγάλη αξία της φαίνεται καλύτερα αν την συγκρίνουμε με τις νομοθεσίες των άλλων λαών της εποχής εκείνης. Καμιά από αυτές δεν είχε τόσες ευεργετικές διατάξεις για τους φτωχούς, τους ξένους, τους δούλους, τα ορφανά και τις χήρες. Γι' αυτό ακόμα και σήμερα, πολλές από τις διατάξεις του Μωσαϊκού Νόμου διατηρούν την αξία τους. Αυτό ήταν φυσικό, αφού ή μωσαϊκή νομοθεσία ήταν «Θεοδίδακτη».