|
ΠΑΛΑΙΑ ΔΙΑΘΗΚΗ |
||||||||||||||||||||
|
|
||||||||||||||||||||
|
ΨΑΛΜΟΙ ΟΝΟΜΑΣΙΑ-ΚΑΝΟΝΑΣ
Οι Ψαλμοί είναι
ένα από τα βιβλία του κανόνα της Παλαιάς Διαθήκης.
Στην εβραϊκή
βίβλο
οι Ψαλμοί βρίσκονται επικεφαλής του τρίτου μέρους του
Παλαιστινού (Ιουδαϊκού)
Κανόνα,
δηλαδή
των βιβλίων που
ονομάζονται "Αγιόγραφα", ενώ στον αντίστοιχο
Αλεξανδρινό (Ελληνικό)
Κανόνα εντάσσεται στη συλλογή των
Ποιητικών-Διδακτικών βιβλίων, ως το πρώτο τους βιβλίο. Το βιβλίο των Ψαλμών αποτελεί μια συλλογή 150 θρησκευτικών ποιημάτων και οι ύμνοι του αποτελούν τελειότατα δείγματα λυρικής ποίησης. Ονομάστηκαν έτσι από το «ψαλτήρι», ένα έγχορδο μουσικό όργανο που συνοδεύει την απαγγελία των ποιημάτων αυτών. Στην εβραϊκή βίβλο η συλλογή φέρνει τον τίτλο «Αίνοι» ή πληρέστερα «βιβλίο των αίνων», που σαν τίτλος δεν ανταποκρίνεται τόσο στο περιεχόμενό της, όσο στη χρήση της ως υμνολογίου της Συναγωγής. Παράλληλα όμως η συλλογή ονομάζεται και «προσευχές», χωρίς να είναι όλοι οι ψαλμοί προσευχές, πράγμα που σημαίνει ότι ο όρος «προσευχή» χρησιμοποιείται εδώ με την ευρύτερη σημασία του, περιλαμβάνοντας έτσι όλες τις κατηγορίες των ψαλμών. Στο κείμενο των Εβδομήκοντα (Ο') η συλλογή επιγράφεται «Ψαλμοί» ή «Βίβλος Ψαλμών», «Ψαλτήρ» ή «Ψαλτήριον» ή και «Ψαλμοί Δαυίδ». Διαφορές μεταξύ του πρωτότυπου κειμένου και της Μετάφρασης των Ο', ουσιώδεις και μη, υπάρχουν περισσότερες από χίλιες διακόσιες. Απ' τις διαφορές αυτές άλλες είναι υπέρ του πρωτοτύπου και άλλες υπέρ της Μετάφρασης των Ο'.
Ο ΑΡΙΘΜΟΣ ΚΑΙ Η ΑΡΙΘΜΗΣΗ ΤΩΝ ΨΑΛΜΩΝ
Οι ψαλμοί και στα δυο κείμενα είναι 150. Υπάρχει βέβαια στους Εβδομήκοντα (Ο') και 151ος ψαλμός, που αποδίδεται μάλιστα στο Δαβίδ και αναφέρεται στη νίκη του εναντίον του Γολιάθ. Ο ψαλμός όμως αυτός, όπως σημειώνεται και στην επιγραφή του, υπολογίζεται ως «έξωθεν του αριθμού». Στις ραββινικές πηγές ο αριθμός των ψαλμών είναι μικρότερος (147) ή και μεγαλύτερος των 150 (μέχρι 170). Η διαφορά αυτή οφείλεται στη σύμπτυξη ή τη διχοτόμηση ορισμένων ψαλμών, που εξυπηρετούσε κατά περίπτωση τις λειτουργικές ανάγκες της Συναγωγής. Ενώ το εβραϊκό κείμενο και το κείμενο των Εβδομήκοντα (Ο') συμφωνούν ως προς τον αριθμό των ψαλμών, διαφέρουν εντούτοις ως προς την αρίθμησή τους. Οι Εβδομήκοντα (Ο') συνάπτουν τους ψαλμούς 9 και 10 και τους 114 και 115 του εβραϊκού κειμένου ως 9 και 113 αντίστοιχα, και διαιρούν τον 116 και τον 147 ως 114-115 και 146-147 αντίστοιχα. Το σύνολο όμως των ψαλμών παραμένει ίδιο, 150 και στα δύο κείμενα, εβραϊκό και ελληνικό. Από την αρίθμηση των ψαλμών εξάγεται το συμπέρασμα, ότι η αρίθμηση των Εβδομήκοντα (Ο') για το μεγαλύτερο μέρος του βιβλίου (από τον Ψαλμό 9 μέχρι τον 113 και από τον Ψαλμό 117 μέχρι τον 146) υπολείπεται της αρίθμησης του εβραϊκού κειμένου κατά ένα.
ΟΙ ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ ΤΩΝ ΨΑΛΜΩΝ
Το βιβλίο των Ψαλμών αποτελούσε το υμνολόγιο του λαού Ισραήλ. Οι ψαλμοί γράφτηκαν σε μια περίοδο από την εποχή του Μωυσή μέχρι την αιχμαλωσία του λαού από τη Βαβυλώνα. Σύμφωνα με την ιουδαϊκή παράδοση και μερικούς από τους αρχαίους εκκλησιαστικούς συγγραφείς (Θεοδώρητος Κύρου, Θεόδωρος Μοψουεστίας κλπ.) συγγραφέας των Ψαλμών ήταν ο βασιλιάς Δαβίδ, ενώ για άλλους συγγραφείς (Ευσέβιος, Μ. Αθανάσιος κλπ.) ο Δαβίδ δεν είναι δυνατό να υπήρξε ο ποιητής όλων των ψαλμών. Η άποψη αυτή είναι σύμφωνη με τη μαρτυρία των επιγραφών των ψαλμών, που εκτός από το Δαβίδ αποδίδουν τη συγγραφή τους και σε άλλα πρόσωπα, όπως το Μωυσή, το Σολομώντα, τον Ασάφ, τους υιούς Κόρε κλπ. Όλα αυτά τα πρόσωπα μας είναι γνωστά και από άλλα βιβλία της Παλαιάς Διαθήκης, μερικά μάλιστα απ' αυτά ανήκαν σε οικογένειες με πατροπαράδοτη αφοσίωση στην τελετουργική ζωή του αρχαίου Ισραήλ, είχαν άμεση σχέση με τη λατρεία και προσέφεραν τις υπηρεσίες τους ως ψαλμωδοί ή πυλωροί στο ναό των Ιεροσολύμων.
Ο Δαβίδ θέλοντας να δημιουργήσει μια συλλογή από ύμνους και προσευχές λατρείας, δοξολογίας και ευχαριστίας, τους συγκέντρωσε. Οι πρώτοι γράφτηκαν από το Δαβίδ, στη συνέχεια προστέθηκαν ψαλμοί και άλλων δημιουργών. Εκτός του Δαβίδ, στη διάταξη των ψαλμών έχουν συμβάλει και οι Ιωσαφάτ, Ιεζεκίας, Ιωσίας. Τέλος, ο Έσδρας μετά την επιστροφή από την εξορία, πιθανότατα συγκέντρωσε τη συλλογή, δίνοντας της τη σημερινή μορφή. Σε πολλούς ψαλμούς επιγράφεται και τ' όνομα του θεόπνευστου ανδρός, ο οποίος συνδέεται με τον ψαλμό. Έτσι στο Δαβίδ αποδίδονται 87 ψαλμοί, στον Ασάφ 12, στους γιούς Κορέ 10, στον Αγγαίο και Ζαχαρία 4, στους Σολομώντα, Μωυσή, Αιμάν, Αιθάν από 1. Οι υπόλοιποι 34 ψαλμοί επειδή δεν υπάρχει δηλωτική επιγραφή του ποιητή είναι ανώνυμοι και λέγονται "ορφανοί".
Οι ψαλμοί του Δαβίδ: 2-40, 42, 50-71, 85, 90, 92-98, 100, 102-103, 107-109, 136-144, (151, ο οποίος αποτελεί προσθήκη). Οι ψαλμοί του Ασάφ: 49, 72-82. Οι ψαλμοί των γιων του Κορέ: 41, 43-48, 83-84, 86. Οι ψαλμοί του Αγγαίου και του Ζαχαρία: 145-148. Ο ψαλμός του Αιμάν: 87. Ο ψαλμός του Αιθάν: 88. Ο ψαλμός του Μωυσή: 89. Ο ψαλμός του Σολομώντα: 127. Οι ανώνυμοι ψαλμοί: 1, 91, 99, 101, 104-106, 110-126, 128-135, 149-150.
Ο Δαβίδ καθιέρωσε 4000 μουσικούς και τους τοποθέτησε στην υμνωδία του ναού (Α' Παραλειπομένων 16,6. 23,5. κεφ.25). Ο Μωυσής έψαλλε και δίδαξε το λαό του (Δευτερονόμιο κεφ. 32, Έξοδος κεφ. 15). Η πατρότητα όμως των Ψαλμών και κατά συνέπεια η χρονολόγηση τους δεν εξετάζονται σήμερα με κριτήρια τις ενδείξεις των μεταγενέστερων επιγραφών και τη (μη σύμφωνη) γνώμη της αρχαίας παράδοσης, αλλά σε συνάρτηση με το όλο πρόβλημα της προέλευσης και της τελικής σύνθεσης του βιβλίου των Ψαλμών.
ΣΥΝΘΕΣΗ ΚΑΙ ΔΙΑΙΡΕΣΗ ΤΩΝ ΨΑΛΜΩΝ
Η σημερινή μορφή των Ψαλμών διαιρείται σε πέντε μέρη, που χωρίζονται μεταξύ τους με δοξολογίες λειτουργικού χαρακτήρα, και είναι το αποτέλεσμα της συνένωσης μικρότερων συλλογών που διαμορφώθηκαν σε διάφορες εποχές. Τα πέντε αυτά μέρη περιλαμβάνουν, κατά την αρίθμηση των Ο', τους Ψαλμούς 1-40. 41-71. 72-88. 89-105. 106-150 και οι δοξολογίες, όπως λ.χ. «ευλογητός Κύριος ο Θεός Ισραήλ από του αιώνος και εις τον αιώνα. Γένοιτο. Γένοιτο» (Ψαλμός 40,14), σημειώνουν το τέλος των τεσσάρων πρώτων βιβλίων (Ψαλμοί 40,14. 71,18-19. 88,53 και 105,48). Η πενταμερής αυτή διαίρεση των Ψαλμών είναι πιο παλαιά και απ' αυτήν ακόμα τη Μετάφραση των Ο', που περιέχει τις δοξολογίες. Μνημονεύεται από Ιουδαίους και χριστιανούς λογίους και παραλληλίζεται με τη διάκριση των πέντε βιβλίων της Πεντατεύχου (Επιφάνιος). Μερικοί Πατέρες (λ.χ. Γρηγόριος Νύσσης) βρίσκουν στην πενταμερή διάκριση των Ψαλμών τις πέντε εκείνες διαδοχικές βαθμίδες, που πρέπει να περάσει η ψυχή για να φτάσει από τη χαμηλότερη στην ψηλότερη κλίμακα της ηθικής τελείωσης. Η άποψη όμως αυτή δεν φαίνεται να δικαιώνεται απ' τα πράγματα και η εξήγηση του φαινομένου της ύπαρξης πέντε συλλογών στους Ψαλμούς βρίσκεται στην επικρατούσα σήμερα άποψη για τη σύνθεση του βιβλίου των Ψαλμών. Η πορεία της σύνθεσης των Ψαλμών υπήρξε μακρά και ακολούθησε κατά πάσα πιθανότητα την εξής πορεία. Αρχικά στιχουργήθηκαν για ατομική ή συλλογική λειτουργική χρήση ανεξάρτητοι ψαλμοί, που με την πάροδο του χρόνου συνενώθηκαν σε μικρές ανεξάρτητες ποιητικές συλλογές με κοινό πολλές φορές θέμα. Ακολούθησε ο σχηματισμός μεγαλύτερων ποιητικών συλλογών με κοινή προέλευση, όπως λ.χ. οι συλλογές του Δαβίδ, των υιών Κόρε κλπ., για να απαρτιστεί τελικά με τη συνένωσή τους το βιβλίο των Ψαλμών. Ένδειξη μιας τέτοιας διαμόρφωσης των ψαλμικών συλλογών αποτελούν μεταξύ άλλων και οι επιγραφές των ψαλμών, που μαρτυρούν τη μη κοινή καταγωγή τους. Έτσι το πρώτο βιβλίο (Ψαλμοί 1-40), με εξαίρεση δύο ή τρεις, περιέχει ψαλμούς του Δαβίδ, το δεύτερο (Ψαλμοί 41-71) μια συλλογή των υιών Κορέ και μια του Δαβίδ, το τρίτο (Ψαλμοί 72-88) δύο επίσης ομάδες ψαλμών, μία του Ασάφ και μία των υιών Κορέ, το τέταρτο (Ψαλμοί 89-105) ψαλμούς του Δαβίδ και μερικούς ανώνυμους (ορφανούς) και το πέμπτο βιβλίο (Ψαλμοί 106-150), εκτός από τους ψαλμούς του Δαβίδ, περιέχει τη συλλογή των «ωδών των αναβαθμών» (Ψαλμοί 119-133) και τους επιγραφόμενους ψαλμούς «αλληλούια» (Ψαλμοί 134. 135. 145-150). Παρά την ποικιλία όμως της προέλευσης των ψαλμών και των εκτενέστερων συλλογών τους το βιβλίο των Ψαλμών θεωρείτο πάντοτε ως ενιαίο έργο (βλ. Πρξ. 1,20) που είχε βέβαια και την ιστορία του. Απόδειξη αυτού είναι ο Κανόνας, η χειρόγραφη παράδοση και οι αρχαίοι κατάλογοι των βιβλίων της Παλαιάς Διαθήκης. Η συνοδεία των ψαλμών με κάποιο μουσικό όργανο ήταν σχεδόν απαραίτητη, για το λόγο αυτό στα εισαγωγικά σχόλια αναφέρονται οδηγίες για τον τόνο, το ρυθμό και το ύφος της εκτέλεσης από τους μουσικούς. Οι "Ωδές των αναβαθμών" (119-133) ονομάστηκαν έτσι, επειδή τους τραγουδούσαν αναβαίνοντας τα σκαλιά του ναού ή το δρόμο για το όρος Σιών.
ΟΙ ΕΠΙΓΡΑΦΕΣ ΤΩΝ ΨΑΛΜΩΝ
Στενή σχέση με το θέμα της σύνθεσης έχουν και οι επιγραφές (οι τίτλοι) των Ψαλμών. Επιγραφές έχουν σχεδόν όλοι οι ψαλμοί των τριών πρώτων βιβλίων (Ψαλμοί 1-88) και ορισμένος αριθμός από τα δύο άλλα (Ψαλμοί 89-150). Συνολικά 116 ψαλμοί έχουν επιγραφή (τίτλο), ενώ οι ανώνυμοι «ορφανοί» ψαλμοί είναι συνολικά 34.Οι επιγραφές, αν και τέθηκαν μεταγενέστερα και σε πολλές περιπτώσεις δεν ανταποκρίνονται στο περιεχόμενο του ψαλμού επικεφαλής του οποίου βρίσκονται, είναι εντούτοις πολύτιμες για τις πληροφορίες που παρέχουν. Από τις επιγραφές αυτές πληροφορούμαστε για τα εξής. 1. Το χαρακτήρα του ποιήματος («Ψαλμός», «Ωδή» κλπ.). 2. Τον τρόπο της μουσικής εκτέλεσης του («εις τον αρχιμουσικόν» κλπ.). 3. Τη λειτουργική χρήση του ποιήματος («εις ανάμνησιν» κλπ.). 4. Το συγγραφέα ή ακριβέστερα τη συλλογή στην οποία ανήκει το κάθε ποίημα («τω Δαυΐδ»). 5. Τις περιστάσεις κάτω απ' τις οποίες γράφτηκε ο ψαλμός («εν τω είναι αυτόν εν τη ερήμω της Ιουδαίας»). Στην Εκκλησία κατά την ανάγνωση των Ψαλμών οι επιγραφές δεν διαβάζονται σήμερα.
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΚΑΙ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΤΩΝ ΨΑΛΜΩΝ
Το βιβλίο των Ψαλμών διαιρέθηκε σε πέντε ενότητες: α) ψαλμοί 1-42, β) ψαλμοί
43-72, γ) ψαλμοί 73-84, δ) ψαλμοί 90-106 και ε) ψαλμοί 107-150. Καθεμιά
ενότητα τελειώνει με μια δοξολογία.
α) Ύμνους που
εκφράζουν τα συναισθήματα του ποιητή, που δημιουργούνται από την διαπίστωση
της παντοδυναμίας, πανσοφίας και αγαθότητας του Θεού όπως παρουσιάζεται στη
φύση και στην ιστορία.
β) Ευχαριστήριους
που εκφράζουν ευχαριστία και ευγνωμοσύνη προς το Θεό για τη βοήθειά του σε
δύσκολες καταστάσεις (ασθένεια, αιχμαλωσία, πολιορκία κ.λπ.).
γ) Θρήνους που
εκφράζουν ατομικό ή ομαδικό θρήνο για συντελεσθείσα ή επικειμένη καταστροφή
και την παράκληση προς βοήθεια και σωτηρία.
δ) Εξομολογήσεως
ή μετανοίας που εκφράζουν την συναίσθηση της αμαρτίας και την ανάγκη
συμφιλίωσης του ανθρώπου με το Θεό.
ε)
Ιεραποδημητικούς που ψάλλονται από προσκυνητές εκφράζοντας τον πόθο τους να
προσκυνήσουν στον Ναό της Ιερουσαλήμ.
στ) Διδακτικούς
που περιέχουν θρησκευτικές και ηθικές συμβουλές.
ζ) Ιστορικούς που
αναφέρονται σε διάφορα ιστορικά γεγονότα της ζωής των Ισραηλιτών.
η) Βασιλικούς που
αναφέρονται σε διάφορα περιστατικά της ζωής των βασιλέων (γέννηση, γάμο,
ενθρόνιση κ.λπ.).
θ) Μεσσιανικούς ή
Χριστολογικούς που αναφέρονται σε διάφορα περιστατικά της ζωής του Μεσσία.
ι) Εσχατολογικούς
που εξυμνούν τη δύναμη του Θεού κατά την έσχατη ημέρα και εκφράζουν την
ακλόνητη πεποίθηση σ' Αυτόν.
ια) Εκδικητικούς.
ιβ) Προφητικούς. ιγ) Προσευχές κ.ά.
Τρεις σημαντικές κατηγορίες που θα μπορούσαν να ταξινομηθούν οι ψαλμοί,
σύμφωνα με τον πνευματικό ρόλο που επιτελούσαν είναι:
|
||||||||||||||||||||
|
ΙΩΒ ΟΝΟΜΑΣΙΑ - ΚΑΝΟΝΑΣ
Το βιβλίο του Ιώβ είναι ένα από τα βιβλία του κανόνα της Παλαιάς Διαθήκης. Στον Παλαιστινό (Ιουδαϊκό) Κανόνα συγκαταλέγεται μεταξύ των βιβλίων που ονομάζονται «Αγιόγραφα», ενώ στον αντίστοιχο Αλεξανδρινό (Ελληνικό) Κανόνα εντάσσεται στη συλλογή των Ποιητικών ή Διδακτικών βιβλίων, μετά το βιβλίο των Ψαλμών. Η θέση του μεταξύ των διδακτικών βιβλίων της Μετάφρασης των Ο' ποικίλλει τόσο στη χειρόγραφη παράδοση όσο και στους πατερικούς και συνοδικούς καταλόγους.
Το βιβλίο του Ιώβ πήρε την ονομασία του από τον πολύπαθο Ιώβ, του οποίου τις δοκιμασίες περιγράφει. Εκτός απ' όσα μας λέγει το βιβλίο του και τους υπαινιγμούς του Ιεζεκιήλ, αν ο προφήτης αναφέρεται σ' αυτόν (Ιεζεκιήλ 14,14. 14,20), καμιά άλλη πληροφορία δεν έχουμε απ' τη βιβλική παράδοση για τον Ιώβ. Επειδή το κείμενοι του εβραϊκού Ιώβ είναι δυσνόητο και το γεγονός ότι η Μετάφραση των Ο' παρουσιάζει πολλά κενά μαρτυρούν ότι το κείμενο δέχτηκε πολλές μεταγενέστερες προσθήκες και υπέστη φθορές. Οι προσπάθειες που έγιναν μέχρι σήμερα για την αποκατάσταση του πρωτότυπου κειμένου με τη βοήθεια των μεταφράσεων, δεν οδήγησαν σε γενικώς παραδεκτά συμπεράσματα.
ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ ΚΑΙ ΧΡΟΝΟΛΟΓΗΣΗ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ
Παρά τις επιφυλάξεις που διατυπώθηκαν από μερικούς ραββίνους και χριστιανούς ακόμα συγγραφείς για την ιστορικότητα της αφήγησης, σήμερα και οι πιο φιλελεύθεροι ερευνητές δέχονται την ιστορική βάση του βιβλίου. Τον Ιώβ μνημονεύει ο Ιεζεκιήλ (14,14. 14,20) και, αν κρίνουμε απ' τις ενδείξεις που υπάρχουν στον πρόλογο (κεφ. 1-2) και τον επίλογο (κεφ. 42) του βιβλίου, όπως λ.χ. το ημινομαδικό περιβάλλον, η μακροβιότητα του, Ιώβ, η προσφορά θυσιών από τον ίδιο χωρίς τη μεσολάβηση του ιερατείου, η περί Ιώβ παράδοση πρέπει να έχει πολύ παλαιά προέλευση. Το παραδοσιακό όμως υλικό χρησιμοποιήθηκε απ' το συγγραφέα, για να αποτελέσει την αφορμή για τη σύνθεση σε ποιητική μορφή μιας διδακτικής πραγματείας με χαρακτήρα θρησκευτικής φιλοσοφίας, που από μεθοδολογική άποψη μοιάζει με τους διάλογους του Πλάτωνα. Ο συγγραφέας του Ιώβ μας είναι άγνωστος, ενώ κατά την ιουδαϊκή παράδοση συγγραφέας του βιβλίου θεωρείται ο Μωυσής. Όσον αφορά στο συγγραφέα του έργου, η έρευνα δεν έχει καταλήξει σε συγκεκριμένο συμπέρασμα, γιατί οι εσωτερικές μαρτυρίες του βιβλίου δεν είναι αποφασιστικής σημασίας για την ιουδαϊκή ή εδωμιτική καταγωγή του. Μερικοί ερευνητές κρίνοντας απ' τις ιδέες, τη γλώσσα, το χαρακτήρα, τη μη μνεία του Ισραήλ, της χώρας, της ιστορίας και των θεσμών του, φρονούν ότι ο συγγραφέας του έργου είναι Εδωμίτης. Η γνωριμία όμως του συγγραφέα με άλλα βιβλία της Παλαιάς Διαθήκης, η αναφορά του στο Νόμο και περισσότερο από κάθε άλλο η αναγνώριση του έργου ως κανονικού συνηγορούν στο ότι ο συγγραφέας του βιβλίου του Ιώβ είναι Ισραηλίτης.
Ακόμη και η χρονολόγηση του βιβλίου δεν είναι δυνατό να καθοριστεί με βεβαιότητα. Ισχυρή είναι η τάση να θεωρείται το έργο προαιχμαλωσιακό (από το 700 π.Χ.) ενώ παράλληλα πολλοί ερευνητές δέχονται τη μεταιχμαλωσιακή προέλευση του (μέχρι το 200 π.Χ.). Εσωτερικές ενδείξεις του βιβλίου, όπως λ.χ. η αυστηρή μονοθεΐα, η προηγμένη εικόνα για την κοινωνική ζωή, η ελευθερία της συζήτησης στο θέμα της θεοδικίας, η πληρότητα του λόγου και της μορφής, η περί θεού και ηθικότητας αντίληψη, η θεολογία του έργου, η αραμαΐζουσα γλώσσα και η ιδιορρυθμία της σύνταξης, καθιστούν περισσότερο πιθανή την προέλευση του βιβλίου από τους πρώτους μεταιχμαλωσιακούς χρόνους.
ΤΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΚΑΙ Η ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ
Ο Ιώβ ήταν πρόσωπο που έζησε λίγο πριν τον Μωυσή, στην Αυσίτιδα, χώρα μεταξύ Ιδουμαίας και
Αραβίας. Είχε αραμαϊκή καταγωγή, όπως όλοι οι κάτοικοι της Αυσίτιδας. Ο Ιώβ ήταν πολύ πλούσιος αλλά και ευσεβής,
ενάρετος και δίκαιος. Είχε επτά γιους και τρεις κόρες, που όταν διασκέδαζαν
μεταξύ τους ο Ιώβ προσέφερε θυσίες στον Θεό για να τα προφυλάξει από τυχόν
αμαρτίες.
Ο Θεός, για να δοκιμάσει την πίστη του
Ιώβ, άφησε τον Σατανά να τον περάσει από σκληρές δοκιμασίες και μεγάλες
στενοχώριες: έχασε τα παιδιά του και την περιουσία του. Ακόμα, προσβλήθηκε
από φοβερή ασθένεια, κάτι σαν λέπρα, και γέμισε από πληγές. Παρόλα αυτά δεν
παραπονέθηκε στον Θεό και υπέμεινε, παρότι εμφανίζεται να λέει σε τρεις
φίλους που είχαν έρθει κοντά του για να τον παρηγορήσουν ότι αδίκως πάσχει
και είναι αθώος. Ως ανταμοιβή για την υπομονή του, ο Ιώβ αποκαταστάθηκε από τον Θεό στην αρχική του κατάσταση υγείας και ευδαιμονίας, και μάλιστα με μεγαλύτερα πλούτη. Απέκτησε πάλι επτά γιους και τρεις θυγατέρες, καθώς και τα διπλάσια ζώα, και έζησε μετά τη δοκιμασία άλλα 140 χρόνια.
Η απάντηση του Θεού προς τον Ιώβ
επιβεβαιώνει ότι το πρόβλημα της σχέσης του κακού με τη θεία δικαιοσύνη για
τις δυνατότητες της ανθρώπινης λογικής παραμένει άλυτο. Ο άνθρωπος οφείλει να
γνωρίσει τα όρια του ως δημιούργημα και να αναγνωρίσει την παντοδυναμία του
Θεού, προς τον οποίο πρέπει να προσβλέπει με εμπιστοσύνη.
|
||||||||||||||||||||
|
ΠΑΡΟΙΜΙΑΙ ΟΝΟΜΑΣΙΑ - ΚΑΝΟΝΑΣ
Οι Παροιμίαι είναι ένα από τα βιβλία του κανόνα της Παλαιάς Διαθήκης. Στον Παλαιστινό (Ιουδαϊκό) Κανόνα συναριθμείται με τον τίτλο Παροιμίαι Σολομώντος μεταξύ των βιβλίων που ονομάζονται «Αγιόγραφα», ενώ στον αντίστοιχο Αλεξανδρινό (Ελληνικό) Κανόνα εντάσσεται στη συλλογή των Ποιητικών ή Διδακτικών βιβλίων, μετά το βιβλίο του Ιώβ. Το βιβλίο αυτό έχει στους Εβδομήκοντα (Ο') τον τίτλο «Παροιμίαι Σολομώντος» ή μόνο «Παροιμίαι», που είναι πιστή απόδοση από το εβραϊκό κείμενο. Ο τίτλος «Παροιμίαι Σαλωμώντος υιού Δαυΐδ... κλπ.» περιλαμβάνεται στους έξι πρώτους στίχους και είναι η εκτενέστερη απ' όλες τις επιγραφές των βιβλίων της Παλαιάς Διαθήκης. Προφανώς προστέθηκε από μεταγενέστερο χέρι, αλλά δεν γνωρίζουμε αν αντικατέστησε άλλον παλαιότερο. Δεν είναι επίσης βέβαιο αν ο τίτλος ανήκε σ' όλο το σώμα των Παροιμιών ή όπως πιστεύεται μόνο στη συλλογή των κεφαλαίων 1-9.
Η Μετάφραση των Εβδομήκοντα (Ο') διαφέρει από το πρωτότυπο κείμενο σε πολλά σημεία. Προσθήκες, παραλείψεις, διαφορές κλπ. μαρτυρούν ότι ο μεταφραστής ή εργάστηκε με πρωτότυπο διαφορετικό κάπως από το εβραϊκό κείμενο ή θέλησε να προσφέρει κείμενο που να ικανοποιεί περισσότερο το ελληνικό γλωσσικό αίσθημα. Διαφορετική επίσης παρουσιάζεται στους Εβδομήκοντα (Ο') και η διάταξη ορισμένων ενοτήτων, στο σύνολο της όμως θεωρείται καλύτερη απ' εκείνη του μασωριτικού. Η ασυμφωνία αυτή μεταξύ Εβδομήκοντα (Ο') και εβραϊκού κειμένου στη διάρθρωση της ύλης οφείλεται προφανώς στη ρευστότητα του πρωτοτύπου μέχρι την τελική διαμόρφωσή του, που, όπως φαίνεται, δεν είχε επιτευχθεί μέχρι την εποχή της Μετάφρασης των Εβδομήκοντα (Ο'). Οι επιγραφές στο εβραϊκό κείμενο των ανεξάρτητων συλλογών «Λόγοι σοφών» (24,23), «Λόγοι Αγούρ υιού...» (30,1) και «Λόγοι Λεμουέλ...» (31,1) παραλείπονται στους Εβδομήκοντα (Ο'), ίσως γιατί η επιγραφή του 1,1 «Παροιμίαι Σαλωμώντος...» επεκτείνεται σ' ολόκληρο το βιβλίο των Παροιμιών.
ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ
Η πορεία του απαρτισμού του βιβλίου των Παροιμιών έχει πολλά κοινά σημεία μ' εκείνη του βιβλίου των Ψαλμών. Και τα δύο απαρτίστηκαν από ανεξάρτητες συλλογές, μερικές απ' τις οποίες διαμορφώθηκαν με τη σύνδεση άλλων μικρότερων ενοτήτων ή και αυτοτελών παροιμιών. Η προϊστορία πολλών απ' αυτές τις συλλογές δεν μας είναι σ' όλες τις φάσεις της αρκετά γνωστή. Οπωσδήποτε όμως, όπως έχουν σήμερα οι Παροιμίες, αποτελούν απάνθισμα «παροιμιακής σοφίας», το οποίο το Ταλμούδ αποδίδει στους άνδρες του Εζεκία και η χριστιανική παράδοση στο βασιλιά Σολομώντα προφανώς για την παροιμιώδη σοφία του. Η παλαιά όμως αυτή παραδοσιακή άποψη δεν υιοθετείται σήμερα απ' την έρευνα, η οποία δέχεται ότι το υλικό του βιβλίου των Παροιμιών έχει ποικίλη προέλευση. Ένα μέρος του υλικού αυτού προέρχεται βέβαια απ' το βασιλιά Σολομώντα (βλ. Γ' Βασ. 5,9. 10,1), από την εποχή του ή και παλαιότερη, ένα άλλο μέρος όμως από μεταγενέστερους χρόνους, ακόμα και απ' τη μεταιχμαλωσιακή περίοδο. 'Ο,τι δηλαδή είπαμε για τη «μωσαϊκότητα» της Πεντατεύχου και για τους Ψαλμούς του «Δαβίδ», ισχύει σ' όλη την έκτασή του και για τις Παροιμίες, που αποδόθηκαν στο σύνολό τους στο βασιλιά Σολομώντα, όχι γιατί γράφτηκαν απ' αυτόν, αλλά γιατί στην πρωτοβουλία του οφείλεται πιθανότατα η πρώτη συλλογή παροιμιών.
ΣΥΝΘΕΣΗ ΚΑΙ ΧΡΟΝΟΛΟΓΗΣΗ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ
Το πρόβλημα της σύνθεσης των ανεξάρτητων ενοτήτων, που απαρτίζουν το βιβλίο των Παροιμιών στην παρούσα μορφή του, δεν βρήκε ακόμα ικανοποιητική λύση. Εκτός αυτού όμως και το θέμα της χρονολόγησης των συλλογών αντιμετωπίζει δυσχέρειες, που καθιστούν την έρευνα επιφυλακτική στις απαντήσεις της. Η συλλογή «εγκώμιο της σοφίας» και ίσως η εκτενής επιγραφή των στίχων 1,1-6, επειδή διακρίνεται για τις μεγάλες προτάσεις της, θεωρείται γενικά ως η νεότερη όλων και μάλιστα μεταιχμαλωσιακής προέλευσης. Οι δύο συλλογές «παροιμίες Σολομώντος» και «λόγοι σοφών», επειδή περιέχουν απλούστερες προτάσεις, έχουν αναμφίβολα προαιχμαλωσιακή προέλευση. Οι επιμέρους ενότητες των συλλογών αυτών απαρτίστηκαν ίσως περί το 700 π.Χ. Οι άλλες τρεις συλλογές, οι επιγραφόμενες «λόγοι Αγούρ», «λόγοι Λεμουέλ» και «εγκώμιο της ενάρετης γυναίκας» δεν είναι δυνατό να χρονολογηθούν με βεβαιότητα. Τις συλλογές αυτές χρησιμοποίησε ο τελευταίος εκδότης του έργου, για να συντάξει το βιβλίο των Παροιμιών στην παρούσα κατά πάσα πιθανότητα μορφή του κατά τους μεταιχμαλωσιακούς χρόνους και οπωσδήποτε προ της συγγραφής του βιβλίου της Σοφίας Σειράχ (βλ. Παρ. 1,6 προς Σοφ. Σειρ. 47,17).
ΤΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΚΑΙ Η ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ ΤΩΝ ΠΑΡΟΙΜΙΩΝ
Το βιβλίο των Παροιμιών αποτελεί συλλογή συμβουλών, παραινέσεων και
γνωμικών με δημώδη χαρακτήρα, καθώς και αποφθεγμάτων σοφών ανδρών.
Οι
«Παροιμίες»
συνιστούν συνήθως σύντομες φράσεις στις οποίες αποτυπώνεται η ατομική ή
συλλογική εμπειρία από την αντιμετώπιση διαφόρων καταστάσεων της καθημερινής
ζωής και οι οποίες μεταδίδονται προφορικά από γενιά σε γενιά με σκοπό να
προσφέρουν στους ανθρώπους συμβουλές για την επίτευξη της ευτυχίας και της
ευημερίας.
Το βιβλίο των Παροιμιών είναι ένα έργο, στο οποίο αποθησαυρίστηκαν
χωρίς συστηματική τάξη και πολλές φορές άσχετα μεταξύ τους παραγγέλματα, που
αφορούν στην ηθική οικοδομή του ατόμου. Κάθε στίχος εκφράζει μια αλήθεια
χωρίς το νόημα του να βρίσκεται πάντοτε σε στενή συνάφεια με τα προηγούμενα
ή τα επόμενα.
Αυτό το είδος της
σοφίας καλλιεργήθηκε και στον Ισραήλ και εμπλουτίστηκε με θρησκευτικές
ιδέες. Ως πρώτος και σπουδαιότερος σοφός αναφέρεται στην Παλαιά Διαθήκη ο
βασιλιάς Σολομών, στον οποίο αποδίδονται πολλά σοφιολογικά έργα. Αργότερα
και αλλά πρόσωπα ασχολήθηκαν με τη συλλογή και καταγραφή παροιμιών. Παρ' όλο που το βιβλίο έχει το χαρακτήρα ηθικού εγχειριδίου, βασική ιδέα του έργου είναι ή αρχή ότι η επιτυχία στη ζωή δεν εξαρτάται μόνον από την ανθρώπινη εξυπνάδα, αλλά προϋποθέτει πρώτα και κύρια την αναγνώριση του Θεού και την τήρηση των εντολών του. Συχνά επίσης η σοφία παριστάνεται ως πρόσωπο που ζει κοντά στο Θεό και δια της οποίας ο Θεός δημιούργησε τον κόσμο.
|
||||||||||||||||||||
|
ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΗΣ ΟΝΟΜΑΣΙΑ - ΚΑΝΟΝΑΣ
Ο Εκκλησιαστής είναι ένα από τα βιβλία του κανόνα της Παλαιάς Διαθήκης. Στον Παλαιστινό (Ιουδαϊκό) Κανόνα συγκαταλέγεται μεταξύ των βιβλίων που ονομάζονται «Αγιόγραφα», ανήκει στις πέντε μεγιλλόθ και διαβάζεται κατά την ετήσια γιορτή της Σκηνοπηγίας (Τισρί=Σεπτέμβριος-Οκτώβριος). Στον αντίστοιχο Αλεξανδρινό (Ελληνικό) Κανόνα εντάσσεται στη συλλογή των Ποιητικών ή Διδακτικών βιβλίων της Παλαιάς Διαθήκης. Η θέση του βιβλίου και στους δύο Κανόνες βρίσκεται πάντοτε μετά το βιβλίο των Παροιμιών. Στο κείμενο των Εβδομήκοντα (Ο') το βιβλίο έχει τον τίτλο «Εκκλησιαστής». Ο όρος, με τον οποίο επιγράφεται το ομώνυμο βιβλικό έργο, είναι απόδοση στα ελληνικά μιας εβραϊκής λέξης που δηλώνει τον επικεφαλής μιας συνάθροισης ή ενός κύκλου σοφών, δηλαδή τον ιεροκήρυκα. Στην Παλαιά Διαθήκη ταυτίζεται με το Σολομώντα, ο οποίος, κατά την ιουδαϊκή παράδοση, θεωρείται και ο συγγραφέας του ομώνυμου βιβλίου. Το ελληνικό κείμενο των Εβδομήκοντα (Ο') έχει μερικά κοινά γλωσσικά στοιχεία με τη μετάφραση του Ακύλα. Το πρωτότυπο εβραϊκό κείμενο του Εκκλησιαστή διατηρήθηκε σε καλή κατάσταση. Η κανονικότητα του Εκκλησιαστού έγινε αντικείμενο συζητήσεων στη σύνοδο της Ιάμνειας (90 μ.Χ.) προφανώς εξαιτίας των απαισιόδοξων και μηδενιστικών ιδεών του συγγραφέα του. Τελικά όμως θεωρήθηκε ότι καλώς κατέχει τη θέση του στον Παλαιστινό Κανόνα, ίσως και επειδή αποδιδόταν στο Σολομώντα.
ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ ΚΑΙ ΧΡΟΝΟΛΟΓΗΣΗ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ
Από την παράθεση των κύριων σημείων του περιεχομένου σαφώς μαρτυρείται ότι το βιβλίο του Εκκλησιαστή περιέχει εμπειρικές κρίσεις με μορφή γνωμικών, παραινέσεων και γενικότερων σκέψεων. Η ιουδαϊκή παράδοση αποδίδει τη συγγραφή του στους άνδρες του Εζεκία, ενώ η αρχαία χριστιανική με βάση τα χωρία 1,12-16 δέχεται ως συγγραφέα του έργου το σοφό βασιλιά Σολομώντα. Όμως το βιβλίο στη σημερινή του μορφή δεν είναι δυνατό να έχει ως συγγραφέα το Σολομώντα, ούτε ακόμα να προέρχεται απ' τη προαιχμαλωσιακή περίοδο, γιατί και απλή ανάγνωση πείθει ότι σ' αυτό εκφράζεται ο σκεπτικισμός των μεταγενέστερων χρόνων του Ιουδαϊσμού. Αυτό άλλωστε μαρτυρείται όχι μόνο απ' τις ιδέες του, που δεν είναι σ' όλα τα σημεία τους σύμφωνες με τις ιδέες του αρχαίου Ισραήλ, αλλά και απ' τη γλώσσα, που έχει τα χαρακτηριστικά μεταγενέστερης εποχής, καθώς επίσης και από τους αραμαϊσμούς που υπάρχουν στο έργο. Με βάση λοιπόν τις ενδείξεις του βιβλίου μερικοί ερευνητές υποθέτουν ότι ο συγγραφέας του έζησε στην Ιερουσαλήμ ή την Αλεξάνδρεια, ήταν Ιουδαίος, μεγάλος στην ηλικία, εύπορος, από επιφανή και ίσως ιερατική οικογένεια, αλλά δυστυχής, προφανώς λόγω ατυχούς γάμου. Ήταν δόκιμος συγγραφέας, μηδενιστής στη σκέψη και πρόδρομος κατά πάσα πιθανότητα των Σαδδουκαίων της εποχής της Καινής Διαθήκης. Με βάση τα παραπάνω κριτήρια, αλλά και τη μαρτυρία του βιβλίου ότι οι Ιουδαίοι ζούσαν κάτω από συνθήκες δοκιμασίας, μπορούμε να χρονολογήσουμε το έργο κατά το τέλος της περσικής ή τις αρχές της ελληνιστικής εποχής και οπωσδήποτε προ της μακκαβαϊκής εξέγερσης. Αυτό άλλωστε επιβεβαιώνεται τόσο από τη θεολογία όσο και την ιδεολογία του Εκκλησιαστού, η οποία μαρτυρεί αν όχι άμεση, τουλάχιστον έμμεση επίδραση της στωικής ηθικής και της επικούρειας φιλοσοφίας. Παρά ταύτα όμως θα πρέπει να δεχτούμε ότι, αν και ήταν αδύνατο Ιουδαίος λόγιος να αποφύγει την ελληνική επίδραση της εποχής του, ήταν εξίσου απίθανο να δεχτεί αυτούσια την ξένη φιλοσοφική σκέψη. Με την προϋπόθεση λοιπόν αυτή, η εξήγηση της παρατηρούμενης ομοιότητας σκέψης βρίσκεται όχι τόσο στην κοινή προέλευση, όσο στη γλωσσική επένδυση των ιδεών. Η φιλοσοφία του Εκκλησιαστού βασικά δεν είναι δάνειο, αλλά προϊόν της ιουδαϊκής σκέψης. Η πολύ χαλαρή σύνδεση και χωρίς συστηματικότητα έκθεση των σκέψεων του συγγραφέα, η μη άρρηκτη ενότητα του έργου, οι αντιθέσεις σε βασικές διδασκαλίες, όπως λ.χ. για την ανταπόδοση, η ένταξη θρησκευτικού χαρακτήρα παραινέσεων μέσα σε ενότητες με καθαρά εμπειρικά γνωμικά, ο επίλογος του έργου (12.9-14) κλπ., μαρτυρούν ότι το αρχικό κείμενο δέχτηκε μεταγενέστερες προσθήκες και γνώρισε περισσότερες από μία εκδόσεις μέχρι την τελική σύνθεση του, που όπως φαίνεται έγινε περί το 200 π.Χ. και πιθανώς στην Ιουδαία ή την Αλεξάνδρεια.
ΤΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΚΑΙ Η ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ
Το περιεχόμενο του βιβλίου αποτελεί μια συλλογή εμπειρικών σκέψεων, σχετικά με την αξία της ζωής και τα υλικά αγαθά. Οι ιδέες του εμφανίζονται ιδιαίτερα απαισιόδοξες. Σε ολόκληρο το βιβλίο τονίζεται η ματαιότητα των ανθρώπινων πραγμάτων, η μη ύπαρξη σκοπού στη ζωή και η αδυναμία του ανθρώπου να ορίσει τη μοίρα του. Μέσα από αυτή την απαισιόδοξη θεώρηση ο συγγραφέας επιχειρεί να τονίσει ότι μόνο ο Θεός γνωρίζει την αληθινή έννοια όλων των πραγμάτων. Αντί, λοιπόν, ο άνθρωπος να αναλώνεται στην εξιχνίαση των μυστηρίων της ζωής, οφείλει να σέβεται και να εμπιστεύεται το Θεό και να ζει το παρόν με χαρά μέσα στο πλαίσιο των δυνατοτήτων του.
|
||||||||||||||||||||
|
ΑΣΜΑ ΑΣΜΑΤΩΝ ΟΝΟΜΑΣΙΑ - ΚΑΝΟΝΑΣ
Το «Άσμα Ασμάτων» είναι ένα από τα βιβλία του κανόνα της Παλαιάς Διαθήκης. Στον Παλαιστινό (Ιουδαϊκό) Κανόνα συγκαταλέγεται μεταξύ των βιβλίων που ονομάζονται «Αγιόγραφα», κατέχει την πρώτη θέση μεταξύ των πέντε μεγιλλόθ και διαβάζεται στη γιορτή του Πάσχα. Στον αντίστοιχο Αλεξανδρινό (Ελληνικό) Κανόνα εντάσσεται στη συλλογή των Ποιητικών ή Διδακτικών βιβλίων της Παλαιάς Διαθήκης, μετά το βιβλίο του Εκκλησιαστή. Το βιβλίο στη Μετάφραση των Εβδομήκοντα (Ο') επιγράφεται κατά πιστή απόδοση του εβραϊκού κειμένου «Άσμα Ασμάτων», ενώ στο εβραϊκό κείμενο σημαίνει το πιο όμορφο τραγούδι, το απόσταγμα των υψηλών ασμάτων. Ο τίτλος του βιβλίου δικαιώνεται απόλυτα απ' το περιεχόμενό του. Η κανονικότητα του «Άσματος Ασμάτων» αμφισβητήθηκε για πολύ καιρό απ' τους Ιουδαίους, μέχρις ότου κατά τη σύνοδο της Ιάμνειας αναγνωρίστηκε τελικά ότι καλώς κατέχει τη θέση του στον Παλαιστινό Κανόνα. Η αρχαία Εκκλησία αναγνώρισε το βιβλίο ως κανονικό και δέχτηκε τον αλληγορικό του χαρακτήρα. Τα εβραϊκά χειρόγραφα έχουν αρκετές γραμματικές και ορθογραφικές διαφορές μεταξύ τους και η εξομάλυνση του κειμένου δεν είναι εύκολη, γιατί η ελληνική Μετάφραση των Ο' δεν μας βοηθάει πάντοτε για την αποκατάστασή του.
ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ ΚΑΙ ΧΡΟΝΟΛΟΓΗΣΗ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ
Αν και φαίνεται καθαρά ότι το θέμα του βιβλίου είναι η αγάπη και η ατμόσφαιρα του έργου είναι η ίδια σ' όλα τα μέρη του, εντούτοις δεν υπάρχει μεταξύ των ερευνητών ομοφωνία για την ενότητά του. Αν δεχτούμε ότι το έργο έχει ενότητα, τότε στα οκτώ κεφάλαιά του περιγράφονται με διαλογικό πάντοτε τρόπο, ζωηρές και πολλές φορές τολμηρές εικόνες και σε λυρική γλώσσα ανυπέρβλητη, η γέννηση (1,1-5,1) και η τελείωση (5,2-8,14) της αγάπης. Στην περίπτωση αυτή τα κύρια πρόσωπα του διαλόγου είναι δύο, ο βασιλιάς Σολομών και η νέα Σουλαμίτιδα. Αν δεχτούμε όμως ότι παρά την ενότητα του θέματος το έργο απαρτίζεται από έξι ή και περισσότερα, μερικοί ερευνητές τα ανεβάζουν σε τριάντα, λυρικού χαρακτήρα ανεξάρτητα τραγούδια, τότε πρόκειται για μια ανθολογία ερωτικών ή γαμήλιων τραγουδιών στα οποία υμνείται σε ποικίλους τόνους και από κάθε πλευρά η ωραιότητα της δυνατής αγάπης. Η ιουδαϊκή και η αρχαία χριστιανική παράδοση, με κριτήρια την επιγραφή «άσμα ασμάτων, ο εστίν τω Σαλωμών», τη μνεία του Σολομώντα (1,5. 3,11. 8,12) και τα σημεία εκείνα, στα οποία το υποκείμενο του λόγου είναι ο Σολομών, απέδιδαν το έργο στο σοφό βασιλιά του Ισραήλ (Γ' Βασ. 5,12). Ότι μερικά απ' τα άσματα του έργου είναι δυνατό να κατάγονται απ' την εποχή του Σολομώντα είναι πολύ πιθανό, το βιβλίο όμως στην παρούσα μορφή του έχει μεταγενέστερη προέλευση. Η γλωσσική του ιδιομορφία, η ύπαρξη αραμαϊσμών (1,12. 2.7), περσικών (παράδεισος) και ελληνικών (φορείον) λέξεων κλπ. προσδιορίζουν ασφαλώς τη χρονολόγηση της τελικής σύνθεσης του έργου, που αναμφισβήτητα έγινε κατά τους μεταιχμαλωσιακούς χρόνους και σε εποχή πολύ κοντά στο τέλος της περσικής περιόδου. Η εποχή των Διαδόχων και μάλιστα ο 3ος π.Χ. αιώνας θεωρείται ως η περίοδος, που γράφτηκε το Άσμα Ασμάτων. Ενδεικτικά σημειώνουμε ότι το βιβλίο περί το 200 π.Χ. είχε κανονική ισχύ.
Ο ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ
Όπως έχει σήμερα το βιβλίο «Άσμα Ασμάτων» αποτελείται από μερικά άσματα με κοινό θέμα την αγάπη. Το έργο, αν και έχει πολύ λυρισμό, στο σύνολό του έχει χαρακτήρα δράματος με πρόσωπα, χορό, διάλογο και δράση, που εκτυλίσσεται κατά το πλείστο στα βασιλικά ανάκτορα της Ιερουσαλήμ ή σε κάποια πύλη της πόλης. Η άποψη αυτή διατυπώνεται σε διάφορες μορφές, με κυριότερη εκείνη που δέχεται ότι στο έργο εκφράζεται η αγάπη του Σολομώντα προς τη Σουλαμίτιδα και αντίστροφα. Έτσι τα κύρια επεισόδια του δράματος εξελίσσονται κατά την εξής σειρά· μνηστεία (1,1-3,5), γάμος (3,6-5,1), οικογενειακές δυσκολίες και φυγή του συζύγου (5,2-6,9), αμοιβαία ικανοποίηση (6,10-7,9) και επιστροφή του αγαπημένου (7,10-8,14). Αν και ο συλλογέας του υλικού του βιβλίου δεν είχε κατά νου να προσδώσει στα λυρικά ποιήματα του Άσματος Ασμάτων αλληγορική σημασία, οι Ιουδαίοι αρχικά και οι Χριστιανοί ακολούθως θεωρούσαν το έργο ως αλληγορικό. Άλλωστε μόνο με την προϋπόθεση αυτή εξηγείται, γιατί το κατά τα άλλα ιδιόρρυθμο αυτό βιβλίο, στο οποίο δεν μνημονεύεται ο Θεός, ο Νόμος, ο Ναός και η λατρεία του, ούτε διδάσκεται η υποταγή στο Θεό και η τήρηση των εντολών του, έγινε δεκτό και στους δύο Κανόνες. Τι ακριβώς θέλει αλληγορικά να διδάξει ο ποιητής του έργου δεν εξάγεται σαφώς, γι' αυτό και οι απόψεις στο σημείο αυτό δεν συμπίπτουν. Οι Ιουδαίοι δέχονταν την αλληγορία του έργου και στο Ταλμούδ διδάσκεται ότι το Άσμα Ασμάτων είναι η αλληγορική θεώρηση της ιστορίας του Ισραήλ από την Έξοδο μέχρι την έλευση του Μεσσία. Για τους Πατέρες ο Σολομών και η Σουλαμίτιδα συμβολίζουν το Χριστό και την Εκκλησία του. Στην ίδια περίπου γραμμή κινείται σήμερα η έρευνα όταν δέχεται τον αλληγορικό χαρακτήρα του έργου. Γι' αυτήν η αγάπη, που με τόση θέρμη εκφράζεται στα άσματα, είναι τύπος μιας άλλης αγάπης, της αγάπης του Θεού προς τον Ισραήλ, ή της ψυχής προς το Θεό ή ακόμα εικονίζει την αγάπη του νυμφίου Χριστού προς τη νύμφη Εκκλησία του. Το βιβλίο δεν είναι δημιούργημα ενός ποιητή, αλλά αποτελεί σύνθεση ανεξάρτητων τραγουδιών. Δεν πρόκειται δηλαδή για ενιαίο έργο, αλλά για ανθολογία λυρικών ασμάτων με κοσμικό χαρακτήρα, στα οποία υμνείται με πλήθος τολμηρών πολλές φορές εικόνων, πλούσιο λεξιλόγιο και αγνό πάθος η αγάπη που ενώνει δύο πρόσωπα.
ΤΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΚΑΙ Η ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ
Το βιβλίο συνιστά πιθανότατα μια ανθολογία ερωτικών ή γαμήλιων τραγουδιών, στα οποία υμνείται σε ποικίλους τόνους, με ζωηρές και πολλές φορές τολμηρές εικόνες και σε ωραιότατη λυρική γλώσσα ο έρωτας και τα δυνατά συναισθήματα που συνδέονται μ' αυτόν. Η θέση ενός τέτοιου βιβλίου στην Αγία Γραφή προκαλεί συχνά έκπληξη στον αναγνώστη. Παρ' όλα αυτά ο έρωτας, όπως και όλα τα αγνά συναισθήματα που συνδέουν τους ανθρώπους μεταξύ τους, συνιστούν δώρα του Θεού και από την άποψη αυτή η εξύμνησή τους δεν θα μπορούσε να απουσιάζει από τη Βίβλο.
|
||||||||||||||||||||
|
ΣΟΦΙΑ ΣΟΛΟΜΩΝΤΟΣ ΟΝΟΜΑΣΙΑ - ΚΑΝΟΝΑΣ
Το βιβλίο επιγράφεται «Σοφία» ή «Σοφία Σολομώντος» και από μερικούς εκκλησιαστικούς συγγραφείς «Θεία Σοφία» ή «Πανάρετος Σοφία». Το βιβλίο «Σοφία Σολομώντος» γράφτηκε πρωτοτύπως στην ελληνική γλώσσα, στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, οπότε δεν συμπεριλαμβάνεται μεταξύ των βιβλίων της Εβραϊκής Βίβλου και γι' αυτό θεωρείται δευτεροκανονικό έργο. Στον Αλεξανδρινό (Ελληνικό) Κανόνα εντάσσεται στη συλλογή των Ποιητικών ή Διδακτικών βιβλίων της Παλαιάς Διαθήκης, μετά το βιβλίο «Άσμα Ασμάτων» και πριν τη Σοφία Σειράχ.
ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ
Ο τίτλος του βιβλίου «Σοφία Σολομώντος» οφείλεται στη φήμη του Σολομώντα ως σοφού βασιλιά και στην τάση της εποχής να αποδίδονται τα περισσότερα σοφιολογικά έργα σ' αυτόν. Η αρχαία παράδοση, που θεωρούσε ως συγγραφέα του βιβλίου το βασιλιά Σολομώντα, δεν φαίνεται να δικαιώνεται απ' τα πράγματα, γιατί η εποχή της συγγραφής του έργου είναι αναμφίβολα μεταγενέστερη απ' την εποχή του Σολομώντα και ο κόσμος του δεν είναι ο μητροπολιτικός Ιουδαϊσμός. Γράφτηκε κατά τα μέσα του 2ου π.Χ. αιώνα από κάποιον άγνωστο Ιουδαίο της Διασποράς της Αλεξάνδρειας, όπου εμφανίστηκαν αξιόλογοι λόγιοι και η ελληνιστική επίδραση στη σκέψη τους ήταν ισχυρότατη. Παρόλο που έχει διατυπωθεί η άποψη ότι το βιβλίο γράφτηκε πρωτοτύπως στην ελληνική γλώσσα, ένα μέρος του βιβλίου και ίσως το μεγαλύτερο (κεφ.1-5 ή 1-9 ή 1-10) γράφτηκε πρωτοτύπως στα εβραϊκά και έπειτα μεταφράστηκε στην ελληνική από το συγγραφέα των κεφαλαίων 11-19.
ΣΚΟΠΟΣ ΚΑΙ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ
Η πρόθεση του συγγραφέα του βιβλίου «Σοφία Σολομώντος» είναι να υμνήσει τα αγαθά της σοφίας και παράλληλα να απαριθμήσει τα κακά της ασέβειας, προσδίδοντας στο έργο του ένα εντελώς διδακτικό χαρακτήρα. Πρόκειται για «δοκίμιο», απ' εκείνα που ανήκουν στην ίδια φιλολογική κατηγορία με τα βιβλία Ιώβ και Δ' Μακκαβαίων, τα οποία κυκλοφορούσαν κατά την ελληνιστική εποχή και γράφτηκαν με την επίδραση της ελληνικής σκέψης. Σκοπός του συγγραφέα ήταν να συντάξει ένα έργο με απολογητικό κάπως χαρακτήρα, εναρμονίζοντας την ιουδαϊκή πίστη με την ελληνιστική σκέψη. Η ελληνική μόρφωσή του και οι παρμένες απ' την Παλαιά Διαθήκη θρησκευτικές ιδέες, έτσι όπως είναι άριστα συνδυασμένες, αποσκοπούσαν κυρίως να στηρίξουν την κλονισμένη πίστη των Ιουδαίων, αλλά και να προσελκύσουν τους ειδωλολάτρες στην πίστη του αληθινού Θεού.
ΤΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΚΑΙ Η ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ
Τα δεκαεννέα κεφάλαια του βιβλίου είναι δυνατό να διαιρεθούν σε τρία μέρη, το περιεχόμενο των οποίων έχει συνοπτικά ως εξής. Το βιβλίο αρχίζει με τη διερεύνηση του ρόλου της σοφίας στη ζωή του ανθρώπου και στη συνέχεια γίνεται σύγκριση της τύχης των δικαίων με εκείνη των αδίκων κατά την παρούσα ζωή αλλά και μετά το θάνατο. Στη συνέχεια αναλύει την προέλευση και τη φύση της σοφίας και παρουσιάζει τους τρόπους απόκτησής της. Τέλος, εξετάζονται οι συνέπειες της σοφίας και ασκείται σκληρή κριτική κατά της ειδωλολατρίας.
|
||||||||||||||||||||
|
ΣΟΦΙΑ ΣΕΙΡΑΧ ΟΝΟΜΑΣΙΑ - ΚΑΝΟΝΑΣ
Το βιβλίο έχει στους Ο' τον τίτλο «Σοφία Ιησού υιού Σ(ε)ιράχ» ή απλούστερα «Σοφία Σειράχ». Το βιβλίο στον Εβραϊκό Κανόνα δεν έγινε δεκτό και θεωρείται δευτεροκανονικό έργο, ενώ στον Αλεξανδρινό (Ελληνικό) Κανόνα εντάσσεται στη συλλογή των Ποιητικών ή Διδακτικών βιβλίων της Παλαιάς Διαθήκης, τελευταίο στην ομάδα, μετά το βιβλίο «Σοφία Σολομώντος». Σύμφωνα με τον πρόλογο της ελληνικής μετάφρασης το έργο γράφτηκε πρωτοτύπως στα εβραϊκά και μεταφράστηκε στα ελληνικά από τον εγγονό του συγγραφέα. Το πρωτότυπο χάθηκε, αλλά κατά το 1896 βρέθηκαν κοντά, στο Κάιρο πέντε εβραϊκά χειρόγραφα, που χρονολογούνται από τον 9ο μέχρι τον 11ο μ.Χ. αιώνα και καλύπτουν τα δύο τρίτα περίπου της έκτασης του έργου. Ανάμεσα στα ευρήματα του Κουμράν βρέθηκαν στρ σπήλαιο 2 και δύο εβραϊκά αποσπάσματα της Σοφίας Σειράχ από τα κεφάλαια 1 και 6.
ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ
Ο τίτλος του βιβλίου «Σοφία Σολομώντος» οφείλεται στη φήμη του Σολομώντα ως σοφού βασιλιά και στην τάση της εποχής να αποδίδονται τα περισσότερα σοφιολογικά έργα σ' αυτόν. Η αρχαία παράδοση, που θεωρούσε ως συγγραφέα του βιβλίου το βασιλιά Σολομώντα, δεν φαίνεται να δικαιώνεται απ' τα πράγματα, γιατί η εποχή της συγγραφής του έργου είναι αναμφίβολα μεταγενέστερη απ' την εποχή του Σολομώντα και ο κόσμος του δεν είναι ο μητροπολιτικός Ιουδαϊσμός. Γράφτηκε κατά τα μέσα του 2ου π.Χ. αιώνα από κάποιον άγνωστο Ιουδαίο της Διασποράς της Αλεξάνδρειας, όπου εμφανίστηκαν αξιόλογοι λόγιοι και η ελληνιστική επίδραση στη σκέψη τους ήταν ισχυρότατη. Παρόλο που έχει διατυπωθεί η άποψη ότι το βιβλίο γράφτηκε πρωτοτύπως στην ελληνική γλώσσα, ένα μέρος του βιβλίου και ίσως το μεγαλύτερο (κεφ.1-5 ή 1-9 ή 1-10) γράφτηκε πρωτοτύπως στα εβραϊκά και έπειτα μεταφράστηκε στην ελληνική από το συγγραφέα των κεφαλαίων 11-19.
ΣΚΟΠΟΣ ΚΑΙ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ
Η πρόθεση του συγγραφέα του βιβλίου «Σοφία Σολομώντος» είναι να υμνήσει τα αγαθά της σοφίας και παράλληλα να απαριθμήσει τα κακά της ασέβειας, προσδίδοντας στο έργο του ένα εντελώς διδακτικό χαρακτήρα. Πρόκειται για «δοκίμιο», απ' εκείνα που ανήκουν στην ίδια φιλολογική κατηγορία με τα βιβλία Ιώβ και Δ' Μακκαβαίων, τα οποία κυκλοφορούσαν κατά την ελληνιστική εποχή και γράφτηκαν με την επίδραση της ελληνικής σκέψης. Σκοπός του συγγραφέα ήταν να συντάξει ένα έργο με απολογητικό κάπως χαρακτήρα, εναρμονίζοντας την ιουδαϊκή πίστη με την ελληνιστική σκέψη. Η ελληνική μόρφωσή του και οι παρμένες απ' την Παλαιά Διαθήκη θρησκευτικές ιδέες, έτσι όπως είναι άριστα συνδυασμένες, αποσκοπούσαν κυρίως να στηρίξουν την κλονισμένη πίστη των Ιουδαίων, αλλά και να προσελκύσουν τους ειδωλολάτρες στην πίστη του αληθινού Θεού.
ΤΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΚΑΙ Η ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ
Μετά τον πρόλογο του μεταφραστή παρατίθεται μια μεγάλη συλλογή γνωμικών, συμβουλών και παραινέσεων που αναφέρονται στην αντιμετώπιση διαφόρων προβλημάτων της ζωής και προτρέπουν τον αναγνώστη στην αναζήτηση της σοφίας. Υμνείται η δόξα και το μεγαλείο του Θεού, όπως αυτή παρουσιάζεται στη φύση μέσα από τα δημιουργήματα του και αποκαλύπτεται στην ιστορία μέσα από τις προσωπικότητες της Βίβλου.
|
||||||||||||||||||||
