ΠΑΛΑΙΑ ΔΙΑΘΗΚΗ

ΜΑΚΚΑΒΑΙΩΝ Α',Β',Γ'

ΜΑΚΚΑΒΑΙΩΝ Α'

Το Α' Μακκαβαίων είναι ένα από τα βιβλία του κανόνα της Παλαιάς Διαθήκης που αποδέχονται η Ορθόδοξη και η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία, εξαιρείται όμως από τον κανόνα των εκκλησιών της Μεταρρύθμισης. Στον ελληνικό κανόνα εντάσσεται στη συλλογή των Ιστορικών Βιβλίων. Το Α’ Μακκαβαίων γράφτηκε πρωτοτύπως στα εβραϊκά, αλλά το κείμενο αυτό σώζεται μόνο στα ελληνικά, οπότε δεν συμπεριλαμβάνεται στην εβραϊκή Βίβλο.

Υπάρχουν τέσσερα βιβλία της Π. Διαθήκης που ονομάζονται "Μακκαβαίων". Ως Κανονικά, θεωρούνται στην Ορθόδοξη Εκκλησία τα πρώτα τρία, ενώ το τέταρτο θεωρείται απόκρυφο. Οι Ρωμαιοκαθολικοί, κανονικά θεωρούν μόνον τα δύο πρώτα ενώ οι Προτεστάντες θεωρούν τα τρία πρώτα ως απόκρυφα και το τέταρτο, ψευδεπίγραφο.

Πρόκειται για αυτοτελή έργα, το περιεχόμενο των οποίων σχετίζεται με τους αγώνες της οικογένειας του ιερέα Ματταθία, μιας διακεκριμένης ιουδαϊκής οικογένειας της Ιερουσαλήμ, η οποία προασπίστηκε σθεναρά τα θρησκευτικά και εθνικά ιδεώδη της πατρίδας της και πρόσφερε σημαντικές υπηρεσίες στο έθνος της. Το όνομα «Μακκαβαίος» δόθηκε ως παρωνύμιο στον Ιούδα, ηγέτη της ιουδαϊκής επανάστασης του 166 π.Χ. εναντίον του ηγεμόνα του βασιλείου των Σελευκιδών Αντιόχου Δ’ του Επιφανούς. Το επίθετο μπορεί να σημαίνει αυτόν που σφυροκόπησε τους εχθρούς του ή αυτόν που είναι ορισμένος από τον Κύριο. Το ίδιο επίθετο χαρακτηρίζει και τους διαδόχους του Ιούδα, παράλληλα με το οικογενειακό τους όνομα Ασμοναίοι.

Το βιβλίο αναφέρεται στην επανάσταση που προκάλεσαν τα αντιιουδαϊκά μέτρα του Αντιόχου του Δ’ του Επιφανούς (175-164 π.Χ.) και στους αγώνες που ακολούθησαν. Η αφήγηση αρχίζει με την ανάρρηση του Αντιόχου στο θρόνο, τα μέτρα που πήρε εναντίον των Ιουδαίων και την εξέγερση του ιερέα Ματταθία. Το κύριο μέρος του βιβλίου διαιρείται σε τρεις ενότητες που αναφέρονται στη δράση των τριών γιων του Ματταθία, οι οποίοι αναλαμβάνουν διαδοχικά την ηγεσία της επανάστασης που είναι γνωστή ως μακκαβαϊκή επανάσταση.

Ο Ιούδας Μακκαβαίος (166-161 π.Χ.) διεξάγει νικηφόρους αγώνες και αποκαθιστά τη λατρεία του ναού των Ιερουσαλήμ. Ο πόλεμος συνεχίζεται και τελικά ο Ιούδας σκοτώνεται στη μάχη. Τον διαδέχεται ο αδερφός του ο Ιωνάθαν (161-143 π.Χ.), ο οποίος εκμεταλεύεται τις εσωτερικές αντιθέσεις των Σελευκιδών, για να διευρύνει την κυριαρχία του. Αναλαμβάνει το αξίωμα του αρχιερέα, αλλά τελικά συλλαμβάνεται από τους εχθρούς του και φονεύεται. Ανάλογη πολιτική, με μεγαλύτερη επιτυχία, ακολουθεί και ο αδερφός και διάδοχός του Σίμων (142-135 π.Χ.), ο οποίος αναγορεύεται μέγας αρχιερέας, στρατηγός και ηγέτης των Ιουδαίων, αλλά τελικά πέφτει και αυτός θύμα πολιτικής δολοφονίας.

Με βάση τις διηγήσεις, ο χρόνος σύνταξης του πρωτοτύπου ίσως να ήταν γύρω στο 100 π.Χ.. Ο συγγραφέας είναι άγνωστος, έγραψε στα εβραϊκά και το μόνο που μπορεί κάποιος να συμπεράνει είναι ότι πρόκειται για έναν ένθερμο ιουδαίο πατριώτη ο οποίος μάλιστα είναι πολύ πιθανόν να συμμετείχε και ο ίδιος στους αγώνες. Σκοπός του είναι να προβάλλει τους αγώνες των Μακκαβαίων για την πατρική πίστη, των ιουδαϊκών εθίμων και της πολιτικής ελευθερίας.

ΜΑΚΚΑΒΑΙΩΝ Β'

Το Β' Μακκαβαίων είναι ένα από τα βιβλία του κανόνα της Παλαιάς Διαθήκης που αποδέχονται η Ορθόδοξη και η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία, εξαιρείται όμως από τον κανόνα των εκκλησιών της Μεταρρύθμισης. Στον ελληνικό κανόνα εντάσσεται στη συλλογή των Ιστορικών Βιβλίων, ενώ δεν συγκαταλέγεται μεταξύ των βιβλίων της Εβραϊκής Βίβλου.

Τα βιβλία των Μακκαβαίων είναι αυτοτελή έργα, το περιεχόμενο των οποίων σχετίζεται με τους αγώνες των Μακκαβαίων, μιας διακεκριμένης ιουδαϊκής οικογένειας της Ιερουσαλήμ, η οποία προασπίστηκε σθεναρά τα θρησκευτικά και εθνικά ιδεώδη της πατρίδας της και πρόσφερε σημαντικές υπηρεσίες στο έθνος της. Πρόκειται για τη μακκαβαϊκή εξέγερση και τους αγώνες που ακολούθησαν ενάντια στους Σελευκίδες.

Το βιβλίο Β' Μακκαβαίων καλύπτει μία μόνον περίοδο διάρκειας 15 ετών (175-160 π.Χ.) της Μακκαβαϊκής εξέγερσης, και το περιεχόμενό του κινείται παράλληλα με όσα εκτίθενται στα πρώτα επτά κεφάλαια του βιβλίου Α' Μακκαβαίων, όπου προσθέτει και ίδιο υλικό.

Η αφήγηση αρχίζει με το τέλος της βασιλείας του Σέλευκου του Δ’ του Φιλοπάτορα (187-175 π.Χ.) και ολοκληρώνεται με την τελευταία νίκη του Ιούδα του Μακκαβαίου, λίγο πριν το θάνατό του. Περιέχονται δύο επιστολές των Ιουδαίων της Ιερουσαλήμ προς τους συμπατριώτες τους στην Αίγυπτο, με τις οποίες τους πληροφορούν για τη γιορτή των Εγκαινίων του ναού και τους καλούν να γιορτάσουν μαζί τους. Ακολουθεί αναφορά στην πολιτική των Σελευκιδών κατά των Ιουδαίων, αλλά και στις διαμάχες που ακολούθησαν για την εξασφάλιση του αρχιερατικού αξιώματος. Ακόμη περιγράφεται το μαρτύριο του γέροντα γραμματέα Ελεάζαρου, καθώς και των εφτά αδερφών και της μητέρας τους.

Στο υπόλοιπο βιβλίο περιγράφεται ο θάνατος του Αντιόχου του Δ’ του Επιφανούς, ο οποίος βεβήλωσε το ναό και ο θάνατος του στρατηγού Νικάνορα, ο οποίος απείλησε το ναό.

Όπως στην περίπτωση του Α' Μακκαβαίων, έτσι και του Β' ο συγγραφέας είναι άγνωστος. Υπάρχουν ωστόσο αρκετά στοιχεία στο βιβλίο, που υποδηλώνουν ότι ήταν ελληνιστής ιουδαίος της Διασποράς, ο οποίος έζησε στην Αλεξάνδρεια. Πηγή του συγγραφέα ήταν το πεντάτομο έργο του ελληνικού ιστορικού έργου περί των μακκαβαϊκών αγώνων του Ιάσονα του Κυρηναίου, ενός ιουδαίου, με το πνεύμα και τους σκοπούς του οποίου συμφωνούσε απόλυτα.

Το βιβλίο Β' Μακκαβαίων γράφτηκε στην ελληνιστική γλώσσα στα τέλη του 2ου π.Χ. αιώνα και πιθανώς το 161 π.Χ., διότι α) δεν αναφέρεται ο θάνατος του Ιούδα, β) μνημονεύεται η κατάκτηση της Ιερουσαλήμ υπό του Ιούδα (165 π.Χ.) και δεν μνημονεύεται η απώλεια αυτής, που ακολούθησε μετά τον θάνατο του Ιούδα.

Ο σκοπός συγγραφής του βιβλίου αυτού είναι η ενίσχυση της πίστεως των αναγνωστών του καθώς η δοκιμασία των ιουδαίων ήταν προς παιδεία του γένους τους και η προβολή της δυναμικής επέμβασης του Θεού στην ιστορία του λαού του. Ο συγγραφέας σε αντίθεση με τον συγγραφέα του Α' βιβλίου, επιχειρεί να τονίσει τη θρησκευτική πλευρά της μακκαβαϊκής εξέγερσης και να δώσει τη θεολογική ερμηνεία των γεγονότων. Επιθυμεί να επικεντρώσει το ενδιαφέρον των απανταχού ιουδαίων στο κέντρο της θρησκευτικής τους ζωής που είναι ο Ναός και να εξάρει τον ηρωισμό των μαρτύρων της πίστεως, ενώ ταυτόχρονα διακηρύσσεται η πίστη στην ανάσταση των νεκρών.

ΜΑΚΚΑΒΑΙΩΝ Γ'

Το Γ' Μακκαβαίων είναι ένα από τα βιβλία του κανόνα της Παλαιάς Διαθήκης που αποδέχεται μόνο η Ορθόδοξη Εκκλησία, ενώ εξαιρείται από τον κανόνα της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας και των εκκλησιών της Μεταρρύθμισης. Στον κανόνα της Ορθόδοξης Εκκλησίας εντάσσεται στη συλλογή των Ιστορικών Βιβλίων, ενώ δεν συγκαταλέγεται μεταξύ των βιβλίων της Εβραϊκής Βίβλου.

Το βιβλίο αυτό, στην πραγματικότητα εξιστορεί γεγονότα παλαιότερα της εποχής των Μακκαβαίων, τον αγώνα των Ιουδαίων εναντίον του διώκτη τους, του Πτολεμαίου Δ’ του Φιλοπάτορα (221-203 π.Χ.). Κατά συνέπεια, καταχρηστικά ονομάσθηκε Γ' Μακκαβαίων, κυρίως επειδή τα γεγονότα που περιγράφονται μοιάζουν με τους αγώνες των Μακκαβαίων.

Το βιβλίο περιγράφει ένα επεισόδιο της εποχής του Πτολεμαίου Δ’, ο οποίος συγκέντρωσε τους Ιουδαίους της Αλεξάνδρειας στον ιππόδρομο για να καταπατηθούν από ελέφαντες. Με την παρέμβαση δύο αγγέλων ύστερα από προσευχή του ιερέα Ελεάζαρ, οι ελέφαντες καταπάτησαν τους διώκτες των Ιουδαίων, οι οποίοι μετά τη σωτηρία τους ανέκτησαν τα δικαιώματά τους και θέσπισαν αναμνηστική γιορτή.

Το βιβλίο γράφτηκε στην ελληνιστική γλώσσα. Σκοπός του συγγραφέα είναι η ενθάρρυνση και η παρηγοριά των Ιουδαίων της Αιγύπτου. Τονίζει τη σημασία της προσευχής και την παρέμβαση του Θεού υπέρ του λαού του.

ΠΗΓΕΣ

Α) "Εισαγωγή στην Παλαιά Διαθήκη"

Δαμιανού Αθ. Δόϊκου, Καθηγητή Α.Π.Θ.

Β) "Η Αγία Γραφή", Ελληνική Βιβλική Εταιρία.