|
ΠΑΛΑΙΑ ΔΙΑΘΗΚΗ |
||||||||||||||
|
|
||||||||||||||
|
ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ "ΙΗΣΟΥΣ ΤΟΥ ΝΑΥΗ" ΟΝΟΜΑΣΙΑ - ΚΑΝΟΝΑΣ
Το βιβλίο «Ιησούς του Ναυή» είναι το έκτο βιβλίο της Παλαιάς Διαθήκης και το πρώτο μετά την Πεντάτευχο. Την ονομασία του αυτή πήρε το βιβλίο από τον πρωταγωνιστή του, τον Ιησού το γιο του Νουν (Ναυή), ο οποίος ήταν συνεργάτης, διάδοχος και συνεχιστής του έργου του Μωυσή. Το βιβλίο του Ιησού και στους δύο Κανόνες (Παλαιστινό και Αλεξανδρινό) ακολουθεί την Πεντάτευχο. Στον Αλεξανδρινό (Ελληνικό) Κανόνα ανήκει στα Ιστορικά Βιβλία της Παλαιάς Διαθήκης, ενώ στον Παλαιστινό (Ιουδαϊκό) Κανόνα κατατάσσεται στην ίδια σειρά, αλλά ως επικεφαλής της ομάδας των βιβλίων που έχει το γενικό τίτλο «Προφήτες» και της υποομάδας «Προγενέστεροι Προφήτες».
ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ, ΠΗΓΕΣ, ΧΡΟΝΟΛΟΓΗΣΗ
Πληροφορίες για το συγγραφέα του βιβλίου δεν έχουμε. Βέβαια στο 18,9 λέγεται ότι με εντολή του Ιησού του Ναυή κατέγραψαν σε βιβλίο στοιχεία για τη Χαναάν, στο 9,2γ (κατά τους Ο') ότι «έγραψεν, Ιησούς επί των λίθων το δευτερονόμιον, νόμον Μωυσή» και στο 24,26 «έγραψεν (Ιησούς) τα ρήματα ταύτα εις βιβλίου νόμου Θεού», οι πληροφορίες όμως αυτές δεν αναφέρονται στο συγγραφέα του όλου έργου. Η ιουδαϊκή παράδοση, την οποία υιοθέτησαν και οι αρχαίοι εκκλησιαστικοί συγγραφείς, θεωρούσε ως συγγραφέα του βιβλίου στο μεγαλύτερο μέρος του, τον Ιησού του Ναυή (Ιησούς του Ναυή 18,9. 9,2γ. 24,26), εκτός βέβαια των διαλαμβανομένων στο θάνατό του και κάποια μεταγενέστερα γεγονότα, που φαίνεται να συμπλήρωσαν γραμματείς του και είναι οπωσδήποτε μεταγενέστερης εποχής.
Αν και η φιλολογική ανάλυση του έργου δεν είναι σ' όλα τα σημεία της εύκολη, μπορούμε εντούτοις να συμπεράνουμε ότι στο βιβλίο του Ιησού του Ναυή δεν έχουμε συνέχιση των τεσσάρων πηγών στη μορφή που απαντούν στην Πεντάτευχο. Κατά συνέπεια δεν μπορούμε να μιλούμε για «Εξάτευχο», δηλαδή για ενιαίο σώμα απαρτιζόμενο από την Πεντάτευχο και το βιβλίο του Ιησού του Ναυή. Το έργο είναι αυτοτελές και ο συντάκτης του χρησιμοποίησε παράλληλα με την προφορική παράδοση και παλαιές γραπτές πηγές, όπως καταλόγους, κείμενα με περιγραφές των συνόρων των φυλών, λόγους κλπ., που μερικές απ' αυτές χρονολογούνται από εποχή πολύ κοντά στα ιστορούμενα γεγονότα. Πόσο χρόνο μετά την κατάκτηση και την διανομή της Χαναάν γράφτηκε το έργο είναι άγνωστο. Εκείνο όμως που γίνεται δεκτό είναι ότι σε μερικά μέρη του βιβλίου υπάρχει έντονη δευτερονομιστική επίδραση όχι μόνο στο λεκτικό και στο ύφος αλλά και στη σκέψη. Μικρότερη αλλά φανερή είναι και η ιερατική επίδραση στο βιβλίο του Ιησού.
ΘΕΜΑ ΚΑΙ ΣΤΟΧΟΣ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ
Θέμα του βιβλίου αποτελεί η κατάκτηση της Χαναάν από τους
Ισραηλίτες υπό την ηγεσία του Ιησού του Ναυή και η διανομή της χώρας μεταξύ
των φυλών του Ισραήλ.
Το ενδιαφέρον του συγγραφέα δεν επικεντρώνεται στη λεπτομερειακή
περιγραφή των γεγονότων του παρελθόντος, αλλά κυρίως στη μελέτη των θείων
ενεργειών για τη σωτηρία του κόσμου, των πρωτοβουλιών, δηλαδή, του Θεού και
της ανταπόκρισης των ανθρώπων σ' αυτές με προοπτική το μέλλον, που είναι η
Βασιλεία του Θεού. Πρόκειται για μια προφητική θεώρηση και εκτίμηση της
ιστορίας, γεγονός που δικαιώνει κατά κάποιον τρόπο και την ένταξη από την
ιουδαϊκή παράδοση των ιστορικών βιβλίων στα προφητικά έργα. Στόχος του συγγραφέα του βιβλίου είναι να καταδείξει ότι οι νίκες των Ισραηλιτών δεν οφείλονται τόσο στη γενναιότητα και τη δύναμη τους όσο στην αποφασιστική επέμβαση του Θεού, ο οποίος μάχεται στο πλευρό του λαού του με τρόπο αποφασιστικό, ώστε να φαίνεται καθαρά ότι σ' αυτόν οφείλονται οι νίκες. Έτσι η κατάκτηση της χώρας παρουσιάζεται ως άμεση συνέπεια της υπόσχεσης που ο Θεός έδωσε στους πατέρες του Ισραήλ. Μέσα, λοιπόν, από την περιγραφή των επικών κατορθωμάτων των ενωμένων φυλών θα παραμείνουν πάντοτε ζωηρά στη μνήμη των μεταγενεστέρων σαν παραδείγματα για μίμηση και διακηρύσσεται η αιώνια αλήθεια ότι ο Θεός τηρεί πάντοτε τις υποσχέσεις του. Η πιστότητα αυτή του Θεού στη διαθήκη, ο οποίος αναπαύει το λαό του στην κληρονομιά των πατέρων του, είναι εκείνο που θέλει περισσότερο από κάθε άλλο να διδάξει ο συγγραφέας του βιβλίου του Ιησού του Ναυή και η πιστότητα αυτή απαιτεί την επίδειξη ανάλογης πιστότητας κι από την πλευρά των ανθρώπων.
ΤΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ "ΤΟΥ ΙΗΣΟΥ ΤΟΥ ΝΑΥΗ"
Ο κεντρικός ήρωας του βιβλίου αυτού είναι ο Ιησούς του Ναυή, συνεργάτης και διάδοχος του Μωυσή, και εξιστορεί όλα τα γεγονότα των Ισραηλιτών από τον θάνατο του Μωυσή μέχρι λίγο μετά τον θάνατο του φερόμενου ως συγγραφέα. Μελετώντας κανείς το περιεχόμενο του βιβλίου βεβαιώνεται όλο και περισσότερο για την αμεσότητα στη σχέση του Θεού με το λαό του. Ο Θεός συνομιλεί άμεσα με το δούλο του Ιησού του Ναυή χωρίς τη μεσολάβηση ενδιάμεσων αποκαλυπτικών φορέων.
Τα είκοσι τέσσερα κεφάλαια του βιβλίου είναι δυνατό να διαιρεθούν σε τρία μέρη, από τα οποία τα δύο πρώτα είναι της ίδιας περίπου έκτασης (κεφ. 1-12 και 13-21), ενώ το τρίτο είναι πολύ μικρότερο (κεφ. 22-24). Το περιεχόμενο του βιβλίου κατά μέρη έχει συνοπτικά ως εξής:
Πρώτο μέρος (κεφ. 1-12): Στα πέντε πρώτα κεφάλαια του βιβλίου, τα οποία αποτελούν ένα είδος εισαγωγής σ' ό,τι θα ακολουθήσει, αναφέρονται γεγονότα που προηγήθηκαν της εισόδου των Ισραηλιτών στη Χαναάν. Η αφήγηση αρχίζει με την εντολή του Θεού προς τον Ιησού να διαβεί με το λαό τον Ιορδάνη και να καταλάβει τη Γη της Επαγγελίας. Κατόπιν αυτού ο Ιησούς κάλεσε το λαό να προετοιμαστεί για την είσοδο και την κατάκτηση της χώρας και πήρε την υπόσχεση από τις φυλές Ρουβήν, Γαδ και τη μισή φυλή Μανασσή, που είχαν ήδη εγκατασταθεί ανατολικά του Ιορδάνη, ότι θα βοηθήσουν τις άλλες φυλές στην κατάκτηση της Χαναάν (κεφ. 1). Ακολούθως περιγράφεται πώς ο Ιησούς έστειλε δύο κατασκόπους στην Ιεριχώ, πώς τους έσωσε η Ραάβ και πώς γύρισαν στο στρατόπεδο της Σαττίν με ευχάριστα νέα (κεφ. 2). Στα κεφ. 3 και 4 ο συγγραφέας αφηγείται τη θαυμαστή διάβαση του Ιορδάνη από το λαό, μόλις οι ιερείς με την Κιβωτό πάτησαν στην κοίτη του ποταμού και η ροή των υδάτων σταμάτησε. Τότε ο Ιησούς έδωσε εντολή να μεταφερθούν δώδεκα λίθοι, αντιπροσωπευτικοί των φυλών, από την κοίτη του ποταμού και να τοποθετηθούν για ανάμνηση στα Γάλγαλα και άλλοι δώδεκα στην κοίτη του Ιορδάνη. Οι Ισραηλίτες μετά τη διάβαση στρατοπέδευσαν στα Γάλγαλα, όπου με εντολή του Θεού περιτμήθηκαν όσοι γεννήθηκαν μετά την Έξοδο, τέλεσαν εκεί τη θυσία του Πάσχα και αντί του μάννα άρχισαν να τρώνε από τα προϊόντα της χώρας (κεφ. 5). Από το σημείο αυτό αρχίζει ο συγγραφέας την αφήγηση της δραματικής ιστορίας της κατάκτησης της χώρας από τους Ισραηλίτες με την αρχηγία πάντοτε του Ιησού (κεφ. 6-12). Η κατάκτηση της Χαναάν έγινε σε τρεις φάσεις. Πρώτα κατακτήθηκε η κεντρική περιοχή, έπειτα η νότια και τέλος η βόρεια. Οι κατακτητικές επιχειρήσεις των Ισραηλιτών στην κεντρική Χαναάν άρχισαν από την Ιεριχώ. Η πόλη κυριεύτηκε, καταστράφηκε και υπέστη τις συνέπειες του ιερού αναθέματος (κεφ. 6). Ακολούθησε η κατάληψη της Γαι ύστερα από ενέδρα και ευφυές στρατήγημα, η τιμωρία των κατοίκων και του βασιλιά της, καθώς και η πυρπόλησή της. Σε θυσιαστήριο που έκτισε ο Ιησούς στο όρος Εβάλ έγραψε σε πέτρες το νόμο του Μωυσή, διάβασε τις διατάξεις του ενώπιον του λαού και απάγγειλε ευλογίες και κατάρες (κεφ. 7-8). Στο επόμενο κεφάλαιο περιγράφεται πώς οι Γαβαωνίτες έστειλαν αντιπροσώπους τους στον Ιησού στα Γάλγαλα και με απάτη συνομολόγησαν «συμμαχία» μαζί του. Όταν όμως αργότερα αποκαλύφθηκε η απάτη των Γαβαωνιτών, τιμωρήθηκαν με το να είναι σ' όλη τους τη ζωή ξυλοκόποι και υδροφόροι των Ισραηλιτών και του Ναού (κεφ. 9). Η κατάκτηση της νότιας Χαναάν άρχισε με τη σύγκρουση του Ιησού και των βασιλέων της περιοχής. Όταν δηλαδή ο βασιλιάς της Ιερουσαλήμ πληροφορήθηκε τα γεγονότα της Γαι και την απόφαση των Γαβαωνιτών να συνάψουν ειρήνη με τους Ισραηλίτες, συνασπίστηκε με τέσσερις άλλους Χαναναίους βασιλείς και επιτέθηκαν κατά των Γαβαωνιτών. Τότε αυτοί ζήτησαν τη βοήθεια του Ιησού, ο οποίος με το στρατό του κατατρόπωσε τους πέντε συνασπισμένους βασιλείς. Η κατάκτηση της νότιας Χαναάν συνεχίστηκε και συμπληρώθηκε με την κατατρόπωση άλλων επτά βασιλέων (10,28-43). Μετά την κατάκτηση και της νότιας Χαναάν οι Ισραηλίτες κινήθηκαν προς βορρά, όπου νίκησαν τον ηγεμόνα της Ασώρ Ιαβίν και τους άλλους βασιλείς συμμάχους του (κεφ. 11). Με τις τελευταίες αυτές νίκες ο Ιησούς ολοκλήρωσε την κατάκτηση της Χαναάν από τη Δαβίρ στο νότο μέχρι την Ασώρ στο βορρά και από τη χώρα των Φιλισταίων και την προς βορρά παραλιακή λωρίδα της μέχρι την κοιλάδα του Ιορδάνη. Μετά την επιτυχή έκβαση των επιχειρήσεων γίνεται απολογισμός του κατακτητικού έργου του Ιησού και παρατίθενται κατάλογοι των βασιλέων που νικήθηκαν ανατολικά του Ιορδάνη από το Μωυσή (12,1-6) και δυτικά του ποταμού από τον Ιησού (12,7-24).
Δεύτερο μέρος (κεφ. 13-21): Το μέρος αυτό του βιβλίου αναφέρεται στη διανομή της Χαναάν στις φυλές. Η αφήγηση αρχίζει με την παράθεση καταλόγου με τα τμήματα εκείνα της Χαναάν που δεν είχαν ακόμα περιέλθει σε ισραηλιτικό έλεγχο και συνεχίζεται με λεπτομερή καθορισμό των ορίων της επικράτειας της κάθε φυλής. Ο Ιησούς του Ναυή πήρε εντολή από το Θεό να μοιράσει τη Χαναάν στις υπόλοιπες φυλές που δεν είχαν δική τους γη. Οι φυλές Ρουβήν, Γαδ και η μισή φυλή Μανασσή, είχαν πάρει από τον ίδιο το Μωυσή τις περιοχές που βρίσκονταν ανατολικά του Ιορδάνη (13,8-33). Επίσης η φυλή Λευί δεν πήρε κάποια περιοχή για να κατοικεί μόνιμα, γιατί αυτοί ήταν στην υπηρεσία του Θεού και θα κατοικούσαν ανάμεσα στις άλλες φυλές. Μετά ακολούθησε η διανομή της χώρας με κλήρο. Στο Χάλεβ για τις υπηρεσίες του δόθηκε κατ' εξαίρεση και χωρίς κλήρο η Χεβρών (14,6-15) και μετά κληρώθηκαν οι περιοχές των φυλών Ιούδα (κεφ. 15), Εφραίμ (κεφ. 16) και της μισής Μανασσή, δυτικά του Ιορδάνη (κεφ. 17). Μετά τη διανομή γης στις φυλές αυτές οι Ισραηλίτες συγκεντρώθηκαν στη Σηλώ ενώπιον της Σκηνής του Μαρτυρίου και εξέλεξαν αντιπροσώπους, τους οποίους ο Ιησούς απέστειλε στην υπόλοιπη χώρα για να συγκεντρώσουν στοιχεία για τις περιοχές που θα κληρονομούσαν οι άλλες επτά φυλές. Ύστερα από την επιστροφή τους ο Ιησούς του Ναυή μοίρασε με κλήρο τη γη στις φυλές Βενιαμίν (κεφ. 18), Συμεών (19,1-9), Ζαβουλών (19,10-16), Ισσάχαρ (19,17-23), Ασήρ (19,24-31), Νεφθαλί (19,32-39) και Δαν (19,40-48). Μετά τη διανομή της Χαναάν δόθηκε στον Ιησού του Ναυή κληρονομιά της αρεσκείας του (19,49), ορίστηκαν έξι πόλεις-άσυλα τρεις στη δυτικά του Ιορδάνη χώρα και τρεις στην ανατολικά του ποταμού περιοχή, για να καταφεύγουν σ' αυτές οι ακούσιοι φονιάδες (κεφ. 20) και παραχωρήθηκαν με κλήρο 48 πόλεις στους Λευίτες (κεφ. 21).
Τρίτο μέρος (κεφ. 22-24): Στο τρίτο και τελευταίο μέρος του βιβλίου περιγράφεται πώς ο Ιησούς του Ναυή κατευόδωσε με ευλογίες τις φυλές Ρουβήν, Γαδ και τη μισή φυλή Μανασσή, αφού τις ευχαρίστησε για τη σύμπραξή τους στους αγώνες των άλλων φυλών για την κατάκτηση της Χαναάν. Οι άντρες των φυλών αυτών επιστρέφοντας στη χώρα τους έκτισαν ένα μεγάλο θυσιαστήριο δυτικά του Ιορδάνη σε ιουδαϊκό δηλαδή έδαφος, για να μαρτυρεί αιώνια την καταγωγή και πίστη τους. Η αφήγηση συνεχίζεται με παραινέσεις του Ιησού προς τους Ισραηλίτες (κεφ. 23) και με τους τελευταίους λόγους του στους οποίους γέροντας πια απαριθμεί τις ευεργεσίες του Θεού προς το λαό του από την εποχή του πατριάρχη Αβραάμ μέχρι τις μέρες του. Στην συνέλευση της Σηλώ, οι φυλές του Ισραήλ ανανέωσαν ενώπιον του Θεού τους δεσμούς τους με συνεκτικό στοιχείο τη μωσαϊκή μονοθεϊστική πίστη (κεφ. 24). Το βιβλίο τελειώνει με πληροφορίες για το θάνατο και τον ενταφιασμό του Ιησού (24,29), τον ενταφιασμό των οστών του Ιωσήφ (24,32), καθώς και το θάνατο και τον ενταφιασμό του αρχιερέα Ελεάζαρ, γιου του Ααρών (24,33).
ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ "ΙΗΣΟΥ ΤΟΥ ΝΑΥΗ" ΣΤΗΝ ΚΑΙΝΗ ΔΙΑΘΗΚΗ, ΣΤΟΥΣ ΠΑΤΕΡΕΣ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑ
1. Οι συγγραφείς της Καινής Διαθήκης δεν κάνουν πλούσια χρήση του βιβλίου του Ιησού του Ναυή. Παρά ταύτα όμως αναφέρονται σε πρόσωπα και πράγματα που μας είναι γνωστά από το βιβλίο, όπως η Ραάβ (Εβρ. 11,31. Ιακ. 2,25) και η πτώση της Ιεριχούς (Εβρ. 11,30). Σε ορισμένες επίσης ενότητες της Καινής Διαθήκης το λεκτικό των ιερών συγγραφέων μαρτυρεί ότι άντλησαν κατά πάσα πιθανότητα από το βιβλίο του Ιησού του Ναυή (το Εβρ. 13,5 προς το Ιησ.Ν. 1,5 - το Πρξ. 7,16 προς το Ιησ.Ν. 24,32 κ.ά.). 2. Εξηγητικά έργα στο βιβλίο του Ιησού του Ναυή έγραψαν από τους αρχαίους εκκλησιαστικούς συγγραφείς οι: α) Ωριγένης, Ομιλίαι εις το βιβλίον Ιησούς Ναυή, Εκλογαί εις Ιησούν Ναυή. β) Θεοδώρητος Κύρου, Ερωτήσεις εις Ιησούν του Ναυή, γ) Προκόπιος Γαζαίος, Υπομνήματα εις Ιησούν του Ναυή. 3. Στην Εκκλησία διαβάζονται από το βιβλίο του Ιησού του Ναυή οι ενότητες που αναφέρονται στη διάβαση του Ιορδάνη (3,7-17) και στον πρώτο εορτασμό του Πάσχα στη Χαναάν (5,10-15).
|
||||||||||||||
|
|
